Studie: België kampt met een blijvend investeringstekort

De Belgische overheidsinvesteringen bengelen onderaan in een vergelijking met acht referentielanden, leert een Voka-studie. Nochtans zijn voldoende publieke investeringen wenselijk, want ze bevorderen de groei.

Eerst het goede nieuws: België behoort tot de landen van de Europese Unie met een relatief hoge investeringsquote. Dat is de verhouding van de investeringsinspanning tot het bruto binnenlands product (bbp). Die bedroeg in 2021 ongeveer 24 procent. Dat is iets meer dan 2 procent van het bbp (afgerond 10 miljard euro) boven het eurogemiddelde. Van de landen met een vergelijkbare economische structuur liggen de investeringen enkel hoger in Zweden, Oostenrijk en Zwitserland.

Maar dat fraaie cijfer is vooral te danken aan de bedrijfsinvesteringen, blijkt uit de studie Overheidsinvesteringen: meer, maar ook beter van de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka. In verhouding tot het bbp liggen de Belgische bedrijfsinvesteringen met 15,6 procent duidelijk boven het gemiddelde van het eurogebied (+2,4% van het bbp), terwijl onze overheidsinvesteringen daar met 2,7 procent wat onder liggen (-0,3% van het bbp, zie tabel Relatief veel bedrijfsinvesteringen in België, relatief weinig overheidsinvesteringen). Uit de ranking die Voka maakte van België en acht benchmarklanden (Zweden, Finland, Denemarken, Nederland, Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland) blijkt dat we voor de overheidsinvesteringen onderaan bengelen. Enkel Duitsland doet slechter.

Dank aan Vlaanderen

Dat is een gevolg van beleidskeuzes van veertig tot vijftig jaar geleden, is de analyse van Voka. De bruto-investeringen in vaste activa in België zijn sinds het begin van de jaren zeventig vrijwel gehalveerd. “Die daling deed zich in de jaren tachtig voor in het kader van de sanering van de ook toen al doodzieke overheidsfinanciën”, stelt Karl Collaerts van het Voka-kenniscentrum, de auteur van de studie. Tussen 1990 en 2010 bleven onze overheden amper 2 procent van het bbp per jaar investeren in vaste activa. De Nederlandse en de Franse overheid investeerden in de periode tussen 1980 en 2010 jaarlijks 4 procent van het bbp. Dat is dubbel zoveel, jaar na jaar. Er blijft dan ook een gecumuleerde investeringsachterstand bestaan.”

Wel vindt sinds 2016 een heropleving plaats. Tussen 2016 en 2021 stegen de overheidsinvesteringen met 0,4 procent van het bbp. Die stijging zien we vooral bij de Vlaamse Gemeenschap. De deelstaten zijn goed voor 55 procent van de overheidsinvesteringen in ons land.

De Vlaamse overheid spendeerde het voorbije decennium veel aan fundamenteel onderzoek. Ook de investeringen in vervoersinfrastructuur namen er sinds 2015 consistent sterker toe dan op het federale en het lokale niveau. Toch blijft België slecht scoren in vergelijking met de acht benchmarklanden en is sprake van een permanent investeringstekort. Vooral in de kerninfrastructuur (wegen, havens, spoorweg, luchthavens) is de achterstand met onze buurlanden aanzienlijk.

Voka pleit ervoor die investeringen “op alle beleidsniveaus op te trekken naar 4 procent van het bbp in de volgende legislatuur. Vlaanderen zou zelfs hogere ambities moeten nastreven.” In het Plan Samen Groeien formuleerde Voka de ambitie om 5 procent van het bbp aan investeringen te besteden.

Groeimotor

De publieke investeringen moeten de potentiële economische groei van België helpen optrekken. “Overheidsinvesteringen hebben een positief effect op het productiepotentieel van een economie”, aldus Collaerts. “Op basis van verschillende studies kun je concluderen dat als de kapitaalvoorraad van de overheid met 1 procent toeneemt, het bbp op lange termijn met gemiddeld 0,12 procent stijgt.”

Bij investeringen in onderzoek en ontwikkeling is die stimulans zowel direct (via de impact op de productiviteit en de innovatie in een land) als indirect (doordat men technologie van elders in de wereld gemakkelijker kan absorberen). Investeringen in infrastructuur versterken de productiviteit in de private sector, onder meer door de zogenoemde agglomeratie-effecten. Zo verbinden investeringen in transportnetwerken producenten en consumenten efficiënter met elkaar. Betere nutsvoorzieningen vergemakkelijken de energiebevoorrading en vergroten de energieonafhankelijkheid. Versterkte communicatienetwerken faciliteren de uitwisseling en de verspreiding van informatie. Collaerts: “Rond havens en moderne bedrijventerreinen zien we een concentratie van economische activiteit. Die concentratie leidt bovendien tot schaaleffecten, wat de productiviteit verhoogt.”

Dubbele transitie

In de studie wijst Voka erop dat onze economie voor grote investeringsuitdagingen staat door de klimaatgerelateerde en de digitale transitie. “De recente energiecrisis en de Russische agressie tegen Oekraïne maken het nog duidelijker dat Europa op verschillende domeinen in zijn toekomst moet investeren. Recente inschattingen van de Europese Commissie van die dubbele transitie tegen 2030 komen tot zeer aanzienlijke jaarlijkse investeringsbedragen”, is de stelling.

De Europese Commissie schatte de publieke en de private behoefte aan klimaatgerelateerde investeringen in de Europese Unie in de periode van 2021 tot 2030 op 466 miljard euro per jaar. Naar schatting 20 tot 25 procent van die investeringen (90 tot 110 miljard euro per jaar) komt op het conto van de publieke sector. Om de digitale kloof te dichten zouden de Europese instellingen en lidstaten jaarlijks ongeveer 75 miljard euro moeten besteden.

Meer middelen vrijmaken voor overheidsinvesteringen is één zaak, ze moeten ook efficiënt worden gebruikt. Dat kan beter in België. Uit een enquête van het World Economic Forum blijkt dat de kwaliteit van de wegeninfrastructuur en de efficiëntie van het spoorverkeer in vergelijking met onze buurlanden ondermaats zijn. Inzake haven- en luchthaveninfrastructuur ligt onze score iets boven die van Frankrijk en Duitsland. Nederland scoort dan weer beter op alle domeinen.

“Om te garanderen dat de beste investeringsprojecten worden gerealiseerd tegen de laagst mogelijke prijs is het nodig het investeringsmanagement te optimaliseren”, stelt de Voka-studie. “Vlaanderen heeft daartoe al enkele goede stappen gezet. Bijvoorbeeld met de goedkeuring van het kaderdecreet voor grote projecten en programma’s en het geïntegreerde investeringsprogramma. De investeringsdocumentatie en de verantwoording kunnen nog beter, volgens het Rekenhof.”