Françoise Chombar (Melexis): ‘We verliezen het vermogen om naar elkaar te luisteren’

Tegen wil en dank werd Françoise Chombar de woordvoerster van een groep burgers die vroeg de kernuitstap terug te draaien. Ze werd weggehoond, maar intussen is de levensduur van twee kerncentrales met tien jaar verlengd. Voor Françoise Chombar is een betere besluitvorming op alle niveaus dringend nodig. “Of het politieke partijen, onderwijskoepels, werkgeversfederaties of vakbonden zijn: ik denk dat we te veel instellingen hebben in dit land.”

Françoise Chombar was tot de zomer van 2021 de CEO van Melexis, een Belgische technologieparel. Sindsdien nam ze als voorzitter van de raad van bestuur wat meer afstand. Toen de regering-­De Croo voor het zomerreces in 2021 de deur definitief leek dicht te gooien voor een verlenging van de levensduur van de kerncentrales, voelde Chombar het kriebelen en kroop ze in haar pen. Daarna werd ze tegen wil en dank de woordvoerster van een groep burgers die de regering vroeg om een uitstel van de kern­uitstap op zijn minst te overwegen. Ze werd aanvankelijk weggehoond, maar twee jaar later staan alle praktische details op papier om de levensduur van Doel 4 en Tihange 3 met tien jaar te verlengen. Een overwinning die Chombar niet wil vieren.

U was een van de eersten die aan de alarmbel trokken over de kernuitstap, in een opiniestuk dat op 17 augustus 2021 verscheen. “Het Europese elektriciteitsnet ontsnapte op 8 januari 2021 nipt aan een algemene black-out. Doorgaan met de kernuitstap maakt zo’n black-out waarschijnlijker”, schreef u toen.

FRANÇOISE CHOMBAR. “Ik heb daar heel veel agressieve, negatieve reacties op gekregen, waarvan ik geschrokken ben. Maar ik kreeg ook ongelooflijk veel positieve reacties. Er waren veel mensen die reageerden: ‘Jij zegt wat wij denken, maar wij krijgen onze ideeën niet tot bij de beleidsmakers.’ Er was een onderstroom van academici, ingenieurs, bedrijfsleiders, you name it, die niet gehoord werden door onze regering. Die mensen hebben heel hard aan mijn mouw getrokken, want ze wilden dat ik een burgerinitiatief op gang zou brengen. Het waren uiteindelijk de West-Vlaamse kmo’s die mij over de streep hebben getrokken.”

De West-Vlaamse maakindustrie werd hard getroffen door de energiecrisis. U hebt West-Vlaamse roots, want u bent geboren in Menen en opgegroeid in Wevelgem.

CHOMBAR. “We beseften dat we onze economie in de afgrond aan het rijden waren. Ik heb toen gesproken met iedereen die met ons wilde praten. We zijn op zoek gegaan naar feiten, wetenschappelijke data. We wilden ver weg blijven van ideologie of politiek. We hebben een lijst opgesteld met de netelige vragen die gesteld moesten worden, nieuwe elementen die we naar boven wilden halen. We wilden op een constructieve manier bijdragen aan het debat. We hebben tussen Kerstmis en Nieuwjaar alles gebundeld en onze website keepthelightson.be is op 17 februari 2022 live gegaan.
“Een van die netelige vragen was of Elia de impact van de elektrificatie op het net niet onderschatte. In Frankrijk en Nederland werden heel andere conclusies getrokken dan in België. Intussen heeft de netbeheerder een nieuwe studie gemaakt en de inschattingen bijgesteld. Maar in 2022 stond nog in de kranten dat wij cafépraat verkochten en niet wisten waar we het over hadden.”

U heeft uw slag thuis gehaald. Bent u tevreden dat de kerncentrales langer openblijven?

CHOMBAR. “Er is beslist dat Doel 4 en Tihange 3 nog tien jaar openblijven, maar ze moeten nóg langer openblijven en het moeten er meer dan twee zijn. De kerncentrales openhouden zal in ieder geval goedkoper zijn dan ik weet niet hoeveel nieuwe gascentrales te bouwen om het licht aan te houden. Het energiebeleid in ons land wordt ideologisch gestuurd en is niet gericht op de burger, onze welvaart of ons welzijn. We moeten het energiebeleid absoluut, alstublieft, depolitiseren. Dat is bijvoorbeeld het geval in de Verenigde Staten. Dat land voert een veel beter energiebeleid. Elektrificeren is beter voor het milieu en het klimaat. We moeten daar absoluut op inzetten. Maar energie is meer dan elektriciteit. Energie is het bloed dat door de aderen van onze economie stroomt.”

