Hoogleraar economie Jan Eeckhout: ‘Stijgende marktmacht van bedrijven is een drama voor centrale bankiers’

Op hun jaarlijkse bijeenkomst in het Amerikaans Jackson Hole buigen de centrale bankiers zich over de stijgende marktmacht van de grote bedrijven, en de kwalijke gevolgen voor de economie. De Vlaamse hoogleraar economie Jan Eeckhout, die lesgeeft in Barcelona en Londen, is een specialist.

Waarom kijken nu ook de centrale bankiers naar de stijgende marktmacht van bedrijven?

JAN EECKHOUT. “Omdat bedrijven met marktmacht inflatie veroorzaken, want zij rekenen hogere prijzen aan voor hun producten. In de voorbije veertig jaar was ongeveer de helft van de jaarlijkse inflatie te wijten aan de stijgende marktmacht. Dat maakt de centrale bankiers wanhopig. Ze hebben het al zo moeilijk om inflatie te creëren. Dat zou nog moeilijker worden als de overheid die marktmacht gaat inperken.”

Hoe ironisch. De machtige bedrijven helpen de centrale bankiers hun inflatiedoelstellingen te bereiken.

EECKHOUT. “Het probleem is veeleer dat het beleid van de centrale banken almaar minder effect heeft. Wat zij ook doen met het geldaanbod of de intrestvoet, ze krijgen de inflatie niet omhoog. Ook dat is een gevolg van de toegenomen marktmacht, vermoed ik. Dankzij hun grote winstmarges zitten de machtige bedrijven op een berg cash. Dat verhoogt het aanbod van kapitaal en drukt bijgevolg de rente. Tegelijk is er minder vraag naar kapitaal, want bedrijven met marktmacht investeren minder. Dat is nog een verklaring waarom de rente lager gaat. Bij zulke lage rentevoeten is het effect van een monetair beleid erg zwak. De stijgende marktmacht is een drama voor de centrale bankiers.”

Toenemende monopolisering zou ook de relatief lage arbeidsparticipatie in de hand werken in de Verenigde Staten. Hoe komt dat?

EECKHOUT. “Monopolies of oligopolies produceren minder, zodat de vraag naar arbeid daalt. Daardoor zakt ook het loon, wat op zijn beurt mensen ontmoedigt om te gaan werken. Als je loon kleiner is dan de kosten voor een kinderoppas bijvoorbeeld, blijf je liever thuis. Komt daar nog bij dat marktmacht het reële loon doet dalen. Mensen kunnen met hetzelfde loon minder kopen in de winkel, omdat de prijzen hoger zijn.”

Hoe pakken we marktmacht aan?

EECKHOUT. “Dat is vooral een taak voor de mededingingsautoriteiten, al is het niet meteen duidelijk wat zij moeten doen. Want achter de marktmacht zit technologische vooruitgang. Zelfs in een traditionele sector als textiel kon Zara enorme marktmacht opbouwen door digitalisering. En je kunt moeilijk zeggen dat Zara geen competitief bedrijf is. Ook de webwinkel Amazon is zeer competitief. Dat bedrijf is niet alleen goedkoper dan de concurrenten, het boekt ook enorme winsten, dankzij investeringen in technologie. Het is dus puur een zaak van schaalvoordelen dankzij technologie. In die omstandigheden is er weinig plaats voor een tweede Amazon, laat staan voor een derde of vierde. In de markt van de smartphones heb je misschien twee grote spelers, Apple en Samsung. Maar daarom gaat Apple de prijs van zijn iPhone nog niet halveren, want Apple maakt een grote winst.”