Hoe vinden bedrijven oplossingen voor schaarste?

De oorlog in Oekraïne en het daaruit volgende tekort aan graan, meststoffen en andere grondstoffen zet succesvolle businessmodellen onder druk. Voelen onze bedrijven de toenemende tekorten al? Moeten ze hun productieproces wijzigen? Welke oplossingen zijn er? Trends vroeg het in verschillende sectoren.

ArcelorMittal – ‘Onze prijzen verhoogd’

De grootste staalfabriek van Vlaanderen ziet de jongste weken hoe de aanvoer van grondstoffen onder druk staat. “We hebben intensief gezocht naar alternatieve leveranciers voor grondstoffen zoals ijzererts, verpakkingen en steenkool”, zegt Sophie Evans, woordvoerder Europa. “Rusland en Oekraïne waren belangrijke leveranciers. Er is dus onvermijdelijk een effect door de oorlog. Maar ArcelorMittal is een grote groep en we zijn verticaal geïntegreerd. Dat geeft ons leveringszekerheid.”

De Gentse vestiging, met bijna 4.800 werknemers, is sterk afhankelijk van aardgas voor haar energie. “We kopen die op de markten of via bilaterale contracten met leveranciers in Europa”, zegt Evans. “De sterke prijsstijgingen van aardgas hebben dus tot een sterke stijging van onze productiekosten geleid. We hebben de verkoopprijzen voor staal daarom verhoogd.”

Het staalbedrijf is voorts een grootverbruiker van elektriciteit. De elektriciteitsprijs is al maanden hoog, zeker sinds de Russische invasie in Oekraïne. De productie in de staalfabrieken in Duitsland, Luxemburg, Polen, Roemenië en Spanje wordt daarom geregeld stilgelegd. Dat vermijdt het betalen van piekprijzen voor elektriciteit.

Arvesta – ‘Voorlopig geen probleem met meststoffen’

Het landbouwconglomeraat, misschien beter bekend onder zijn vorige naam Aveve, nuanceert de paniekverhalen over de Belgische landbouw. Zeker, de sector staat voor stormachtige tijden door de oorlog in Oekraïne. Iedereen hoorde intussen al over een mogelijke voedselcrisis. Oekraïne en Rusland gelden als de graanschuur van de wereld met 29 procent van alle productie, maar exporteren nu nog nauwelijks. Dat wordt wellicht nog erger omdat het oorlogsgeweld het inzaaien van de oogst voor 2022 in het gedrang dreigt te brengen.

De Vlaamse landbouwsector maakt zich vooral zorgen omdat Rusland een van de grootste exporteurs van kunstmeststoffen is. Het verhaal doet de ronde dat er nu al een tekort is. De voorraden zouden zelfs niet volstaan voor wat de landbouwers al hebben besteld. Stéphanie Deleul, de woordvoerder van Arvesta, relativeert. “Het valt niet uit te sluiten dat kleine handelaars geen producten meer hebben of krijgen, en dus ook niet aan hun klanten kunnen leveren”, zegt hij. “Maar wij hebben nog geen signalen gekregen. Arvesta is voldoende ingedekt. We zullen onze klanten in Vlaanderen en Wallonië kunnen leveren wat ze besteld hebben. Als er later in het seizoen toch tekorten zouden dreigen voor de tweede en de derde bemesting, kunnen onze landbouwers en privéklanten overschakelen op innovatieve, duurzame producten. Arvesta heeft een aanbod uitgewerkt van duurzamere bladvoeding en CRF-bemesting ( controlled release fertilizers). Die zijn veel effectiever en kunnen in bepaalde gevallen traditionele meststoffen vervangen. Ook bepaalde biologische stimulators kunnen soms een alternatief zijn.”

BASF – ‘Sterk verweven met Russisch EuroChem’

De Antwerpse vestiging van het chemieconcern is gevrijwaard gebleven van tekorten aan grondstoffen, inclusief energie. Eind september vorig jaar schroefde de chemiereus wel zijn productie van ammoniak terug, omdat de gestegen aardgasprijzen die een pak duurder maken. Ammoniak is een van de hoofdbestanddelen van kunstmest.

