Twijfels over vaccins zijn zinloos

U huivert bij de gedachte dat u het vaccin van AstraZeneca toegediend zult krijgen, en niet eentje van Pfizer of Moderna? U bent lang niet de enige. Maar die twijfel is zinloos.

We voorspellen zware tijden voor al diegenen die nu al door de vaccinbomen het bos niet meer zien. Het wordt er niet eenvoudiger op. De vaccinmakers overstelpen ons met data over de werkzaamheid van hun producten, en het lijstje dikt snel aan. Pfizer/BioNTech, Moderna, AstraZeneca/Oxford University en Johnson & Johnson staan al duidelijk op onze vaccinatieradar, en we worden steeds guller bediend met testresultaten en doeltreffendheidspercentages van andere ontwikkelaars als Curevac, Novavax, het Russische Gamaleya-instituut en het Chinese staatsbedrijf Sinopharm. En dat is nog maar de eerste vaccingolf.

Over één punt moeten we ons al lang niet meer druk maken: België, en bij uitbreiding de Europese Unie, heeft meer dan genoeg vaccins gekocht om de hele bevolking een aantal keren te vaccineren. In die mate zelfs dat de kritiek op het aankoopbeleid snel aanzwelt omdat ontwikkelingslanden voorlopig grotendeels uit de boot vallen. Maar die miljoenen vaccins zijn er niet meteen. Dat ook in onze contreien de bevoorrading niet geolied loopt, is genoegzaam bekend. “Het kon misschien sneller, maar we moeten oorlog voeren terwijl we de wapens nog aan het maken zijn. Natuurlijk zijn er dan hiccups“, zegt Johan Neyts, viroloog aan het Rega Instituut van de KU Leuven.

Groepsimmuniteit

Het maakt dat het zeker nog een handvol maanden zal duren voor iedereen die het wenst zijn coronaprikjes heeft gekregen. Maar welke prikjes? Iedereen die gevaccineerd wil worden, wil het beste vaccin, en zo snel mogelijk. Daarbij rond de pot draaien, hoeft niet: het vaccin van AstraZeneca en Oxford University is niet de topper. Dat het vaccin met een imagoprobleem zit, is een understatement. Het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA, dat ervoor bekend staat om zeer grondig te evalueren, heeft het over een bescheiden doeltreffendheid van 60 procent. En dat terwijl iedereen weet dat Pfizer/BioNTech en Moderna ruim boven 90 procent uitkomen. Verontrustende berichten over het AstraZeneca-vaccin eerder deze week voeden de twijfel nog meer. Zo heeft Zuid-Afrika het vaccinatieprogramma met het vaccin opgeschort toen bleek dat het onvoldoende beschermt tegen de meer besmettelijke Zuid-Afrikaanse virusvariant. En dat is dus het vaccin waarvan wij deze week 80.000 doses ontvangen, en over heel februari 443.000.

De vuilbak in dan maar? Uiteraard niet. Zeker niet nu ook is gebleken dat het vaccin efficiënter wordt naarmate het langer kan inwerken op ons immuunsysteem. “Als we de tijdspanne optrekken tot twee of drie maanden tussen de eerste en tweede dosis, stijgt de werkzaamheid van ruim 60 procent tot 80 à 82 procent”, stelt Neyts. “Wel, als ik acht kansen op tien heb om de lotto te winnen, doe ik zeker mee”, aldus de viroloog, die ook op een vaccin tegen covid-19 werkt. Het is ook simpel: er zijn momenteel gewoon lang niet genoeg vaccins van Pfizer en Moderna om iedereen te bedienen. Dus zijn die van AstraZeneca broodnodig om zo goed en zo kwaad mogelijk een aanzet te kunnen geven voor die felbegeerde groepsimmuniteit. Elke kans op een betere collectieve bescherming tegen het virus moeten we grijpen. Dat we daarbij de best presterende vaccins voor de meest kwetsbaren voorbehouden, is een open deur intrappen.

Dit vaccin nu al verwerpen of afschrijven is dus nutteloos en absurd. En wie weet, misschien krijgt u met AstraZeneca wel het vaccin dat op lange termijn een van de beste zal blijken te zijn. Het probleem is dat niemand dat op dit moment weet of kan voorspellen, niet de virologen of vaccinologen, niet de epidemiologen, infectiologen en biostatistici, en ook niet de ontwikkelaars en producenten van de vaccins waarvan ons land er miljoenen heeft besteld. We weten namelijk niet hoe snel en hoe onherkenbaar het virus zich via allerlei mutaties zal weten te camoufleren voor de variëteit aan vaccins die werden en worden ontwikkeld.

