Ineos-topman Hans Casier: ‘Geen klimaat- en energietransitie zonder chemie’

De PFOS-affaire heeft een nieuwe deuk geslagen in het imago van de chemie. Maar het debat over de sector mist nu alle nuance, zegt Hans Casier, de Belgische topper bij de chemiereus Ineos. “We worden dikwijls ter discussie gesteld, maar een energie- en klimaattransitie zonder chemie? Vergeet het maar”, stelt Casier, die pas is herbenoemd als voorzitter van de koepelfederatie essenscia.

Essenscia, dat naast de chemische bedrijven ook de sector van de lifesciences (farma en biotech) overkoepelt, presenteerde deze week op zijn jaarlijkse evenement al zijn zevende tweejaarlijkse duurzaamheidsrapport. En dat terwijl de PFOS-vervuiling door het Amerikaanse chemiebedrijf 3M in de Antwerpse regio het debat over de milieu-impact van chemische stoffen opnieuw scherp heeft gesteld. In Europa groeit de druk om de hele familie van zogenoemde PFAS-stoffen grotendeels te verbieden. Die chemische substanties zoals PFOS hebben zeer persistente eigenschappen, waardoor ze moeilijk afbreken in het milieu. Bovendien duiken almaar meer confronterende beelden op van tonnen plastic afval die de organisatie The Ocean Cleanup van de jonge Nederlander Boyan Slat uit de oceaan vist. En Hans Casier zelf wordt bij Ineos al enkele jaren geconfronteerd met fel protest tegen het miljardenproject Project One in de Antwerpse haven. De geboren Oostendenaar gaat in het verweer.

‘Een industrie in transitie’ was de slogan van uw jaarlijks evenement, dat deze week werd gehouden. Moet dat niet eerder ‘een industrie onder druk’ zijn?

HANS CASIER. “Dat kan zo overkomen. We worden vaak met de vinger gewezen en ter discussie gesteld, maar we staan stevig in onze schoenen. Hier en daar groeit het besef dat onze sector al enorme inspanningen heeft gedaan, zeker in CO2-reductie en energie-efficiëntie.

“Duurzaamheid is bij ons ook geen modewoord. We zijn twaalf jaar geleden als een van de eerste sectorfederaties in Europa begonnen met een duurzaamheidsrapport, in alle transparantie en gebaseerd op officiële statistieken. We steunen de Europese ambities rond klimaatneutraliteit en de circulaire economie. De bereidheid op het terrein is er. Maar tegelijk is concurrentieel blijven cruciaal. Als je niet concurrentieel bent, kun je als sector niet vergroenen.

“Er is veel kritiek, maar we kunnen ook niet zonder de chemie. Die is aanwezig in alle aspecten van je leven: in tandpasta, kleren, autobatterijen, isolatie, smartphones, vliegtuigen, de bouwmaterialen van je huis, de almaar groter wordende windturbines, noem maar op. De oplossing voor de energie- en klimaattransitie zal dus ook uit de chemie moeten komen. Anders mag je het vergeten. Dat gaat over processen zoals de opslag en de recyclage van CO2, de chemische recyclage van kunststoffen en het gebruik van waterstof. Chemie zorgt ook voor de vergroening van andere sectoren, via isolatie- en lichte materialen of componenten die nodig zijn voor hernieuwbare energie.

“Wij leveren een enorme bijdrage aan de Belgische welvaart. Alleen lijdt de perceptie onder het feit dat je de chemie vaak niet ziet, zeker als die in buizen onder de grond zit. Dat het vaak zo’n technisch gegeven is, maakt het ook een moeilijk verhaal. De mensen kunnen zich weinig of niets voorstellen bij pakweg ethyleen of polypropyleen. Daardoor is er onvoldoende begrip voor onze inspanningen. We moeten dringend meer nuance en emotie in het chemieverhaal krijgen, op een positieve manier.”

Uw inspanningen worden regelmatig getackeld door uitwassen uit het verleden, of het nu gaat over 3M of over plastics in de oceaan.

CASIER. “Zulke zaken hebben onvermijdelijk een impact op het imago. Wat die zogenaamde plastic soep in de oceanen betreft: we hebben jaren geleden al gezegd dat het onaanvaardbaar is dat kunststoffen in de natuur terechtkomen. De inschatting is dat de plastic soep voor 90 procent afkomstig is van tien rivieren in Azië en Afrika. Daar moeten we investeren in een goed functionerend afvalbeheer.