Wordt er nu wel naar u geluisterd?

CHOMBAR. “We zijn het vermogen aan het kwijtraken om te luisteren naar elkaar en op basis van feiten een debat met alle stakeholders te voeren, met de nodige nuances en rekening houdend met de complexiteit van de wereld, om tot oplossingen te komen. Ik zie dat overal gebeuren: in de wetenschap, in het onderwijs. Ik zie de discussies tussen werkgevers en werknemers. Het is wij-zij. Iedereen is overtuigd van zijn eigen gelijk. Als je begint met wij-zij, of met ‘o, in de goede, oude tijd was het allemaal beter’, of als je alternatieve feiten begint te verspreiden of mensen angst begint aan te jagen, ja, dan kom je nergens. We moeten het vermogen opbouwen om met wicked problems om te gaan. Energie is net als zoveel andere vraagstukken een complex vraagstuk.”

“Ga samenzitten en bekijk de data die beschikbaar zijn. Kunnen we op basis van wat we weten de verschillende mogelijke scenario’s uittekenen? Dan kunnen we ons erop voorbereiden. Een ander wicked problem is de kwaliteit van ons onderwijs. Een degelijke basiskennis lijkt mij de beste manier om tot een tolerante samenleving te komen. Niet iedereen moet het eens zijn met elkaar. Ik heb nog nooit iets geleerd van mensen die altijd ja tegen mij zegden.”

De kwaliteit van het onderwijs gaat er volgens de vergelijkende Pisa-studies van de OESO op achteruit. Kunnen we die achteruitgang tegenhouden?

CHOMBAR. “Een van mijn stokpaardjes is dat we moeten zorgen dat jongeren weer goesting krijgen om zich nuttig te maken. Een economie kan alleen maar goed draaien als je alle profielen hebt, van de meest abstracte tot de meest praktische, academische en technische, en alles daartussenin. Als we bewoordingen gebruiken zoals ‘ga jij maar naar het aso, en daarna kun je nog altijd afzakken naar tso of bso’, dan oogst je wat je zaait. Wij willen dat kinderen in het technische of het beroepsonderwijs trots kunnen zijn op hun studie. Laat ons ook niet langer spreken over hoog- en laaggeschoold.
“Het gaat erom dat je je talent vindt en dat je dat talent via onderwijs kunt omzetten in expertise, waarvan de voordelen terugvloeien naar de economie en de samenleving. Of je een loodgieter of een wetenschapper bent: alle profielen verdienen ons respect en we hebben ze allemaal nodig.”

Leggen we in het onderwijs niet te veel de focus op STEM-richtingen (science, technology, engineering and mathematics)?

CHOMBAR. “Zonder STEM valt alles in duigen. We leven in een technologische wereld die heel snel verandert. Het onderwijs gaat traag en volgt niet volledig. Je kunt na je studie niet meer zeggen: nu hoef ik niks meer te doen. Dan begint het pas. Als een bedrijf goed geleid wordt, zullen de medewerkers zich verder ontwikkelen en mee zijn met de jongste ontwikkelingen. Iedereen moet meekunnen in die technologische wereld. Iedereen moet met een computer, een tablet, een smartphone en internet kunnen werken. “

“Dat zijn vaardigheden, maar je hebt ook kennis nodig. Je moet wel een beetje weten hoe sociale media werken, hoe algoritmes werken, hoe sociale media kunnen misleiden en hoe echokamers ontstaan. Dat is mediawijsheid. Er moet een goede balans zijn tussen kennis en vaardigheden, want de slinger is in het onderwijs soms te ver doorgeslagen naar de vaardigheden. Laat ons zorgen dat de balans tussen vaardigheden en kennis in de lerarenopleiding goed zit. Zorg dat het niet allemaal silo’s zijn, maar laat leerkrachten samenwerken, laat scholen en bedrijven samenwerken, laat ons de koppeling maken tussen onderwijs en de grote maatschappelijke uitdagingen. Er moet een versoepeling komen van het statuut van de leerkracht en de manier van samenwerken tussen de verschillende actoren in het economische weefsel en het onderwijs.”

