Stikstofakkoord doet West-Vlaamse veeteelt stilvallen

West-Vlaanderen is met 3,3 miljoen varkens de grootste producent van varkensvlees in Vlaanderen. Het in maart bereikte stikstofakkoord doet die markt stilvallen. “In het slechtste scenario krimpt de markt met 40 procent.”

West-Vlaanderen is de wereldkampioen in varkensproductie. Met een kweek van ruim 3,3 miljoen varkens telt de provincie bijna drie keer meer varkens dan inwoners. West-Vlaanderen staat voor 57 procent van de productie in Vlaanderen. Ardooie heeft met 47,5 varkens per hectare het grootste aantal in heel Vlaanderen. Het gemiddelde in de Europese Unie bedraagt 0,34 varkens per hectare.

De impact van het stikstofakkoord (zie kader onderaan Wat betekent het stikstofakkoord?) weegt dan ook bijzonder zwaar in de kustprovincie. “De sector ligt volledig stil”, bevestigt Jan Degryse, een vennoot bij de bedrijfsrevisor Vandelanotte, die onder meer gespecialiseerd is in varkenseconomie. “Zo ligt de stallenbouw volledig plat. Er worden geen vergunningen gegeven. Banken zijn voorzichtiger bij het geven van nieuwe leningen. Hier en daar wordt bij wijze van spreken nog een aardappelloods gebouwd. Dat is alles.” Vervangingsinvesteringen, bijvoorbeeld in innovatieve technieken die de ammoniakuitstoot beperken, lagen voordien al stil.

Politieke realiteit

De West-Vlaamse landbouwsector zag het aankomen. Diverse prognoses en scenario’s doen de ronde. Het beursgenoteerde landbouwconcern ForFarmers, het nummer vier in Vlaanderen, ziet de Vlaamse veevoedermarkt tussen 2021 en 2025 met 15 procent dalen.

“Het zal meer zijn”, waarschuwt Thomas Vanden Avenne, gedelegeerd bestuurder en vijfdegeneratietelg van het gelijknamige landbouwconcern in Ooigem nabij Wielsbeke. Vanden Avenne is het nummer twee in veevoeders, na Arvesta, een filiaal van de Boerenbond. “In het meest pessimistische scenario zien we de totale Vlaamse markt krimpen met 40 procent, in het meest optimistische scenario met een vijfde. Dat cijfer is al voor een flink deel gehaald, want in 2022 kromp de varkensstapel met 11 procent.

“Het debat over de verplichte inkrimping van de veestapel is geen rationele discussie. We doen aan regelrechte welvaartdestructie, want we geven met onze vleesproductie een groot overschot op de handelsbalans gedwongen op. De enge Vlaamse interpretatie van de Europese ecologische regelgeving maakt dat de impact van onze primaire sector exponentieel wordt uitvergroot. Hoe absurd die verplichte inkrimping van de lokale veestapel ook klinkt: het is de politieke realiteit van vandaag.”

Als de vleesmarkt tot 40 procent daalt, worden grote delen van West-Vlaanderen dan braakland, zoals in Houthulst? “Kijk naar het Waasland”, duidt Thomas Vanden Avenne. “Daar is nog slechts één op de drie varkenshouders actief. De boerderijen werden gekocht door vermogende particulieren en deels omgevormd tot maneges. Die hebben overigens een even hoge stikstofuitstoot.”

De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) moet voor de Vlaamse regering het stikstofakkoord uitvoeren. Volgens berekeningen van de VLM zouden 2 miljoen Vlaamse varkens via uitkoopregelingen uit de markt verdwijnen, als de door VLM geselecteerde varkenshouders van de uitkoopregelingen gebruikmaken. West-Vlaanderen levert daarvan het leeuwendeel (zie tabellen). “Was dat voorzien? Ja”, zegt bedrijfsrevisor Jan Degryse. “Al twee, drie jaar wordt van die cijfers uitgegaan. Initieel werd een daling met een vijfde verwacht. Vorig jaar is dat cijfer verhoogd naar 30 procent.”

