Hoe supermarkten verduurzamen: ‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen is mensenwerk’

De CSR Professional of The Year, een bekroning voor maatschappelijk verantwoord ondernemerschap, was de voorbije jaren vaak een retailer. Maar de duurzaamheidsinspanningen van de supermarkten zouden nog verder kunnen gaan.

Bij de aankoop van een goedgevulde winkelkar kregen klanten in 2019 bij Delhaize gratis een klein plastic zakje met plastic legoblokjes, terwijl het initiatief Mei Plasticvrij volop in de aandacht was. Je zou denken dat dat de retailer zuur zou opbreken. “We hebben veel kritiek gekregen via sociale media”, zegt duurzaamheidsmanager Charlotte De Vroey. “Het was geen goed idee, maar het heeft ons wel wat opgeleverd. De felle reacties hebben ons management geïnspireerd om meer in te zetten op duurzaamheid. Twee jaar later zijn onze winkels klimaatneutraal.”

Charlotte De Vroey was dit jaar een van de genomineerden voor CSR Professional of the Year aan Franstalige kant. CSR staat voor corporate social responsibility, of maatschappelijk verantwoord ondernemen. Aan Nederlandstalige zijde won de duurzaamheidsmanager van Lidl België, Philippe Weiler. Twee jaar geleden was Pascal Leglise van Carrefour de gelukkige. Dat de retailsector zoveel aanzien krijgt bij CSR-kenners, verbaast Jelle Goossens niet. Als communicatiemedewerker bij Rikolto neemt hij supermarkten onder de loep, onder meer voor de Ik ben meer dan mijn kassaticket-awards. “In de retail worden fors inspanningen gedaan. Lidl België bijvoorbeeld heeft in een relatief korte periode grote stappen vooruitgezet.”

“Schwarz, het moederbedrijf van Lidl, is de grootste retailer van Europa en de op drie na grootste wereldwijd”, zegt Philippe Weiler, die de fakkel bij Lidl België doorgeeft en als duurzaamheidsconsulent aan de slag gaat bij het adviesbureau Sustenuto. “Door scherpe doelstellingen te definiëren in het kleine België hebben wij een mondiale impact.” Die impact heeft niet enkel een weerslag op de zusterbedrijven van Lidl België, maar ook op hun leveranciers. “Het gaat onder meer over producenten in de landbouw”, zegt Goossens. “Op die manier ontstaat een watervaleffect.”

Klimaatalliantie

Lidl, Delhaize en Carrefour zijn niet de enige retailers die sterk inzetten op duurzaamheid. Alle Belgische supermarkten maken deel uit van The Belgian Alliance for Climate (BACA). Die begeleidt bedrijven om wetenschappelijke milieudoelstellingen te ontwikkelen. Tachtig bedrijven uit andere sectoren sloten zich daar ook bij aan.

Op zo’n succes had Bart Corijn van het Belgische netwerk voor duurzaamheid The Shift niet durven hopen. The Shift trekt de alliantie samen met de natuurorganisatie WWF. Corijn merkt dat retailers de klimaatproblematiek erg serieus nemen. Vooral met de vergroening van hun toeleveringsketen kunnen zij veel winst boeken. “Daar zit de meeste uitstoot en de grootste uitdaging”, zegt Charlotte De Vroey van Delhaize. Philippe Weiler bevestigt dat, al benadrukt hij dat Lidl vooral rechtstreeks samenwerkt met leveranciers in plaats van bijvoorbeeld langs de veiling te passeren, en hoofdzakelijk huismerken verdeelt. Delhaize en Colruyt Group beamen dat de verduurzaming van huismerken, die bij hen minder vertegenwoordigd zijn dan bij Lidl, een logische eerste stap is. Dat gaat meestal een stuk vlotter dan de gesprekken met merkenleveranciers. “Al zien wij dat alle leveranciers stappen vooruit willen zetten”, nuanceert Stefan Goethaert, managing director van Colruyt Group. Logisch, vindt hij. “Leveranciers die niet mee verduurzamen, zullen vroeg of laat uit de boot vallen.”