Tegen eind vorig jaar zat de ammoniakproductie opnieuw op het normale niveau, maar sinds de start van de oorlog is ze weer gezakt als gevolg van de sancties tegen Rusland. Enerzijds stuwen die de gasprijzen verder de hoogte in, anderzijds lijdt BASF Antwerpen ook onder de impact van de sancties op de Russische meststoffenproducent EuroChem.

BASF en EuroChem zijn in Antwerpen nauw verbonden. EuroChem nam in de herfst van 2011 het gros van de meststoffenactiviteiten van BASF over, en dus ook de Antwerpse fabriek. “Beide bedrijven zijn hier nog heel sterk verweven”, zegt Fanny Heyndrickx, de woordvoerster van BASF Antwerpen. “Vorige maand moesten de stromen van diensten, goederen en energie in beide richtingen worden stopgezet. Dat had een grote impact. Wij moesten onze installaties die producten leveren aan EuroChem op een lager pitje zetten.”

Intussen is de hemel deels opgeklaard. Zowel BASF als EuroChem had bij de algemene dienst Thesaurie van de federale overheidsdienst Financiën tijdelijke ontheffingen op de sanctieregels van de Europese Unie aangevraagd, en die zijn intussen goedgekeurd. Daardoor kan EuroChem onder meer de lonen van de werknemers in Antwerpen uitbetalen, maar kunnen de bedrijven ook tijdelijk nutsvoorzieningen en diensten uitwisselen. “We kunnen de productievolumes nu opnieuw optrekken, maar nog niet tot het normale niveau”, zegt Heyndrickx.

Colruyt – ‘De aanvoer wordt snel verkocht’

Bij de supermarktketen leek de schaarste vorige week tot lege rekken voor bloem en zonnebloemolie te leiden. Al had dat eerder met hamstergedrag dan met een tekort op de markt te maken, zo blijkt. Colruyt Group besliste daarom in haar winkels per klant een limiet op te leggen voor bloem en olie. Volgens de persdienst volgt een week later iedereen de limieten op en blijft de aanvoer in het distributiecentrum voldoende hoog voor een normale consumptie. “Al wil dat niet zeggen dat er soms geen lege rekken zijn”, aldus Colruyt. “Ook al is er een limiet, toch wordt de aanvoer doorgaans nog snel verkocht.”

De supermarktketen probeert met de beperking te maken dat klanten van wie de koopkracht nu onder druk staat, toch tegen aantrekkelijke prijzen kunnen kopen.

“De jongste dagen vervijfvoudigde de verkoop van bloem”, constateert Hans Cardyn, communicatiedirecteur van de handelsfederatie Comeos. “Logistiek zijn supermarkten op zo’n hamstergedrag niet voorzien. Maar voorlopig zijn er geen echte tekorten. Prijsstijgingen zijn de komende tijd allicht onvermijdelijk, maar tot op heden liggen de prijsstijgingen van de meeste voedingsproducten duidelijk lager dan de algemene inflatie in België.”

De situatie zet de relatie van de retailers met hun leveranciers onder druk. “We volgen de situatie op de voet”, laat de persdienst van Colruyt weten. “Zoals alle spelers in de keten maken wij ons zorgen over de stijgende prijzen van grondstoffen en energie, maar ook over de beschikbaarheid. Hoewel wij niet rechtstreeks afhankelijk zijn van Rusland of Oekraïne, zijn sommige van onze leveranciers dat wel. Daarom volgen wij de markt op de voet en blijven wij waakzaam. We doen er alles aan om de bevoorrading te garanderen en de prijzen betaalbaar te houden. We willen vooral de rust en de kalmte bewaren en de nodige nuance kunnen brengen.”