Het provinciebestuur van West-Vlaanderen wacht voorlopig af. Landbouwdeputé Bart Naeyaert (cd&v) liet de Universiteit Gent een studie uitvoeren. “Dat onderzoek moet de sociaaleconomische impact van het stikstofakkoord voor West-Vlaanderen in beeld brengen. Die grote effectenstudie moet in mei klaar zijn”, meldt Bart Naeyaert.

Midscheeps geraakt

Voor de West-Vlaamse landbouwwereld is het echter al duidelijk wie door het stikstofakkoord midscheeps geraakt wordt. “Als de varkensstapel met 30 procent daalt, heb je ook 30 procent minder veevoeder nodig, 30 procent minder varkenstransport, 30 procent minder slachtcapaciteit, minder opslagcapaciteit. Die hele keten zal worden geraakt”, verwacht bedrijfsrevisor Jan Degryse.

Thomas Vanden Avenne verwacht een consolidering in de veevoedersector. “De veevoedermarkt is heel versnipperd, met meer dan 160 spelers. Arvesta produceert jaarlijks 1,15 miljoen ton veevoeder. Het gros van de ondernemingen is lokaal verankerd en produceert 100.000 ton of minder. Het wordt voor sommigen een zaak van eten of opgegeten worden. De recente overname van ForFarmers België door Arvesta is nog maar een begin.”

Lees hieronder verder

Jan Degryse is niet over de hele lijn pessimistisch. “De stallenbouw ligt stil. Maar de grote West-Vlaamse spelers zoals Altez en Beeuwsaert zijn enkele jaren geleden al overgeschakeld op industriebouw. Bovendien is de bouw een knelpuntberoep, met vaak buitenlandse arbeidskrachten.” In de verwerkende industrie, onder meer in de slachthuizen, werken veel arbeiders van veel nationaliteiten. “Vooral Noord-Fransen en Oost-Europeanen in die verwerkende industrie zullen dus de afbouw van de veestapel voelen.”

Ook Jos Claeys, gedelegeerd bestuurder van Westvlees, een filiaal van de Belgische marktleider in varkensvlees Belgian Pork Group, is voorzichtig optimistisch. De fabriek in Westrozebeke nabij Staden, met in 2021 bijna 1.100 werknemers en uitzendkrachten, is de grootste individuele werkgever in de West-Vlaamse voedingsindustrie.

“Wij verwachten eveneens een daling van het aantal varkens met 30 procent. Tegelijk gaan we ervan uit dat er vanaf 2025 opnieuw langetermijnperspectieven komen voor toekomstgerichte varkenshouders. Ik wijs wel op de kortzichtigheid van een aantal politici. Zij vinden dat een daling van de varkensstapel op zich niet erg is, omdat wij hoe dan ook al moeten exporteren. Sinds wanneer is export verwerpelijk? Of geldt dat alleen als het gaat om landbouwproducten? Daarbij komt dat varkensvlees altijd zal worden geëxporteerd. Een varken bestaat uit veel lekkere en voedzame stukken, waarvan sommige alleen in een bepaald land of werelddeel worden geconsumeerd. Er zal altijd uitwisseling en dus export bestaan.” Westvlees verkoopt varkensvlees in vijftig landen.

Lees hieronder verder

Betere prijzen

De varkenshouders die na het stikstofakkoord overeind blijven, kunnen de winnaars van de grote afslankingskuur van de West-Vlaamse veeteelt worden. De veestapel in Vlaanderen zal dalen, maar dat kan de prijzen opdrijven. “Tot wereldschokkende prijswijzigingen zal een lokale verandering echter niet noodzakelijk leiden”, nuanceert Jan Degryse. “De prijs van varkensvlees wordt vooral door de wereldmarkt gedicteerd. Voor de Vlaamse consument zal varkensvlees dus wellicht niet spectaculair duurder worden.” “De winstmarges zullen wellicht wel een beetje verschuiven binnen de productieketen”, verwacht Degryse. “Door de verwachte overcapaciteit in veevoeder en slachthuizen staan varkenshouders in een sterkere onderhandelingspositie. Zij kunnen veevoerfabrikanten tegen elkaar uitspelen en betere prijzen bedingen. De slachthuizen zullen een strijd voeren over voldoende bevoorrading aan varkens. Ook dat kan leiden tot prijsverschillen tussen slachthuizen.”