Buiten de comfortzone

Retailers verduurzamen niet enkel hun eigen winkel, maar ook die van hun partners. Toch is hun rapport niet louter positief. In BACA is er weinig animo bij de retailers om onderling samen te werken. “Dat ligt buiten hun comfortzone”, zegt Bart Corijn. De verklaring is niet ver te zoeken, volgens Hendrik Slabbinck, marketingprofessor aan de Universiteit van Gent. “De retailsector is hypercompetitief. Iedereen kijkt naar iedereen. Daarom gaat het traag.” Uit zijn onderzoek blijkt ook dat veel supermarkten wel nieuwe duurzame alternatieven aanbieden, maar die staan niet altijd op de beste plaatsen in het schap.

Dat supermarkten elkaar op het gebied van duurzaamheid proberen af te troeven, is niet noodzakelijk negatief. Jelle Goossens van Rikolto benadrukt dat hij dat een goede, logische manier vindt om op sectorniveau tot ambitieuze doelstellingen te komen. “Op zich heb ik niets liever dan dat.” Daarmee is Charlotte De Vroey van Delhaize het eens: “Er is genoeg CO2 om te reduceren.” Delhaize is al elk jaar genomineerd voor de Ik ben meer dan mijn kassaticket-awards van Rikolto. Lidl sleepte één keer een nominatie in de wacht. Colruyt ging de jongste twee jaar met de winst lopen. “Duurzaamheid zit in het DNA van Colruyt Group”, zegt Stefan Goethaert. “In de jaren tachtig hebben wij enkele slechte jaren gehad, waardoor we gingen besparen op alles, van energie tot transport. Die mentaliteit zit er nog altijd in en is een deel van onze duurzaamheidsstrategie. Vergroenen hoeft dus niet duur te zijn.” Dat merkt ook Philippe Weiler. “Lidl kan de kosten drukken door onder meer te werken met grote volumes en de keten zo kort mogelijk te houden. Duurzaamheid is geïntegreerd in ons discountmodel.”

Voor professor Hendrik Slabbinck, die ook jurylid is voor de Ik ben meer dan mijn kassaticket-award, is het belangrijk dat duurzame producten niet enkel voor de happy few zijn. Het eerste winnende project van Colruyt, Aan tafel in 1-2-3 euro, speelde daarop in. “Slechts twee tot drie supermarkten raakten telkens door het selectieproces. Dat is weinig. Dat wil zeggen dat veel initiatieven nog niet ver genoeg gaan.” Carrefour is bijvoorbeeld nog nooit genomineerd geweest.

Gezocht: leidersfiguren

Volgens Slabbinck verduurzamen de retailers niet radicaal genoeg: “Ze zouden meer moeten doen”, vindt hij. Zo zouden supermarkten het aanbod in hun beenhouwerij drastisch kunnen aanpassen naar minder vlees en meer vegetarische voeding. “Maar dat zie ik nog niet zo snel gebeuren in dit competitieve landschap”, zegt Slabbinck. “De retailers blijven binnen de marges van hun businessmodel.”

“Retailers zijn machtige spelers in een systeem”, stelt Goossens. “Maar ze zitten evengoed gevangen in dat systeem. Ze zitten in een concurrentiestrijd die voor 90 procent op de prijs wordt gevoerd. Alle supermarkten hebben dezelfde bezorgheid, maar ze blijven deel uitmaken van een spel dat dagelijks gespeeld wordt. Zonder inmenging van de overheid, die door middel van een koolstoftaks en een zorgplichtwetgeving bedrijven mee verantwoordelijk stelt voor wat in de aanvoerketens gebeurt, kun je de regels van dat spel niet veranderen. Een retailer kan dat niet op zijn eentje, want dan prijst hij zichzelf uit de markt.”

Samenwerking is het sleutelwoord, maar dat is problematisch in de sector. Het is al veel dat een ambitieuze CSR-verantwoordelijke aan de kar trekt. “Maatschappelijk verantwoord ondernemen is mensenwerk”, zegt Goossens. “We hebben leidersfiguren nodig om het thema op de agenda te krijgen en het daar te houden.”