Democo – ‘Materialen recupereren’

De Limburgse aannemer ziet de werfplanning her en der behoorlijk in de soep draaien door de schaarste. “Van bijna alle bouwmaterialen zijn er tekorten”, zegt algemeen directeur Frederik Bijnens. “Ook van belangrijke basisgrondstoffen zoals hout, staal en geprefabriceerd beton. Dat vertaalt zich in veel langere levertermijnen en door het spel van vraag en aanbod ook in nooit geziene prijsstijgingen. Ik heb dat in mijn carrière nog nooit meegemaakt.”

“Een bouwwerf is een aaneenschakeling van activiteiten. Als één partij niet kan voortwerken omdat ze zonder materiaal zit, staat de volgende in de planning ook met zijn vingers te draaien. Al die mensen vertrekken dan naar een werf waar ze wél kunnen werken. En zo draait heel de planning in de soep.”

Democo zoekt oplossingen in het recupereren van bouwmateriaal. “Op een Brusselse werf, een doorgedreven renovatie, hebben we oude isolatieplaten gerecupereerd. We hebben ze zorgvuldig verwijderd, gestockeerd en laten certificeren. Nu hergebruiken we die in een dubbele dikte, want de isolatienormen zijn strenger. Dat bleek de voordeligste oplossing. Misschien is dat wel een voordeel van deze crisis: de circulaire bouw krijgt een economisch draagvlak.”

Vandemoortele – ‘Andere grondstoffen gebruiken’

Het West-Vlaamse familiebedrijf voelt de impact van de oorlog in zijn beide centrale activiteiten: de productie van brood, croissants en patisserie, maar ook in zijn assortiment oliën en vetten. Marc Croonen, hr-directeur en woordvoerder: “Wij verwachten tekorten van landbouwgrondstoffen, vooral zonnebloemolie en tarwe. Alles zal afhangen van de mate waarin we ons ingedekt hebben, en of we akkoorden kunnen sluiten met klanten. Uiteraard zullen we de prijsverhogingen van onze grondstoffen ook doorrekenen aan onze klanten. Dat hangt samen met lopende en latere onderhandelingen.” Voorlopig is er geen sprake van een productiestop. “Sommige volumes zijn al verkleind”, zegt Croonen. “Hoe langer de Oekraïne-crisis duurt, hoe meer gevolgen we verwachten. Daarom zijn we voorlopig heel voorzichtig met het aannemen van nieuwe klanten. We willen er vooral voor zorgen dat we de contracten met onze bestaande klanten kunnen naleven. We gebruiken soms ook andere landbouwgrondstoffen, zonder dat dit ten koste gaat van de smaak of de kwaliteit. In plaats van zonnebloemolie gebruiken we bijvoorbeeld meer raapzaadolie.”

Haerens Groep – ‘Ook covid is nog niet weg’

Steven De Tollenaere, gedelegeerd bestuurder van de bouwgroep, ziet vooral vertragingen en prijsstijgingen. En ook blijft covid-19 het bedrijf parten spelen. De 220 werknemers zijn gespecialiseerd in bouwprojecten op maat, in gecertificeerd technisch schrijnwerk en de plaatsing van keramisch glas. “Er is een enorme schaarste, sommige producten zijn niet te vinden”, merkt De Tollenaere op. “We zien heel sterk stijgende prijzen, onvoorspelbaar en op onverwachts grote schaal. Daarnaast zijn er grote vertragingen door schaarste en het ontbreken van transport, waarvoor hoe dan ook astronomische prijzen worden betaald.”

Het dochterbedrijf Meyvaert werkt voor musea en maakt alles op maat. De productie van de meeste onderdelen wordt uitbesteed, want die kunnen niet in voorraad genomen worden. “Dat leidt tot veel vertragingen en maakt alles veel duurder. Bovendien assembleren en installeren wij zelf wereldwijd. Door covid-19 zijn de uitdagingen nog altijd enorm. Onze teams werken in Azië, de Verenigde Staten en het Midden-Oosten. Maar zelfs in Europa blijft het moeilijk. Met testkosten, weken quarantaine (Hongkong, Singapore) en onze eigen mensen die ziek vallen.”

