Plichten bestaan weer

Anthony Giddens fluisterde Tony Blair een nieuwe sociaal-democratie en een actieve welvaartsstaat in. Zijn ideeën licht hij toe in ‘Paars – De derde weg’.

De discussie over de opmars van het Vlaams Blok of de Oostenrijkse vrijheidspartij van Jörg Haider wordt volstrekt verkeerd gevoerd. Het debat heeft immers niets te maken met fascisme en zelfs veel minder met racisme dan op het eerste gezicht lijkt. Vlamingen en Oostenrijkers zijn niet massaal bekeerd tot het bruine gedachtegoed. Laat Vlamingen stemmen puur op basis van ideologische of politieke overtuiging en het Blok haalt nog een half procent van de stemmen, evenveel als de maoïstische PVDA van dokter Merckx. In een welvarende democratische regio houden extremen elkaar immers perfect in evenwicht op de rand van het politieke spectrum. Dat is een beproefd politiek axioma, zeker in een gemeenschap als Vlaanderen, dat de gulden middenweg graag knuffelt. Juist daarom hoeden de grote traditionele partijen zich ervoor dat hun kleuren niet al te schril opvallen. Zelfs onze groenen omarmen veeleer een pragmatisch dan een fundamentalistisch ecologisch programma.

Het Blok dankt zijn succes aan de attitude van de grote traditionele partijen. Al jarenlang bespuwen de CVP en in nog veel grotere mate de SP de waarden en het mentale houvast van hun doorsnee kiezers. Wie iemand op zijn maatschappelijke of zelfs juridische plicht wijst, wordt al gauw weggehoond als een ultraconservatieve fatsoensrakker. Wie toevallig een allochtone medeburger op een maatschappelijke verantwoordelijkheid wijst, wordt zelfs onmiddellijk gebrandmerkt als racist (en als het even kan ook maar meteen als fascist). Hoeft het dan nog te verwonderen dat sommige kiezers zich gefrustreerd en wanhopig naar Filip Dewinter & Co wenden?

Vooral de SP kampt de jongste decennia met nog een tweede essentieel probleem. Na de val van de Berlijnse Muur is het geloof in de sturende hand van de overheid helemaal uitgehold. De huidige economische bloei gedijt op het steeds verder terugtreden van de overheid uit de markt. Zowel het debat over de verantwoordelijkheid van de burger als over de regulerende overheid raken op de eerste plaats de oude pijlers van de sociaal-democratie. Dat wordt op een even schitterende als bevattelijke wijze uitgelegd door Anthony Giddens, die in Paars – De derde weg een nieuwe koers voorstelt.

Sociale samenhang.

Anthony Giddens heeft de steen al eerder in de sociaal-democratische kikkerpoel geworpen. Hij fluisterde de huidige Britse premier Tony Blair in dat hij moest breken met het krampachtige oude Engelse socialisme van Labour en zich beter bekeerde tot een links-liberaal New Labour. In 1997 werd de socioloog Giddens, intellectueel getogen aan King’s College in Cambridge, directeur van de vermaarde London School of Economics and Political Science. Met Beyond Left and Right zwengelde hij het politieke debat aan. Met The Third Way – The Renewal of Social Democracy (nu vertaald als Paars – De derde weg) vaart hij verder op hetzelfde kompas.

Volgens Giddens gelden de schema’s links-rechts niet langer. Hij wil niet kiezen tussen socialisme en neoliberalisme. Het radicaal overlaten van de maatschappij aan de marktgegevens vindt hij maatschappelijke zelfmoord, omdat de noodzakelijke sociale samenhang daarbij verloren gaat. Je hebt een bepaalde graad van sociale cohesie nodig om de maatschappij voldoende leefbaar en veilig te houden. De solidariteit mag niet opgegeven worden, bepaalde zaken zullen vanuit een centrale overheid gereguleerd moeten worden. Het reguleren mag echter slechts mondjesmaat, zeker in economische sfeer. Daar brengt het liberalisme voorspoed. Het ondernemende, ambitieuze individu moet gekoesterd en aangemoedigd worden, mag niet langer met bureaucratische of betuttelende en egaliserende wapens boven het maaiveld weggezeist worden.

Actieve welvaartsstaat.

In het veiligheidsnet van de neoliberalen vindt Giddens evenwel te grote mazen. De welvaartsstaat wil hij dan ook niet afbreken, al rept hij zich eraan toe te voegen dat ze wel drastisch hervormd moet worden. Hij heeft het over een social investment state, een term die in de Belgische paars-groene regering van Guy Verhofstadt vertaald werd als de actieve welvaartsstaat (SP’er Frank Vandenbroucke bracht het concept mee uit zijn tijdelijke post- Agusta verbanningsoord). De actieve welvaartsstaat zorgt nog altijd voor een stevige opvang, maar de burger wordt wel voor zijn verantwoordelijkheid gesteld. Populair samengevat: wie kan werken en daar ook de nodige kansen toe krijgt op de arbeidsmarkt, hoort niet thuis bij de uitkeringstrekkers.

Het evenwicht tussen rechten en plichten is het fundament van Giddens’ derde weg. Het individu krijgt rechten en een grote vrijheid, maar ook plichten en verantwoordelijkheid. Het gezag, dat zich voortaan moet stoelen op verregaande democratische beslissingen, moet dat evenwicht op elk domein nastreven (zeker inzake economie, recht en sociale opvang).

Anthony Giddens, Paars – De derde weg. Houtekiet, 176 blz., 690 fr.

luc de decker