Het filmpje is te bekijken op YouTube: op de avond van de Duitse Bondsdagverkiezingen van 1987 wordt een duidelijk aangeschoten Beierse CSU-voorzitter Franz Josef Strauss (1915-1988) door een paar tv-journalisten geïnterviewd. Ondanks de pullen bier die Strauss die dag heeft achterovergeslagen, antwoordt hij ad rem op de vragen. Het typeert de Beierse minister-president volledig: volks, flamboyant, maar ook uiterst verstandig. Op 6 september zal het een eeuw geleden zijn dat Strauss geboren werd. Net nu rolt de eerste wetenschappelijk onderbouwde biografie van de politicus van de persen. Opmerkelijk laat. Strauss mag dan wel nooit bondskanselier zijn geweest, hij heeft het naoorlogse Duitsland evenzeer vormgegeven als Konrad Adenauer, Willy Brandt, Helmut Schmidt en Helmut Kohl.
Strauss zorgde er als minister van Defensie voor dat Duitsland minder dan twintig jaar na de oorlog opnieuw een ‘normale staat’ werd met een eigen leger. Maar Strauss was vooral de man die het ingeslapen landelijke en oerkatholieke Beieren moderniseerde. Als minister-president lokte hij tal van investeerders. Kmo-ondernemerschap werd gepromoot. ‘Laptop und Lederhosen’ is nu nog altijd een begrip. Strauss’ aanpak was vaak omstreden. De oer-Beier liet zich graag fêteren in het gezelschap van rijke ondernemers. Wellicht kon Strauss rekenen op een hoop smeergeld. Iets waarover je in Zuid-Duitsland beter niet praat. Strauss is er — jaren na zijn plotse dood in 1988 — nog altijd een halfgod.
Anders is het aan de linkerzijde, die Strauss graag als schietschijf gebruikte. Vooral Der Spiegel liet zich niet onbetuigd. Payback time voor het weekblad in Hamburg na de Spiegel-affaire van 1962. Der Spiegel plaatste toen een kritisch stuk over het Duitse leger. Het leidde tot doorzoeking van de redactie — op instigatie van Strauss — en de arrestatie van journalisten. Deze overtrokken reactie, die deed denken aan de nazitijd, veroorzaakte een golf van verontwaardiging in Duitsland. Strauss moest aftreden, maar kwam na vier jaar in de politieke woestijn terug.
Voor de historicus Horst Möller was het dan ook geen gemakkelijke opdracht om een biografie te schrijven van iemand die tegelijk verafgood en verguisd wordt. Maar hij heeft zich minutieus en objectief van zijn taak gekweten. Links noemde Strauss iemand met dictatoriale neigingen, terwijl uit de biografie blijkt dat hij altijd een volbloed democraat is geweest. De naziperiode had Strauss immuun gemaakt voor een autoritair regime. Tijdens de oorlog vocht hij aan het oostfront en raakte gewond door bevriezingen. Zijn vader, een slager, had de SS-leider Heinrich Himmler als klant. Strauss senior weigerde, ondanks herhaaldelijk aandringen, lid te worden van de nazipartij.
Uit de biografie blijkt ook het scherpe politieke inzicht van Strauss. Ondanks zijn communistenhaat verleende hij een miljardenkrediet aan de DDR. Hij wist dat het regime op sterven na dood was en wou met het geld vooral de Oost-Duitse bevolking te hulp komen. Raspoliticus Strauss kon zich echter ook vergissen. Over Helmut Kohl, de topman van de zusterpartij CDU, zei Strauss in 1976: “Hij wordt nooit bondskanselier. Hij is totaal ongeschikt voor de functie.” Kohl was tussen 1982 en 1998 onafgebroken kanselier.
Horst Möller, Franz Josef Strauss. Herrscher und Rebell, Piper, 2015, 832 blz., 29,99 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier