Schaarste bevordert de circulaire economie

De hoge energieprijzen en de groeiende grondstoffenschaarste veroorzaken hier en daar paniek. Maar ze zetten bedrijven er ook toe aan naar duurzame alternatieven voor de lange termijn te zoeken.

Zoals de boutade wil, zijn crisissen ook kansen. Al sinds eind 2020 staat de mondiale bevoorradingsketen onder druk. Zijn de aanhoudende inflatie en de oorlog in Oekraïne ook een katalysator voor de verdere vergroening van de economie? Tom Kuppens, milieu-econoom aan de UHasselt, hoopt van wel. “Het is moeilijk te voorspellen, maar misschien is er wel een parallel met hoe covid-19 voor thuiswerk een keerpunt heeft betekend. Telewerk zal nu niet gauw meer verdwijnen. Hetzelfde zou kunnen gebeuren met de zoektocht naar circulaire alternatieven.” Bij Denuo, de Belgische federatie van de afval- en recyclagesector, klinkt hetzelfde geluid. Woordvoerder Maarten Geerts: “Als de schaarste nu geen sense of urgency voor de circulaire economie veroorzaakt, dan zitten we met een probleem.” Al blijft enige terughoudenheid op haar plaats. Zo blijken bedrijven die zoektocht naar duurzame langetermijnalternatieven nog steeds lastig te vinden. “Ze weten vaak niet hoe eraan te beginnen”, zegt Kuppens. “Als grondstoffen schaars worden, is de voor de hand liggende oplossing nog altijd een prijsstijging bij de leveranciers door te rekenen aan de klanten. De plotse en forse stijging die we nu zien, maakt dat minder vanzelfsprekend.”

Groene energie

Sinds de Russische inval in Oekraïne wil nagenoeg iedereen onze energie-afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verkleinen. De federale regering besliste om die reden zelfs twee kerncentrales alsnog langer open te houden. Het is bekend dat de werkgevers blij zijn met die verlenging. “Zon en wind volstaan niet voor de hele bevoorrading, dus ik geloof ook wel in een energiemix”, stelt Kuppens. “Al had ik er liever een gezien zonder kernenergie. Uiteindelijk blijf je toch met kernafval zitten.”

In elk geval wijst de politieke bereidheid om een genomen beslissing terug te draaien op de ernst van de situatie. Ook voor de bedrijven zijn de hoge energieprijzen een wake-upcall. Op dit moment zoeken ze voor een groot stuk nog kortetermijnoplossingen, in de hoop dat de oorlog en de inflatie niet blijven duren. Al was bijvoorbeeld de transportsector zich voor de oorlog in Oekraïne al bewust van de noodzaak om zijn businessmodel te vergroenen.

Ons land wil de komende jaren inzetten op de elektrificatie van het wagenpark, maar de transportsector roept op om ons niet vast te pinnen op één technologie. Energia, de sectorfederatie van de brandstofleveranciers, pleit voor een meer technologieneutrale aanpak. Alle duurzame technologieën moeten een gelijke en eerlijke kans krijgen, vindt Energia. “Elektrificatie kan klimaatwinst opleveren, indien de productie uit hernieuwbare bronnen komt”, zegt public affairs manager Jean-Benoît Schrans. “Maar geavanceerde biobrandstoffen kunnen ook een belangrijke rol spelen in het vergroenen van het wagenpark, dat tegen 2030 nog niet elektrisch zal zijn. Zulke brandstoffen bestaan al, maar worden door de overheid onvoldoende gestimuleerd, terwijl ze de CO2-uitstoot tot 90 procent kunnen verminderen. We missen nu een kans om duurzame brandstoffen fiscaal aantrekkelijker te maken en de vergroening van het wagenpark te versnellen.”