Ontex – ‘Karton vervangen door plastic’

“Wij zien bijvoorbeeld karton schaars worden”, zegt Caroline De Wolf, de woordvoerster van de luierproducent. “Omdat we dat voor onze verpakkingen gebruiken, veroorzaakt dat tekort logistieke moeilijkheden. Oekraïne en Rusland zijn grote exporteurs van papier. Op dit moment is de toevoer van nieuw papier verstoord. Het is nog te vroeg om in te schatten wat de impact daarvan zal zijn. Ook voor bepaalde andere grondstoffen zijn er moeilijkheden, maar die zijn vooral te wijten aan het gebrek aan standvastigheid van de intercontinentale zeetransporten. Ook onze leveranciers ondervinden daar problemen mee.” In het vierde kwartaal liet zich dat voelen in een paar procenten minder verkoop, geeft De Wolf aan. “Op de markt is er door de tekorten bijna geen flexibiliteit en zijn de levertermijnen veel langer dan voorheen. Flexibel reageren op een grotere vraag van klanten wordt dan moeilijker.”

Ontex zoekt de oplossing op korte termijn in meer voorraden van kritische grondstoffen. “Zo kunnen we inspelen op toeleveringsproblemen”, zegt De Wolf. “Maar waar mogelijk zoeken we ook alternatieven. Zo konden we de kartonnen dozen soms vervangen door plastic windels. We gaan ook op zoek naar additionele leveranciers die ons soortgelijke grondstoffen kunnen leveren.”

Spaas – ‘Minder kaarsen per verpakking’

Gedelegeerd bestuurder Ben Spaas heeft de coronapandemie niet echt gevoeld, maar de schaarste aan oliën voelt hij wel. De kaarsenmaker in Hamont in Noord-Limburg telt ruim 300 werknemers. “Voor ons was corona inderdaad niet al te slecht. De mensen bleven thuis en kochten kaarsen voor feestjes. Toch veroorzaakte de pandemie heel wat verstoringen in de logistieke keten, en de oorlog in Oekraïne komt daar nu bovenop.”

De belangrijkste grondstoffen voor kaarsen zijn paraffine en palmolie. “Rusland is een belangrijke producent van paraffine, maar wij kopen daar van oudsher weinig”, zegt Spaas. “Onze aankoopkanalen zijn dus onaangetast, maar de markt is verstoord door de sancties tegen Rusland. Dat leidt tot gigantische prijsstijgingen: in een jaar tijd meer dan een verdubbeling.” Voor palmolie speelt de oorlog ook een rol. De belangrijkste producenten zijn Indonesië en Maleisië. “Maar omdat de voedingsindustrie een alternatief zoekt voor zonnebloemolie uit Oekraïne, stijgt de vraag naar palmolie. De prijzen zijn meer dan verdrievoudigd. Indonesië heeft bovendien exportbelemmeringen ingevoerd. We staan dus voor grote uitdagingen, want zonder die twee essentiële grondstoffen kunnen we geen kaarsen maken.”

Tel daar de gestegen energiekosten bij en het is onvermijdelijk dat Spaas zijn hogere kosten doorrekent. Spaas: “We hebben een heel open relatie met onze klanten en handelspartners. We motiveren waarom wij die kosten niet alleen kunnen dragen. Uiteraard is dat voor niemand leuk. Wellicht zullen we bepaalde producten ook op een andere manier gaan maken, zodat de prijsverhogingen verteerbaar blijven. We hebben al beslist dat we minder kaarsen per verpakking zullen leveren. Daar is overigens een woord voor: shrinkflation.”