“De industrie in België doet gigantische inspanningen voor de chemische recyclage, zodat we meer kunststoffen kunnen recycleren. Bij 3M gaat het in hoofdzaak om een historische verontreiniging, waar we vandaag, op basis van voortschrijdende kennis, met een andere bril naar kijken. Die historische vervuiling moeten we aanpakken. Punt. Zich verantwoordelijk gedragen is een basisprincipe voor ons. Zo’n historische vervuiling vind je niet alleen in het Antwerpse, maar ook in het Ruhrgebied in Duitsland, in Amerika. Ik woon in Lausanne. Daar is nu een groot probleem met dioxines in de bodem. Ze komen van een verbrandingsoven die tot 2005 gewerkt heeft. De productie van PFOS is ook al lang stopgezet. Als nieuwe wetenschappelijke data aantonen dat een stof risico’s inhoudt die we onvoldoende kunnen beheersen, wordt de productie ervan uitgefaseerd. Dat is ook met PFOS gebeurd.”

Kan de sector meer zelfregulerend optreden?

CASIER. “Wij spelen niet de politieman voor individuele bedrijven. Dat gebeurt in geen enkele sector. Misschien had 3M anders kunnen communiceren, maar het heeft wel duidelijk gezegd dat het zijn verantwoordelijkheid zal opnemen, ook voor de sanering.”

Hoe frustrerend is het om de positieve boodschap telkens ondermijnd te zien door nieuwe vervelende zaken?

CASIER. “Dat is niet plezant, maar het is aan ons, als sector, om te blijven benadrukken hoe noodzakelijk de chemie en de lifesciences zijn in ons leven. Zullen er nog problemen met bepaalde stoffen opduiken? Ik weet het niet. Maar in Europa hebben we met met Reach (voluit registratie, evaluatie, autorisatie en beperking van chemische stoffen, nvdr) een zeer vooruitstrevende wetgeving om het gebruik van potentieel gevaarlijke chemische stoffen te weren en om te produceren met aandacht voor het beheersen van de risico’s. Het is zonder meer de strengste chemiewetgeving ter wereld, waardoor de Europese en de Belgische chemie bij de strengst gereglementeerde sectoren zijn. En neen, ik vind niet dat die wetgeving achter de feiten aan loopt.”

Europa legt met de Green Deal de lat zeer hoog voor de chemie. Kan de sector wel klimaatneutraal worden?

CASIER. “Wij staan volledig achter de Green Deal. Als ik in Zwitserland naar de bergen trek, zie ik de impact van de klimaatverandering. We staan als industrie voor een gigantische uitdaging. De bedrijven zijn hard bezig oplossingen te bedenken. Maar innovatie vergt grote investeringen en het moet economisch haalbaar blijven. We mogen onszelf niet in de voet schieten door onszelf uit de markt te prijzen. We moeten ervoor zorgen dat de industrie en de knowhow hier niet verdwijnen, want het zal met de chemie-industrie zijn, of het zal niet zijn. We hebben hoe dan ook chemieproducten nodig. Als we die hier niet langer kunnen produceren, zullen ze van elders moeten komen, met extra uitstoot van CO2 door het transport als gevolg.

“De transitie zal geld kosten. Er moet nog heel veel worden uitgevonden voor we CO2-neutraal produceren. De echte transitie vergt zeer grote investeringen. Ik geloof in technologische vooruitgang, zoals het onderzoek naar het capteren, stockeren en hergebruiken van CO2. De technologie om aan alle aspecten van de Green Deal te kunnen voldoen, is er nog niet. Er zijn wel ideeën, maar die moeten nog bewezen en uitgewerkt worden. Toch ben ik ervan overtuigd dat het technologisch allemaal wel zal lukken, maar kan het ook economisch? Zal de consument daarvoor willen betalen? Wat als een product dat in Europa wordt gemaakt drie keer zoveel kost als een Chinees alternatief, door de energiekosten, de CO2-toeslag en de milieuvriendelijkere maar duurdere productiemethodes?”

Hoe groot is het gevaar dat het gelijke speelveld verandert in een scherp hellend vlak, waar Europa vanaf dreigt te donderen?

CASIER. “Daar vrees ik niet onmiddellijk voor. Europa heeft tijdens de coronacrisis het belang van een industriële basis ingezien. De Europese Commissie wil 20 procent industrie hebben. Europa zal zich niet enkel specialiseren in financiën of toerisme. Ook elders begint men het duurzaamheidsverhaal langzaam te begrijpen. Zo krijg ik van onze klanten uit Korea enorm veel vragen over duurzaamheid. Als ze in China spreken over duurzaamheid, hebben ze het over proper water. Daar waren wij twintig, dertig jaar geleden al mee bezig.” ( lacht)

De energiekosten wegen zwaar in Europa. Kan dat barsten veroorzaken in de chemiecluster in het Antwerpse, waar Ineos ook zeer aanwezig is?

