De wetsvoorstellen voor een zorgplicht in de productieketens zijn vooral gericht op multinationals en de meest risicovolle sectoren. Toch maken ook kmo’s maar beter werk van een duurzaamheidsbeleid. Maar voor bedrijven met beperkte middelen is dat gemakkelijker gezegd dan gedaan. Boris Verbrugge, onderzoeker aan HIVA, werkt aan een handleiding.
Wantoestanden in productieketens of dienstverlening worden vooral geassocieerd met onveilige sweatshops of mijnbouw in verafgelegen landen. De manier waarop PostNL vorige maand in het nieuws kwam, bracht het thema echter akelig dichtbij huis. Een jammerlijke uitzondering volgens sommigen, volgens anderen symptomatisch voor hoe de race to the bottom zich ook in Europa voltrekt.
Hoe dan ook is het thema van zorgplicht (due diligence) op vlak van mensenrechten en milieu, brandend actueel. Zowel op Europees als nationaal niveau liggen er wetsvoorstellen klaar om de strijd aan te gaan tegen mensenrechtenschendingen of vervuiling doorheen productieketens. Of die wetsvoorstellen ook effectief zullen worden aanvaard, is voorlopig nog koffiedik kijken. Maar heel wat bedrijven wachten niet op strengere regels om zich voor te bereiden op de toekomst. Zo start The Shift – een netwerkorganisatie die bedrijven, overheid en ngo’s samenbrengt in de transitie naar een duurzamere economie – op donderdag 12 mei met een reeks workshops over hoe je due diligence precies in de praktijk omzet. ‘Na het succes van vorig jaar, hebben zich ook voor deze editie heel wat bedrijven uit heel uiteenlopende sectoren aangemeld. Uiteindelijk hebben we 6 kmo’s geselecteerd. Zij zullen de volgende maanden stap voor stap worden begeleid. Het is de bedoeling dat zij ook onderling best practices uitwisselen en dat de knowhow verder doorsijpelt naar hun sectoren’, aldus Brieuc Debontridder van The Shift.
Tool
‘Zo’n initiatieven zijn geen overbodige luxe’, aldus Boris Verbrugge, die voor HIVA-KU Leuven onderzoek verricht over duurzame productieketens. ‘Een groeiend aantal bedrijven is vragende partij om mogelijke risico’s in hun productieketens te lokaliseren en indien nodig bij te sturen. Maar waar multinationals wel over het nodige budget en de medewerkers beschikken om zich hierin te verdiepen, weten kmo’s dikwijls niet waar te beginnen. Er bestaan wel (internationale) handleidingen, zoals die van de VN en de OESO, maar die blijven dikwijls heel vaag en staan vol met juridisch of technisch jargon. Op vraag van de federale overheid werken we daarom een tool uit, specifiek gericht op kmo’s.’
Maar moeten kmo’s wel wakker liggen van de zorgplicht? Voorbeelden van reeds bestaande wetgeving, zoals rond conflictmineralen, leren dat de regels in de praktijk vooral van toepassing zijn op de grote bedrijven. Ook in het Europese wetsvoorstel is dat het geval: op basis van de tekst die in februari werd gepubliceerd zou naar schatting slechts 1 procent van alle bedrijven in Europa moeten voldoen aan de strengere bepalingen. Hoever men in België wil gaan is onduidelijk: het ingediende voorstel spreekt van een zorgplicht voor alle ondernemingen, maar erkent tegelijk dat die niet voor iedereen in dezelfde mate haalbaar is.
Er zijn ook andere, meer positieve argumenten om als kmo in te zetten op due diligence: zoals de aantrekkelijkheid van je onderneming in the war for talent, of een hogere kans op publieke aanbestedingen.
Boris Verbrugge (HIVA-KU Leuven)
Volgens Verbrugge gaat het in de eerste plaats om een indirect gevolg. ‘De interesse rond het thema komt niet echt voort uit een bezorgdheid voor nakende wetgeving, maar weerspiegelt het toenemende belang in B2B-relaties en de reputatie bij de consument. Kmo’s die leveren aan grotere bedrijven voelen vanuit die hoek een grotere druk om te voldoen aan sociale en ecologische criteria.’
‘Bovendien is het goed mogelijk dat het Europees voorstel voor multinationals ruimte zal laten voor clausules, waarin staat dat ze hun verantwoordelijkheid voor een deel van hun keten afschuiven op de betrokken leverancier of partner. Onderzoek toont bovendien aan dat de kosten van strengere wetgeving uiteindelijk op de schouders van kmo’s belanden. Maar er zijn ook andere, meer positieve argumenten om als kmo in te zetten op due diligence: zoals de aantrekkelijkheid van je onderneming in the war for talent, of een hogere kans op publieke aanbestedingen.’
Toegankelijk
Waarin zal de Belgische handleiding zich onderscheiden van de bestaande alternatieven? ‘Echt gedetailleerd maatwerk voor elk bedrijf is uiteraard niet mogelijk, maar we gaan wel een zeer concrete en toegankelijke tool kunnen voorleggen’, maakt Verbrugge zich sterk.
‘Er zullen twee componenten zijn. Zo zal iedere onderneming een zelfanalyse kunnen maken van enerzijds de mate waarin ze blootgesteld is aan eisen op het vlak van due diligence (via klanten of wetgeving), en anderzijds de mate waarin ze op dit moment al klaar is om met deze verwachtingen aan de slag te gaan. Hierbij speelt onder meer het bedrijfsmodel een rol, maar uiteraard ook de sector in het algemeen en de partners waarmee wordt samengewerkt. De tweede component is een online toolbox om effectief met risico’s aan de slag te gaan, en due diligence te integreren in de bedrijfsvoering. Hier komen heel uiteenlopende zaken bij kijken: de praktische kant, communicatie, motivatie bij werknemers, … We zullen dus heel concreet aangeven hoe bedrijven die uitwerking het best aanpakken.’
‘Belangrijk voor ons model is alvast dat we het identificeren en aanpakken van-, en rapporteren over risico’s, niet in een lineaire volgorde plaatsen, maar parallel laten plaatsvinden: aan de slag gaan met de informatie die al beschikbaar is, en op basis van eventuele nieuwe bevindingen bijsturen. We hebben nog heel wat werk voor de boeg en zullen in de volgende maanden ook enkele bedrijven inschakelen voor de nodige testrondes, maar in september zou de tool klaar moeten zijn.’