“Er gebeuren wel goede dingen in de scholen, maar dat zijn grassroots, initiatieven die vanuit de school zelf komen. Ik zie de veranderingen in de scholen en bij de leerkrachten gebeuren. Mensen in het veld begrijpen het. Er wordt helaas te weinig naar hen geluisterd. Bij de instellingen zie ik de verandering niet.”

Schaf de onderwijskoepels af?

CHOMBAR. “Veel instanties willen vooral zichzelf in standhouden. Of het nu politieke partijen, onderwijskoepels, werkgeversfederaties of vakbonden zijn: ik denk dat we te veel instellingen hebben in dit land. Alle instellingen zouden zich regelmatig moeten herbronnen en heel scherp stellen: wat is onze missie en zijn we nog nuttig? Zouden we niet beter samensmelten? Of zouden we ons niet beter opsplitsen en meer lokaal gaan werken? Ik mis die zelfreflectie. Alle instellingen hebben de neiging zichzelf te bestendigen en vergeten op een zeker moment hun missie en de bijdragen die ze zouden moeten leveren aan de economie, de samenleving, welvaart en welzijn. Want die zijn onherroepelijk gekoppeld aan elkaar.”

U zet zich in als rolmodel voor vrouwen in STEM. Heeft dat veel effect?

CHOMBAR. “Onze kinderen worden gebombardeerd met stereotypen, zoals neurowetenschapper Gina Rippon het noemt. Dat is een gedeelde verantwoordelijkheid. Jongens krijgen meer technisch speelgoed aangeboden, meisjes meer sociaal speelgoed. Ze spiegelen zichzelf aan hun vriendjes – de groep waar ze zich het meest mee identificeren. Maar meisjes en jongens worden ook anders behandeld. Dat gebeurt niet bewust, maar we moeten ons daar wel bewust van worden. Jongens worden geprezen voor hun goede prestaties. Meisjes krijgen veel vaker een pluim omdat ze zich braaf en flink gedragen. Die subtiele verschillen in behandeling maken dat meisjes al heel vroeg het vertrouwen verliezen dat STEM iets voor hen is. Studies tonen aan dat een kort bezoek of een video van succesvolle STEM-professionals heel veel doet om dat zelfvertrouwen op te krikken. Als je ambassadeurs naar de klas brengt, laat het dan fiftyfifty mannen en vrouwen zijn. En nodig ook voldoende mensen met een buitenlandse afkomst uit.”

“Hoe zou de situatie zijn zonder alle inspanningen die we leveren? We hebben nog altijd veel technische profielen tekort. Het aanbod stijgt licht, maar de kloof tussen het aanbod en de vraag wordt alsnog groter. Alleen door de genderkloof in STEM dicht te rijden, kunnen we die profielen beter invullen. Vandaag stellen we vast dat de skills, de experts die we nodig hebben, er gewoon niet zijn. België staat daarin niet alleen. In Europa zijn alle landen in hetzelfde bedje ziek, maar er zijn wel landen die er met hun STEM-onderwijs uitspringen, zoals Estland en Zwitserland. Maar wereldwijd zijn slechts 20 of 25 procent van alle technische banen ingevuld door vrouwen.”

U heeft als CEO altijd veel belang gehecht aan diversiteit. Is dat een van de redenen waarom Melexis is uitgegroeid tot een succes?

CHOMBAR. “Er zijn honderden studies die leren dat meer diversiteit leidt tot betere oplossingen, meer innovatie en meer creativiteit. Ik denk inderdaad dat het een van de succesfactoren van Melexis is geweest dat wij alle drie – mijn twee medeoprichters en ik – doordrongen waren van het belang van diversiteit. We waren ermee bezig voor het bon ton werd ermee bezig te zijn. Het is niet de enige reden dat we succes hadden met Melexis. We hebben geluk gehad dat we op het juiste moment gestart zijn en de juiste trends gespot hebben. Maar diversiteit en inclusie is echt wel onze signature culture. Net zoals aan een goed huwelijk moet je daaraan blijven werken. Als je ziet dat iemand goede ideeën heeft, maar onvoldoende de kans krijgt om die ideeën voor te stellen, moet je ingrijpen. Vaak zijn het vrouwen of introverte mensen die niet gehoord worden. Of als ze een idee hebben, loopt iemand anders ermee weg. Als we in België een inclusievere cultuur kunnen creëren, waarin verschillende stemmen gehoord worden, gaan we veel sneller tot oplossingen komen.”

