Testaankoop: ‘Voedingscrisis is compleet’, kan een anti-inflatiemaand ons redden?

Volgens een berekening van Testaankoop is een gevulde winkelkar gemiddeld 19,76 procent duurder geworden vergeleken met een jaar eerder. “Met zulke cijfers kunnen we niet anders dan spreken van een voedingscrisis”, aldus een woordvoerder Testaankoop. De consumentenorganisatie pleit voor maatregelen om burgers te beschermen tegen de stijgende inflatie. Het idee van een anti-inflatiemaand weerklinkt, naar Frans voorbeeld. Zit daar ook iets in of dreigt daarmee een nieuwe financiële kater voor de federale overheid?

Van een energiecrisis rollen we verder in een voedingscrisis, oordeelt Testaankoop op basis van nieuwe berekeningen over de inflatie. Het heeft de prijzen van 4.000 producten uit zeven supermarktketens vergeleken met de rekening die een jaar eerder werd gemaakt. We betalen gemiddeld 19,72 procent meer, maar Testaankoop maakt ook een simulatie van de uitgaven in één maand tijd. Een gezin met twee personen geeft nu 512 euro uit en dat is een stijging met 85 euro als we vergelijken met 2022. Als we naar een maand geleden kijken, staat er 9 euro meer op onze supermarktrekening.

Voor de tweede maand op rij is de prijs van diepvriesfrieten het sterkst gestegen. Die kosten nu 51 procent meer dan in februari vorig jaar. Verder bestaat de top vijf uit bloemkool (+49%), tomatenpuree (+46%), braadkip (+44%) en komkommer (+44%). Hoge prijzen in de supermarkt, het is een onderwerp dat sinds het ontstaan van de energiecrisis regelmatig terugkeert. Trends publiceerde eind februari nog een gelijkaardig onderzoek van Statbel.

Anti-inflatiemaand(en)

“Met zulke cijfers kunnen we niet anders dan spreken van een voedingscrisis, zeker omdat we niet verwachten dat die prijzen volgende maand gaan dalen”, zegt Laura Clays, woordvoerder van Testaankoop tegen HLN. “Daarom roepen de overheden op om na te denken over manieren om huishoudens te helpen, zoals de anti-inflatiemand die nu in Frankrijk haar intrede doet. Het gaat om een aantal basisproducten waarvan de prijs een bepaalde tijd wordt vastgezet.”

Het woord is gevallen: ‘anti-inflatiemaand’. Of beter gezegd ’trimester’, als we het Franse voorbeeld onder de loep nemen. De Franse supermarktketens gaan een selectie aan producten tot eind juni tegen “de laagst mogelijke prijzen” aanbieden volgens het plan dat minister van Economie Bruno Le Maire maandag bekendmaakte. In Frankrijk bedroeg de inflatie in februari op jaarbasis 14,5 procent, en de regering was al maanden op zoek naar een mechanisme om de koopkracht van de bevolking te ondersteunen.

Bij onze zuiderburen is het anti-inflatietrimester het resultaat van een akkoord tussen de Franse regering en de distributiesector, weet Belga. De ketens zullen zelf kunnen kiezen welke producten ze tegen een zo laag mogelijke prijs verkopen. Dat aanbod kan ook variëren van regio tot regio. Het zal vooral gaan om producten van de huismerken, omdat de ketens de meeste vrijheden hebben om prijzen te bepalen, aldus Carrefour-topman Alexandre Bompard. De voorbije weken kondigden meerdere grote ketens al kortingsacties aan op een aantal courante producten. De actie zal hen naar verluidt “enkele honderden miljoenen euro’s” kosten, waarmee ze in hun eigen marges snijden. De Franse regering kondigde aan dat er een voedingscheque komt voor de armste gezinnen.

Inspiratie voor België

Maar de vraag luidt of dat Franse voorbeeld ook zou kunnen dienen als een bron van inspiratie in ons land. Kan zo’n anti-inflatiemaand ook bij ons een valabel plan van aanpak zijn om gezinnen meer ademruimte te bieden? Of dreigt de federale overheid met zo’n investering toch vooral zichzelf te versmachten?

‘Het lijkt me een goed scenario dat er net zoals in Frankrijk wordt overlegd met de distributieketens opdat zij op vrijwillige basis de inflatie tijdelijk zouden kunnen bevriezen.’

