Professor Xavier Saelens (UGent): ‘Er zullen altijd mensen zwak reageren op het covid-19-vaccin’

Met 23 miljoen euro opgehaald durfkapitaal bindt de start-up ExeVir Bio de strijd aan tegen covid-19. Het doel is een behandeling tegen het virus te testen. Dat zou niet mogelijk zijn zonder het werk van onderzoeker Xavier Saelens.

Waarom moet u die onderzoeker kennen?

Volop in de corona-epidemie hielden het VIB en enkele Belgische investeerders ExeVir Bio boven de doopvont. Die spin-out mikt op een antivirale therapie tegen covid-19. Als het goed gaat, starten eind dit jaar de klinische tests met het middel, dat wordt geproduceerd bij UCB. De wetenschap achter dat antivirale middel stamt van de onderzoeksgroep van professor Xavier Saelens (UGent).

Saelens deed het gros van zijn carrière onderzoek naar een universeel griepvaccin. Het raakte wel door de eerste fase van de klinische tests, maar haalde nooit de commercialisering, zelfs niet nadat het in handen van Sanofi-Pasteur was gekomen. “De immuunreactie bij de mens was slechts tijdelijk”, zegt Saelens. “En hoewel een combinatie met het klassieke griepvaccin is overwogen, moest je zo’n combinatie jaarlijks herhalen. De meerwaarde daarvan aantonen tegenover het klassieke vaccin was niet vanzelfsprekend.”

Waarover gaat het onderzoek?

Op verzoek van Ablynx deed het labo van Saelens in 2008 een aantal tests met nanobody’s – een speciale soort antistof van kameelachtigen die voor allerlei toepassingen kan worden gebruikt. Saelens onderzocht samen met een Amerikaanse collega het effect van nanobody’s tegen RSV, een hardnekkig verkoudheidsvirus dat kinderen zwaar ziek kan maken. Dat resulteerde in een publicatie en de wens om de samenwerking voort te zetten. Het nieuwe project richtte zich op MERS en SARS. “We ontdekten een nanobody dat het SARS-virus neutraliseert”, zegt Saelens. “Eind 2019 stonden we op het punt ons werk in te dienen voor publicatie. Toen op 10 januari de RNA-sequentie van het SARS-CoV2-virus werd vrijgegeven, hadden we snel door dat onze nanobody ook kon werken tegen covid-19. Na een aantal proeven bleek dat ook zo te zijn.”

Hoe internationaal gerenommeerd is zijn werk?

Xavier Saelens (55) leidt aan de UGent een VIB-onderzoeksgroep met zeven postdocs, vijf doctoraatsstudenten en vier technici. Twee derde van hen komt uit België. “Internationaal behoren we tot de subtop”, zegt Saelens. “We zijn heel zichtbaar met ons onderzoek. Ons streefdoel is degelijke wetenschap, maar belangrijk genoeg om te worden opgepikt in wetenschappelijke tijdschriften en door de industrie. We werken vaak samen met farmapartners. Ik ben best trots op ons werk.”

Zijn er economische toepassingen?

Tot een gecommercialiseerd product heeft het onderzoek van Saelens nog niet geleid, maar zo’n succes is niet voor iedereen weggelegd. Toch levert zijn onderzoek geregeld inkomsten op. Die komen bijvoorbeeld van octrooien waarop bedrijven een licentie hebben genomen. Het spreekt voor zich dat een antiviraal middel tegen covid-19 wel economisch potentieel heeft. Toch ziet Saelens zich niet meestappen in een spin-off zoals ExeVir Bio. “Zodra mijn onderzoek dat stadium heeft bereikt, geef ik het liever uit handen. Ik zie me niet direct aan de bedrijfskant staan”, zegt hij.

Maakt de komst van vaccins een antiviraal middel tegen covid-19 niet overbodig? “Toch niet”, vindt Saelens. “Er zijn altijd mensen die zwak reageren op een vaccin. Dat percentage loopt voor het griepvaccin in sommige seizoenen op tot 80 procent. Jammer genoeg zal er daarom altijd vraag blijven naar antivirale middelen.”

Waar komt de inspiratie vandaan?

Af en toe doet Xavier Saelens wat aan sport. Soms leest hij een boek, dat zijn vrouw – een bibliotheekmedewerkster – hem aanraadt. Maar hij leest vooral wetenschappelijke artikelen en boeken. De jongen die liever Natuur & Wetenschap las dan te voetballen, is nog niet veranderd. “Ik ben nieuwsgierig en altijd op zoek naar een nieuw puzzelstukje in mijn vak. Maar ik vind wel dat als je dan toch een virus bestudeert, je beter een virus kunt nemen dat een reëel probleem is.”