In Nederland haalde Geert Wilders een klinkende verkiezingsoverwinning. Donald Trump lijkt goed op weg om opnieuw Amerikaans president te worden. Het ziet er niet zo goed uit voor het genuanceerd debat en de inclusiviteit.

CHOMBAR. “In heel Europa winnen de populistische politici stemmen. De extremen hebben de luidste stem en spreken in oneliners. Hoe ga je wicked problems oplossen met oneliners? Niet. Onze samenleving verdient beter. Die luide roepers leggen wel de vinger op de wonde, maar focussen op de problemen en komen nooit met werkbare oplossingen. Om tot oplossingen te komen, heb je iedereen nodig. We moeten naar de dissidente stemmen luisteren, alle kanten respectvol behandelen, maar altijd teruggaan naar de feiten. Je hebt soms oneliners nodig om de aandacht te trekken. Daarna moet je onmiddellijk zeggen: er valt nog iets aan te doen. Er zijn heel veel mensen van goede wil, maar die hebben gewoon niet de luidste stem.”

“De sterke en charismatische leiders staan vaak achteraan in de rij als het om competentie gaat. Je moet als leider durven zeggen: ik weet niet alles. De meest effectieve leiders vragen raad aan de specialisten. Dat is de juiste manier om tot beslissingen te komen. Eerst informatie vergaren, met een open geest de voor- en tegenargumenten aanhoren, een 360 graden-beeld maken, connecting all the dots. Pas daarna beslissingen nemen. Je moet geen beslissingen nemen op basis van intuïtie. Die charismatische leiders hebben hun beslissing vaak al op voorhand genomen en luisteren helemaal niet meer.”

Zitten Belgische politici of politieke partijen te veel in de loopgraven?

CHOMBAR. “Er zijn altijd individuen die willen luisteren. Je moet zeker niet alle politici over dezelfde kam scheren. Alleen zitten die individuen gevangen in een partij, of partijen zitten gevangen in een regering met zes andere partijen. Elke politicus heeft een ideologie, maar als verkozen politici in het parlement komen, zouden ze die hele particratie overboord moeten gooien. Als je een beleid maakt en wetten aanneemt, moeten die in het belang van iedereen zijn en niet alleen in het belang van de partij.
“Door die particratie komen we niet vooruit. Er moet iets gebeuren: een hervorming van de partijfinanciering of een hervorming van het kiesstelsel. Wat we de laatste maanden allemaal gezien hebben van Open VLD, cd&v, Vooruit, N-VA, Vlaams Belang… ze zijn allemaal in hetzelfde bedje ziek. We moeten uit de impasse breken. Politieke partijen zijn instellingen geworden die alleen maar hun macht willen bestendigen. Als ze het vertrouwen van de burger willen terugwinnen, zullen ze zich ter discussie moeten durven stellen en zichzelf een beetje pijn doen.”

U blijft optimistisch?

CHOMBAR. “Het is nog al niet naar de wuppe, om het in het West-Vlaams te zeggen. Ik ben optimistisch. Our World in Data is bijvoorbeeld een van de vele websites waar ik regelmatig te rade ga. In de data zie je dat het de goede kant uitgaat. Er is een ontkoppeling aan de gang tussen economische groei en de uitstoot van broeikasgassen. Je moet de industrie de kans geven zichzelf heruit te vinden. Je hebt daarvoor ingenieurs nodig. Als jongeren mij vragen wat ze kunnen doen tegen de klimaatverandering, zeg ik: ‘Ga STEM studeren.’ Dat is geen panacee, maar het is wel een deel van de oplossing. We moeten het narratief zien om te buigen van ‘zie wat er allemaal mis is met de wereld’ naar ‘zie wat je allemaal kunt doen om oplossingen te vinden’. Denk oplossingsgericht. Ik denk dat dat mijn ondernemersmentaliteit is.”