Jaarlijkse prik?

Niemand ook dus die weet hoe lang het zal duren vooraleer onze immuniteit tegen het virus afzwakt. “Het wegebben van immuniteit kan bijvoorbeeld beginnen na een jaar, maar even goed na anderhalf of twee jaar of wie weet zelfs later”, stelt Neyts. “Hervaccinaties zullen hoe dan ook nodig zijn.” Hij gaat ervan uit dat zo’n tweede grote vaccinatieronde in het Westen mogelijk ergens vanaf 2023 kan starten. Producenten zullen dan klaar moeten staan met alweer miljarden dosissen van hun aangepaste vaccins.

Krampachtig blijven focussen op deze al dan niet fantastisch werkzame coronavaccins van de eerste generatie, is dus zinloos. De strijd tegen dit virus wordt er een van vele jaren, waarbij we steeds efficiëntere wapens nodig hebben om dit moving target onder de knoet te houden. Neyts noemt ze vaccins 2.0. En daar wordt nu al werk van gemaakt. Zo werkt GSK in Waver aan een nieuwe generatie van het niet eens goedgekeurde vaccin van Curevac, dat ook door ons land is besteld. Dat vaccin zou net als een griepvaccin, meerdere varianten kunnen bekampen. “We zullen kortom nog vele jaren zoet zijn met vaccineren”, voorspelt Neyts. En mogelijk evolueren we naar een noodzakelijke jaarlijkse prik, zoals met het vaccin tegen griep.

Zwangere vrouwen

Het tot dusver afgelegde parcours moet daarbij hoop en vertrouwen bieden. “Het is onwaarschijnlijk dat we in januari al konden beginnen te vaccineren. Een jaar geleden had ik gedacht dat het sciencefiction was”, bekent Neyts. “Toen dachten we dat de eerste vaccins er pas tegen deze zomer zouden aankomen. Mensen vergeten dat. Stel dat het niet was gelukt om een vaccin te ontwikkelen. Dan pas zaten we helemaal in de miserie.”

Hoe succesvol we in deze crisis zijn geweest, wordt helaas al te vaak vergeten. “Het had heel anders kunnen evolueren”, zegt Neyts. Zo zijn we er 38 jaar nadat het hiv-virus werd ontdekt, nog altijd niet in geslaagd om er een vaccin tegen te ontwikkelen. Er zijn bijvoorbeeld ook geen vaccins tegen herpes 1 en 2 of tegen hepatitis C. Of neem het griepvaccin, dat meestal een werkzaamheid heeft van 50 à 55 procent, nog een stuk lager dan de coronavaccins van AstraZeneca of J&J.”

Het vaccin van AstraZeneca is overigens niet het enige waarover openlijk twijfels worden geuit. Dat geldt ook voor het Russische Sputnik V dat nochtans verraste met een werkzaamheidsgraad van 92 procent. Gamaleya, de ontwikkelaar, heeft inmiddels een aanvraag ingediend bij het EMA. Neyts ziet er geen graten in. “We moeten vertrouwen op de experts van EMA, die er niets bij te winnen hebben om iets goed te keuren dat problematisch zou zijn. Het is niet omdat het Russisch is, dat het niet goed is.”

Intussen wordt de weerstand tegen de vaccins ook gevoed door berichten en geruchten over de impact op de vruchtbaarheid van de vrouw en op de foetus bij zwangere vrouwen. “Allemaal quatsch”, zegt Neyts. “Immunologie, microbiologie, celbiologie en virologie zijn zulke complex vakgebieden dat iemand die er niet intensief op heeft gestudeerd, geen gefundeerde visie kan geven. Als ik een elektronicaprobleem in mijn auto heb, ga ik mijn garagist ook niet vertellen hoe hij aan mijn auto moet werken. Ik zal ook geen complottheorie bedenken, dat mijn autoramen open en dicht gaan als ze in Moskou op een knopje drukken (lacht).” Het enige wat not done is, is zwangere vrouwen vaccineren met een levend verzwakt virus, zoals tegen mazelen, bof of rode hond. Maar geen enkel coronavaccin werkt zo.”