Pajottenlander – ‘Statiegeld en tweedehands glas’

“Leveranciers kunnen op dit moment noch de prijs noch de leveringsdatum garanderen,” zegt Camille Depuydt, de CEO van de biologische fruit- en groentesappenproducent, waar vier mensen werken. “Bij ons gaat het vooral om de verpakking. Ik heb vorige donderdag bijvoorbeeld een contract ondertekend voor een grote levering glas, maar de maandag ervoor kreeg ik de melding dat ik akkoord moest gaan met een energietoeslag. Als ik dat niet deed, werd de bestelling geannuleerd. Wij zijn een gemiddelde speler en onze onderhandelingspositie is beperkt, op zulke momenten staan we dus met onze rug tegen de muur. Je krijgt ook de tijd niet om op zoek te gaan naar een alternatief. Ik vraag me af of AB InBev dezelfde vraag kreeg van die leverancier? Ik heb die ongebruikelijke energietoeslag dus aanvaard, maar ik hoop dat het lijntje op de factuur met die toeslag weer snel zal verdwijnen. Het gaat toch om aanzienlijke prijsstijgingen, van 20 procent.”

“We hebben ook papier nodig en bij die producenten zie je dat ze niet gewoon de prijs verhogen, maar dat sommigen stoppen of tijdelijk de deuren sluiten. Dat is problematisch. Hun papier is gewoon niet meer beschikbaar.”

De levertijden zijn ook lang geworden. Vroeger was dat voor glas maar enkele weken, nu plots vier maanden. “We hebben het geluk dat we met statiegeld werken, een groot deel van het glas komt dus terug. Dat is een beetje onze redding. We zijn ook tweedehands glas gaan inkopen. We zijn altijd blijven produceren, maar het vraagt veel energie en vrije tijd om de problemen op te lossen. Het bezorgt me stress en slapeloze nachten. Net zoals iedereen had ik gehoopt dat alles zou beteren, nu corona meer onder controle is, maar helaas, nu is er de oorlog in Oekraïne.”

Jules Destrooper – ‘Kosten doorrekenen’

Bij Jules Destrooper zijn ze blij dat ze nog kunnen produceren. De onderneming had het de voorbije jaren al moeilijk en maakte tussen 2018 en 2020 verlies. De koekjesfabrikant heeft als belangrijkste kostenposten tarwebloem, suiker, eieren en boter. De recente prijsstijgingen zijn duidelijk te voelen in de fabriek in Ieper. “Er zijn geen tekorten van ingrediënten of verpakkingen”, zegt gedelegeerd bestuurder Ives Depoortere. “Maar de markt is heel gespannen en we volgen de situatie van heel nabij op. De tijdige aanlevering van grondstoffen is prioritair, zodat we onze productie kunnen garanderen. Alleen heeft dat een gigantische impact op onze prijzen. Voor boter, maar eigenlijk ook bijna alle andere ingrediënten betalen we nooit geziene prijzen. Daarnaast is er de gigantische impact van de gestegen energiekosten. Maar het is een lichtpuntje dat er voorlopig geen impact op onze productie is. We helpen ons erdoor omdat we blijven inzetten op groei en onze productie voortdurend efficiënter maken. Bovendien kunnen we de stijging van de productiekosten doorrekenen aan onze klanten.”

Schoenen Torfs – ‘Leveringen geannuleerd’

Bij de schoenenketen laat de schaarste zich vooral voelen in geschrapte bestellingen voor volgend jaar. “We maken zelf geen schoenen en hebben dus geen grondstoffen nodig”, zegt Wouter Torfs. “Van tekorten is er nog geen sprake, wel van prijsstijgingen rond 10 procent. Bovendien merken we dat er vertragingen op de leveringen uit het Verre Oosten zijn. De grote sportmerken annuleren leveringen. Nike heeft net 20.000 paar voor het eerste kwartaal van 2023 geschrapt, al heeft dat meer te maken met de lockdowns door de opflakkerende pandemie in China. De oorlog in Oekraïne heeft geen echte impact op de Europese schoenenproductie, al stuwen de klimmende energieprijzen wel de prijzen omhoog.”