De namen Willy Brandt, Helmut Kohl, Franz Josef Strauss en Angela Merkel doen bij iedereen wel een belletje rinkelen. Het zijn de figuren die het naoorlogse Duitsland vorm hebben gegeven. Maar wie weet nog wie Theodor Heuss was, of Frank Schirrmacher, Ilse Stöbe of Erich Apel? Ook zij zijn belangrijk voor de Duitse geschiedenis van de twintigste eeuw. De Duitsland-kenner Dirk Rochtus haalt ze in Van Reich tot Republik. Denken over Duitsland vroeger en nu van onder het stof.
Het boek is een verzameling van columns die op Doorbraak.be en Knack.be zijn verschenen. Van Reich tot Republik doorloopt de woelige geschiedenis van Duitsland. Het vertrekt bij de opkomst van het Duitse eenheidsdenken in 1813, besteedt aandacht aan het Keizerrijk onder Pruisische dominantie tussen 1870 en 1914, zoomt in op de zwakke democratie van de Weimarrepubliek en komt uit bij de nazidictatuur. Ook de recente geschiedenis komt aan bod, zoals het Wir schaffen das-discours van Angela Merkel en de migratiecrisis.
Maar het sterkste stuk van het boek is het hoofdstuk waarin Rochtus portretten van meer dan twintig Duitse denkers en doeners maakt. Vooral omdat enkele oosterburen aan bod komen die zo goed als vergeten zijn. Zo is er August Bebel (1840-1913), de man die de opgang van de sociaaldemocratie mogelijk maakte in een Duitsland dat nog altijd zeer autoritair was. Net voor zijn dood haalden de sociaaldemocraten bijna 35 procent van de stemmen. Ondanks het gewicht van het Pruisische militarisme en later de nationaalsocialistische dictatuur bleef de sociaaldemocratie verankerd in Duitsland.
En wat te denken van Theodor Heuss (1874-1963), de eerste president van het naoorlogse West-Duitsland? De liberaal maakte de bondsrepubliek opnieuw aanvaardbaar voor haar buren. Heuss had afgerekend met zijn verleden. In 1933 was hij een van de parlementsleden die Adolf Hitler alle macht gaf. Rochtus besteedt in zijn lijst van portretten opvallend veel aandacht aan figuren uit de uitgeverswereld en de media, zoals Henning Ritter en Frank Schirrmacher van de Frankfurter Allgemeine Zeitung.
De meest fascinerende portretten in het boek zijn die van Ilse Stöbe en Erich Apel. Ilse Stöbe (1911-1942) was een medewerkster van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. Eigenlijk was ze een verzetsstrijdster die zich had opgewerkt in het nazisysteem. Ze spioneerde onder andere voor de Sovjet-Unie. De Gestapo ontmaskerde haar en Stöbe werd ter dood veroordeeld. Een rehabilitatie van Stöbe in Duitsland kwam er pas in 2012.
Erich Apel (1917-1965) was de man die in de communistische DDR de economie moest moderniseren. Hij wou daarin zeer ver gaan. Woorden als ‘markt’ en ‘winst’ waren niet langer des duivels. Apel zag met lede ogen aan hoe de DDR grondstoffen uit de Sovjet-Unie importeerde om ze te verwerken tot industrieproducten die dan weer aan ‘de grote Sovjet-broer’ werden verkocht tegen lagere prijzen dan wat ze in het Westen hadden kunnen krijgen. In de DDR heerste misnoegdheid over die uitbuiting door de Russen. Maar een aantal DDR-partijbonzen hield de economische hervormingen tegen. Apel stierf in 1965. Officieel was het zelfmoord, al wordt daar nog altijd aan getwijfeld.
Dirk Rochtus, Van Reich tot Republik. Denken over Duitsland vroeger en nu, Doorbraak, 2016, 204 blz., 22,95 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier