De State of the Union van Ursula von der Leyen had vooral politieke bedoelingen, volgens Europaspecialist Steven Van Hecke. De voorgestelde sancties tegen Israël en een lange reeks sociale initiatieven moeten haar weer goeie vriendjes doen worden met de sociaaldemocraten.
Haar tweede ambtstermijn is nog maar een jaar ver, en toch heeft Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen al veel wind moeten vangen. Zo was er kritiek op het handelsakkoord van eind juli met Donald Trump, waarmee de Europese Unie een Amerikaans invoertarief van 15 procent opgedrongen kreeg. Eerder die maand had Von der Leyen ook al een vertrouwensstemming moeten ondergaan om haar omstreden sms-verkeer met Pfizer omtrent coronavaccins. En er kwam vooral veel kritiek op haar lauwe houding tegenover Israël en de oorlog in Gaza.
Dat laatste werkte ook op de zenuwen van de Europese sociaaldemocraten. Na de christendemocraten waarvan Von der Leyen deel uitmaakt, vormen die de tweede grootste fractie in het Europese parlement. Ze zijn zo een belangrijke sterkhouder van de pro-Europese meerderheid waarop de Commissievoorzitter steunt. Von der Leyen had dus wat goed te maken met de sociaaldemocraten. Daartoe greep ze de State of the Union aan, de jaarlijkse beleidsverklaring die ze vandaag hield in het Europees Parlement.
Dat is alvast de conclusie van Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven. De reeks opvallende maatregelen tegen Israël in de beleidsverklaring moesten volgens hem de sociaaldemocraten paaien. Het gaat onder meer om de bevriezing van de bilaterale steun aan Israël, sancties tegen extremistische Israëlische ministers en gewelddadige kolonisten, en een opschorting van het handelsgedeelte van het Europese associatieverdrag met Israël. Dat laatste kan tellen, want de EU is de voornaamste handelspartner van Israël. “Von der Leyen was erg strijdvaardig,” aldus Van Hecke. “En ze was meer uitgesproken dan ooit over Gaza en over een reeks sociale thema’s, zoals de zware energiefactuur voor de gezinnen, de huizencrisis en de nood aan betaalbare auto’s. Dat was duidelijk een gebaar ten aanzien van de sociaaldemocraten.”
Von der Leyen gaf toe dat het moeilijk zou worden om bij de lidstaten een meerderheid te vinden voor de sancties tegen Israël. Maar dat is haar zorg niet, volgens Van Hecke. “Haar impliciete boodschap was: ‘Geachte parlementsleden, ik heb u verstaan. Dit zijn mijn voorstellen. De bal ligt nu in het kamp van de lidstaten.’ Tegelijk ontzenuwt ze ook de spanningen in haar eigen college van Europese commissarissen. Want we weten dat het ook daar gerommeld heeft over Gaza.”
3 Suisses
Voor de rest was de beleidsverklaring redelijk voorspelbaar, volgens Van Hecke. “Blijvende steun aan Oekraïne, de nood aan een eigen defensie, en meer Europese concurrentiekracht: het kwam allemaal aan bod. En de handelsdeal met Donald Trump heeft ze met verve verdedigd. Het tegendeel zou mij verbaasd hebben. We kunnen ons nu geen handelsoorlog met de VS veroorloven. Haar speech heeft dat doembeeld mooi gekoppeld aan de eendracht tussen China, Rusland en Noord-Korea op de grote Chinese militaire parade van vorige week.”
Er staan Von der Leyen opnieuw enkele vertrouwensstemmingen te wachten, maar Van Hecke denkt niet dat ze die zal verliezen. “Haar verhouding met het Europees Parlement blijf moeilijk, maar ze zit nog stevig in het zadel. Ze heeft nog steeds de steun van de hoofdsteden. Zolang dat niet verandert, loopt ze geen gevaar. We moeten haar nog wat respijt geven: haar tweede ambtstermijn zit nog maar een jaar ver. Anderzijds moet ze oppassen voor overdaad. Haar beleidsverklaring stond bol van de plannen, initiatieven, beleidspakketten en dergelijke meer. Het 3 Suisses-gehalte van deze State of the Union was veel groter dan die van de vorige edities. Je moet het allemaal nog gerealiseerd krijgen. Het is al langer de kritiek op de beleidsvoorstellen van de Europese Commissie: een kat vindt er haar jongen niet meer in terug. Het is blijkbaar gemakkelijker om een nieuw initiatief te lanceren dan om een bestaand tot een goed einde te brengen.”
Bekijk ook de reportage van Trends Z:
Opvallend is hoe Von der Leyen het opnam voor de Green Deal, het plan voor een klimaatneutraal Europa tegen 2050. “In de Europese verkiezingscampagne van 2024 heeft ze de verdediging van de Green Deal niet willen voeren. In haar speech deed ze dat wel, maar wel met andere argumenten. Klimaatneutraliteit is niet langer haar doelstelling. De Green Deal dient nu geopolitieke doeleinden: het moet ons een technologische voorsprong opleveren en ons economisch onafhankelijk maken van andere continenten.”
Voortrekker
Hoeveel punten op tien geeft Van Hecke aan Von der Leyen voor het eerste jaar van haar tweede ambtstermijn? “Zes op tien. Dat is geslaagd, maar voor een mooier cijfer is het nog te vroeg. Het eindoordeel is voor 2029. In haar eerste ambtstermijn heeft ze zichzelf en de Europese Commissie sterk op de kaart gezet. Denk maar aan de pandemie en de oorlog in Oekraïne. Dat speelt haar nu parten. Want iedereen gaat er nu vanuit dat de Europese Commissie een leidende rol blijft spelen. Von der Leyen kan er niet langer mee uitpakken een voortrekker te zijn, want dat is ze al.”
Von der Leyen hoeft niet meer op te boksen tegen Charles Michel, de vroegere voorzitter van de Europese Raad. “De huidige voorzitter, Antonio Costa, laat haar doen,” zegt Van Hecke. “Ze heeft ook haar Commissie steviger in de hand. En in het Europese Parlement zit haar eigen politieke familie in een zetel, want er is geen meerderheid mogelijk zonder de christendemocraten. Maar ze krijgt kritiek op haar eigengereide, presidentiële stijl. Ze houdt te weinig rekening met de anderen aan de beslissingstafel. Ik zie haar beleidsklaring van vandaag vooral als een manier om dat recht te zetten. Het was een geste naar de andere politieke families. Ze gebruikte haar speech om politieke steun te vergaren.”
Bekijk hier het studiogesprek van Trends Z met Steven Van Hecke:
Lees ook: Na drie jaar oorlog in Oekraïne: vredesgesprekken en een factuur van 500 miljard dollar