Ecodesign

Minder grondstoffen verbruiken is wellicht de beste garantie om goedkoper te produceren op een moment dat de grondstoffenprijzen de pan uit rijzen. Dat kan door een product of een productieproces ecologisch te ontwerpen. Kuppens: “Circulaire economie is meer dan recyclage en recovery van energie door verbranding. Het is ook belangrijk dat we de levensduur van grondstoffen verlengen. We mogen daarbij niet in de val trappen om producten zo complex te maken dat ze moeilijk te ontmantelen zijn. Daar kun je bij het ontwerp al rekening mee houden.”

Bedrijven dienen dan wel hun businessmodellen te herzien. Het ultieme doel is een product als een service aan te bieden. Ook de consument moet zich aanpassen. Kuppens: “Het consumentengedrag wordt gestuurd door prijzen. Het product-as-a-servicemodel heeft een duurder imago. Dat komt door schaalnadelen, maar zonnepanelen en elektrische wagens hadden daar in het verleden ook last van.”

Kuppens vindt dat veel bedrijven nog te hard focussen op recycleren als enige oplossing. “De schaarste doet de bedrijven wel met een open blik naar alternatieven zoeken”, zegt hij. “Maar het kortetermijndenken overheerst nog. Dat zie je bijvoorbeeld in de reactie op de grondstoffentekorten. Net zoals de klanten van Colruyt en Lidl bloem hamsteren, proberen bedrijven voorraden van hun grondstoffen aan te leggen. Die paniekreactie doet de prijzen nog meer stijgen. De langetermijnoplossing is het herontwerpen van producten, zodat ze hergebruikt kunnen worden. Hoe langer iets meegaat, hoe minder grondstoffen er nodig zijn.”

Circulair denken

De recente berichten over de exploderende nikkelprijs zijn ook voor de recyclagesector een kans. Nikkel is een van de grondstoffen die perfect uit gebruikte batterijen kunnen worden gehaald. Denuo, de federatie van de afval- en recyclagesector, is er dan ook van overtuigd dat de huidige crisis mogelijkheden biedt. “Je ziet het bewustzijn groeien”, zegt Maarten Geerts. “Bij de schroothandelaars is het erg druk. De vraag is er, en omdat de prijzen nu vrij hoog zijn, leveren de mensen ook massaal oud metaal in. Dat zal niet volstaan om aan de totale vraag te voldoen, maar op lange termijn kan recyclage zeker helpen om het aanbod en de prijzen te stabiliseren.”

België recycleert trouwens al vrij goed. We doen het volgens het Circular Gap Report drie keer beter dan het gemiddelde. “Van de 67 miljoen ton afval recycleren we in België al drie kwart, maar heel wat van die gerecycleerde producten mogen niet opnieuw op de markt komen” zegt Geerts. “En er is nog veel onontgonnen terrein. Daarom valt het toe te juichen dat bijvoorbeeld matrassen en textiel selectief worden opgehaald, om te worden verwerkt.”

Bij Rotor weten ze dan weer alles van het recycleren van bouwmaterialen. “De toegenomen interesse voor gerecycleerde bouwmaterialen is eigenlijk een correctie van een scheefgegroeide situatie”, weet oprichter Lionel Devlieger. “Het hergebruik van bakstenen en dakpannen was vroeger heel gebruikelijk. We zijn gewoon gewend geraakt aan de cultuur van wegwerpbouwmaterialen, die de afgelopen honderd jaar ontstaan is.”

Rotor is een studiebureau en een coöperatieve die in Brussel bouwmaterialen recupereert. “Dit is geen makkelijke sector”, zegt Devlieger. “In onze business zijn de winstmarges heel klein, wat de sector fragiel maakt. Maar juist daarom ligt in de gestegen vraag naar gerecycleerde bouwmaterialen wel een kans.”

De vraag is met andere woorden of de circulaire economie dezer dagen de overhand krijgt op de wegwerpmaatschappij. “Je merkt dat bedrijven bewuster zijn”, zegt Kuppens. “Enerzijds door de tussenkomst van externe aandeelhouders, anderzijds door de war for talent die van duurzaamheid een rekruteringsthema maakt. En dat effect wordt nu versterkt door de impact van de oorlog in Oekraïne op de wereldeconomie.”