Ivan de Cloot hoofdeconoom van de denktank Itinera

De eerste bedenking is dat onze overheid vorig jaar al grote uitgaven heeft gedaan om Belgische gezinnen te beschermen tegen de hoge gas- en elektriciteitsprijzen. Het steunpakket voor energie heeft ons land net geen miljard euro gekost: 988,45 miljoen euro. Tegelijk is er ook nog steeds de stevige druk op de begroting, waar eigenlijk een sanering aan de orde is volgens Trends-journalist Alain Mouron.

Prijzen bevriezen

Of onze overheid het Franse huiswerk zomaar kan overschrijven, daarover zijn de meningen sterk verdeeld. “Je kunt niet spreken over een voedingscrisis als je de vergelijking maakt met de energiecrisis. Het gaat nog steeds om een relatieve prijsstijging. Als bijvoorbeeld de parmaham morgen duurder wordt, kiezen consumenten wel voor gandaham of iets dergelijks. Die markt reguleert zichzelf. Dat is wat anders dan bij de energierekening die het voorbije jaar de hoogte in schoot”, zegt Xavier Gellynck, voedingseconoom aan de UGent tegen Trends.

Het is een analyse gemaakt vanuit “elitair perspectief”, zegt Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van de denktank Itinera Institute, daarover. “Voor heel wat gezinnen met lagere inkomens is het wel degelijk crisis als het om supermarktaankopen gaat. Het lijkt me daarom een goed scenario dat er net zoals in Frankrijk wordt overlegd met de distributieketens opdat zij op vrijwillige basis de inflatie tijdelijk zouden kunnen bevriezen. Zij weten zelf op welke producten dat wel en niet mogelijk is.”

‘Uiteindelijk zal dat voordeel van nul procent btw verloren gaan door de producenten die simpelweg een hogere prijs zullen rekenen voor hun producten’

Xavier Gellynck, voedingseconoom aan de UGent

Maar voedingseconoom Xavier Gellynck ziet weinig heil in zo’n overleg. “In België is er al een gezonde concurrentie tussen supermarkten en de distributiepartners lijden zelf onder de inflatie. Zij gaan gebukt onder onze loonindexering en stijgende energieprijzen. Ik verwacht dat er weinig te rapen valt wanneer onze overheid in overleg gaat met de supermarktketens.”

Voedingscheque en 0% btw

Gellynck gelooft daarentegen wel in een andere maatregel die de Franse regering neemt: de voedingscheque die enkel gericht is op de armste gezinnen. “Zo’n maatregel kan werken indien hij echt gericht is. Tijdens de corona- en energiecrisis is er te vaak geld rondgestrooid aan mensen die er eigenlijk geen nood aan hebben. Als alleen een klein deel van de bevolking op een voedingscheque zou kunnen rekenen, blijft deze steunmaatregel ook betaalbaar. Het hoeft zeker niet zoveel te kosten als de energiesteun.” Van de Cloot is minder te vinden voor een voedingscheque en verwijst naar de al bestaande compensaties die er in ons land zijn voor kwetsbare gezinnen.

Waar de twee economen het wel duidelijk over eens zijn, is dat het recente voorstel over de fiscale hervorming van minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v), nog niet noodzakelijk leidt tot goedkopere prijzen in de supermarkt. In zijn plannen pakte de minister uit met een systeem waarmee we verschillende essentiële producten en gezonde voedingsmiddelen kunnen kopen tegen 0 procent btw. “Er zijn in het verleden al heel wat studies gedaan naar de gevolgen van dat soort van systemen. Ik acht de kans groot dat de consument niet de voordelen zal ervaren van die lagere kosten voor selecte producten. Uiteindelijk zal dat voordeel verloren gaan door de producenten die simpelweg een hogere prijs zullen rekenen voor hun producten”, stelt Xavier Gellynck.

Ivan Van de Cloot deelt dezelfde bezorgdheid: “De plannen van de minister zijn een eerste idee en het moet ook nog gestemd worden, maar ik ben geen voorstander van 0 procent btw. Beter zou zijn dat ons btw-stelsel steeds meer wordt geharmoniseerd tot één btw-bedrag. Het geld dat je daarmee vrijmaakt, moeten we dan rechtstreeks gebruiken om de lasten op arbeid te verlagen. Maar verschillende belangengroepen lobbyen om zo een voordeel te slaan uit ons Belgisch btw-stelsel en dat maakt de zaken complex.”