‘De oorlog in Oekraïne is nog geen doodsteek voor het economisch herstel’

De Russische invasie van Oekraïne deelt ook een stevige klap uit aan de westerse economie. Vooral de hogere energieprijzen kunnen pijn doen. Toch hoeft het herstel niet tot de slachtoffers te behoren, op voorwaarde dat het conflict niet verder escaleert.

Het is nog bijzonder vroeg dag om de economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne in te schatten. Blijft het conflict beperkt tot Oekraïne, dan kan de schade voor de westerse economie beperkt blijven. Escaleert de oorlog verder, dan kan deze prognose van een beperkte impact meteen in de vuilnisbak. “De invasie is in elk geval een gamechanger. Het is onbegonnen werk om de potentiële schade in te schatten, maar de impact heeft een andere dimensie gekregen. De gevolgen kunnen veel groter worden. We zijn in een andere wereld terechtgekomen”, zegt Geert Langenus, econoom van de Nationale Bank.

Het gewicht van Oekraïne in de wereldeconomie is klein en onbeduidend. “Zelfs zware sancties tegen Rusland hebben slechts een beperkte impact op de groei van de wereldeconomie. Een conflict met China zou veel erger zijn, omdat de wereldeconomie sterk afhankelijk is van de Chinese aanvoerketens”, zegt Etienne De Callataÿ, de hoofdeconoom van Orcadia Asset Management.

Hogere energieprijzen

Toch kan de impact van het conflict op de westerse en dus ook op de Belgische economie groot worden door een verdere stijging van de al hoge prijzen voor olie en aardgas. Die prijsstijgingen voeden de inflatie, tasten onze koopkracht aan en dwingen de centrale banken het geldbeleid krapper te maken. In die omstandigheden is het voor de Europese of de Amerikaanse centrale bank moeilijk met renteverlagingen de economie te steunen. Hoogstens kunnen ze op de korte termijn het tempo van de geplande normalisering van het beleid vertragen. Op de lange termijn is misschien meer steun mogelijk, als een economische vertraging ook de inflatie decimeert. “De inflatie zal wat langer hoog blijven, maar ik zie nog geen scenario van een permanent hoge inflatie. Als de economie afkoelt, zal ook de inflatie snel dalen. Lagere bestedingen zijn een bron van desinflatie”, zegt Etienne De Callataÿ.

De prijs van ruwe olie steeg vandaag tot boven 100 dollar per vat. Aardgas werd 30 procent duurder, vertrekkend van een prijsniveau dat nog hoog was. Voor België kan de invoerfactuur van fossiele brandstoffen, op basis van de energieprijzen van begin deze maand, dit jaar oplopen tot 25 miljard euro, tegenover ongeveer 20 miljard euro in 2021 en 10 miljard euro in 2020. België betaalt dus een hoge belasting aan buitenlandse energieleveranciers, waaronder Rusland, als de energieprijzen stijgen.

Minder groei

De Europese Centrale Bank becijferde onlangs nog de impact van het dure aardgas op de economie van het eurogebied. Duur aardgas verlaagt de groei met 0,3 procent van het bruto binnenlands product (bbp), wat niet weinig is. Bij aanhoudend hoge of nog hogere prijzen kan de schade verder oplopen.

De OESO berekende de impact van hoge olieprijzen op de economie. “Voor elke stijging van de prijs van een vat ruwe olie met 10 dollar, wordt de groei het eerste jaar met 0,2 procent afgeroomd, en het tweede jaar met nog eens 0,25 procent”, zegt Koen De Leus, de hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis. “De prijzen zijn nu gestegen van 70 naar 100 dollar. Toegepast op de Belgische economie betekent dat een verlaging van de groei met 0,5 procent dit jaar, en nog eens 0,6 procent volgend jaar. Stijgt de olieprijs naar 150 dollar en meer, dan kan ons dat 2 tot 4 procent groei kosten. Dan zitten we in stagflatie.”

“Door het conflict zullen de prijzen voor fossiele brandstoffen langer hoog blijven. Dat zet extra druk op de inflatie, waardoor de kans op stagflatie toeneemt. Toch is het te vroeg om te zeggen dat deze nieuwe schok de doodsteek is voor het herstel. Dankzij de heropening van de economie presteert de dienstensector in Europa sterk. Het herstel heeft dus nog momentum”, zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING België.

Te weinig geïnvesteerd

Ook op de lange termijn dreigen we niet te ontsnappen aan hoge energieprijzen. “Het conflict in Oekraïne toont aan dat er niet veel nodig is om de energieprijzen door het dak te jagen, gegeven de krapte op de markten. De voorbije jaren is te weinig geïnvesteerd in de productiecapaciteit van fossiele brandstoffen, terwijl de transitie naar een duurzame energiebevoorrading tien tot twintig jaar duurt. Ook bij een normalisatie van de geopolitieke spanningen zullen de prijzen hoog blijven, omdat het aanbod moeite heeft om de vraag te volgen”, zegt Peter Vanden Houte.

“Ik vrees geen ineenstorting van de economie door een gebrek aan energie”, zegt Etienne De Callataÿ. “Er zijn genoeg olie- en gasreserves, maar er is te weinig geïnvesteerd in ontginningscapaciteit, omdat de rendabiliteit van die projecten op de lange termijn onduidelijk is door de klimaattransitie. Blijft de olieprijs stijgen, dan wordt het toch opnieuw interessant om te investeren. Indien nodig, kan de productie dus omhoog.”

De vaststelling blijft dat Europa voor zijn aardgasbevoorrading sterk afhankelijk is van Rusland. Wat als president Vladimir Poetin besluit de gaskraan dicht te draaien? “Een studie van denktank Bruegel toonde aan dat we op basis van de bestaande voorraden en de extra aanvoer van lng verder kunnen tot de zomer”, zegt Koen De Leus. “Op de iets langere termijn blijft Europa echter afhankelijk van Russisch aardgas. Die afhankelijkheid kun je afbouwen door meer lng-capaciteit te bouwen, in meer opslagmogelijkheden te voorzien en de transitie naar duurzame energie te versnellen. Maar dat vergt tijd.”

Vertrouwen

Niet alleen dure energie kan de economie een pad in de korf zetten. De oorlog kan ook het vertrouwen van de bedrijven en gezinnen in die mate raken dat ze hun investeringen en bestedingen terugschroeven. “Veel hangt af van de communicatie van onze politici. Het klinkt cynisch, maar als Oekraïne weer onder Russische controle komt, dat maakt dat niet veel uit voor de westerse economie. Dat zal het gedrag van onze bedrijven en consumenten niet veranderen. Als onze politici echter beginnen te spreken over de derde wereldoorlog, dan kan het vertrouwen wel aangetast worden. Zulke uitspraken zouden dom en verkeerd zijn”, zegt Etienne De Callataÿ.