CASIER. “Barsten zou ik het niet noemen, maar als er nog ergens zeer grote investeringen of vernieuwingen moeten worden gedaan, wordt uiteraard naar energie gekeken. Internationale investeringen komen niet zomaar naar hier. Daar zijn de juiste randvoorwaarden voor nodig. We zeggen dus: ‘Pas op’. Ik leid bij Ineos twee grote bedrijfstakken met tien productie-eenheden. Wij vergelijken ook. Chemische processen zijn nu eenmaal energie-intensief. De energiekosten bestaan niet alleen uit de gasprijs. De CO2-prijs (bedrijven die meer CO2 uitstoten dan hun quota toelaten, moeten emissierechten kopen om dat surplus te compenseren, nvdr) is in korte tijd verviervoudigd. Ook dat begint enorm te wegen.

“Er was in het verleden geen duidelijke energiepolitiek. Het is positief dat de regering nu de energienorm invoert. Onze sector vraagt dat al jaren. Die norm moet onze concurrentiekracht garanderen, door te vermijden dat de energieprijzen bij ons feller stijgen dan in de buurlanden. De vraag is alleen hoe dat in de praktijk uitgewerkt zal worden.”

Frankrijk mikt op groene waterstof en kernenergie, en investeert in nieuwe, kleine reactoren.

CASIER. “Kernenergie heeft een afvalprobleem. Maar iedere energieopwekking kent uitdagingen, ook windenergie. En wat met de kolencentrales? Duitsland zal zelfs Amerikaanse kolen importeren, omdat de Verenigde Staten zijn overgeschakeld op gas. De opinie over kernenergie is helaas doorgeschoten. Kernenergie stoot geen CO2 uit. Er zijn risico’s, maar die kun je beheersen. Je moet uiteraard geen centrale hebben op een aardbevingsgevoelige plaats aan de zee, waar je een tsunami over je heen kunt krijgen. Ons standpunt is duidelijk. We hebben er altijd voor gepleit de jongste twee kernreactoren open te houden, om de transitie te doen slagen.”

Hét prototype van een grote investering is Project One van Ineos, uw broodheer.

CASIER. “Dat wordt vaak compleet verkeerd en sloganesk, populistisch voorgesteld als de plastiekfabriek. Ik heb heel goed nieuws: we gaan geen plastiekfabriek bouwen. We zullen er in eerste instantie ethyleen (een van de basisbouwstenen voor de chemie-industrie en kunststoffen, nvdr) maken. De tegenwind komt vooral uit activistische hoek. Ik heb de indruk dat ze tegen alles zijn.

“En wat de kritiek van klimaatjongeren betreft: een op de drie werknemers in onze sector is ouder dan vijftig jaar en gaat de komende jaren met pensioen. We zoeken veel nieuwe werknemers. Ik kan de klimaatjongeren alleen maar aanmoedigen om een technische of wetenschappelijke studie te kiezen en in de chemie en de lifesciences te komen werken. Nogmaals: vandaar zal de transitie komen. Daar kunnen ze het verschil maken.”

De Antwerpse ethaankraker, een installatie die ethaangas omzet in ethyleen, zal werken met schaliegas uit de VS.

CASIER. “Over schaliegas is veel gezegd en geschreven. In Amerika zijn er ongeveer 1 miljoen schaliegasbronnen. Mogelijk zijn er hier en daar problemen, maar je kunt schaliegas perfect ontginnen. Er zijn 32 krakers in Europa. De staalgroep ArcelorMittal investeert 1 miljard euro, om haar CO2-uitstoot in tien jaar met 1 miljoen ton per jaar te verminderen. Bij Ineos reduceren we met Project One 2 miljoen ton CO2. De afnemers van de ethyleen kunnen elk jaar zoveel emissies besparen, omdat ze niet meer afhankelijk zullen zijn van ethyleen van meer vervuilende installaties. Het wordt de meest efficiënte installatie die je kunt bouwen. Wat kan daar nu op tegen zijn? Ook energetisch is het een topkraker. De meeste krakers in Europa werken op nafta, aardolie dus. Er zijn in Europa maar vier gaskrakers, en die gebruiken allemaal ethaan. Dat komt ofwel uit de Noordzee, waar men ook gasbronnen ‘kraakt’, ofwel vanop land, zoals wij dat doen. We kijken dus met vertrouwen uit naar het verdere vergunningsproces.”

Is Project One een testcase voor andere beslissingen?

CASIER. “Er wordt met heel grote ogen naar gekeken. Het gebeurt niet vaak dat 3 miljard wordt geïnvesteerd in basischemie, zeker niet in Europa. Dit is een testcase voor wat nog mogelijk is in België.”