NOOIT EEN VEV-MINISTER?

De ondernemers staan zeer zwak in de samenleving en de politiek. ACW-ministers zijn er en blijven er, VEV-ministers ontbreken vandaag en in de toekomst. Herman Daems weet waarover hij praat bij het formuleren van deze stelling. Hij is opnieuw voltijds hoogleraar aan de KU Leuven. Tot voor enkele dagen was Herman Daems kabinetschef van Vlaams Economieminister Eric Van Rompuy (CVP). Professor Daems doceert de cursussen strategisch management, techniek van strategische analyse, industrial and competitive analyses en corporate strategy. Hij rondt een boek af over “De paradox van het Belgische kapitalisme” en wil de effectiviteit van de Belgische raden van bestuur bestuderen.

TRENDS. Tussen de ondernemers en de politiek bestaat een grof misverstand?

PROFESSOR HERMAN DAEMS. Politiek gaat over het zoeken van een evenwicht tussen belangen. Een zakenman zegt: “Dit is het probleem” en hij denkt dat als de minister aandachtig geluisterd heeft en de redelijkheid van de argumenten heeft aanhoord, er een bijsturing volgt. Klopt niet. De minister begint eventueel bij zijn administratie, partij, electorale achterban evenwichtsoefeningen die lang aanslepen.

Ondernemers beseffen weinig dat zij een derderangsrol spelen in de politieke besluitvorming?

Het bedrijfsleven is als een van de weinige grote maatschappelijke segmenten niet rechtstreeks vertegenwoordigd in de politiek en het parlement. Dat is een zware handicap. Overleg en ontmoetingen aan de top verhelpen deze structurele handicap niet. In het middenveld is het bedrijfsleven afwezig. Ondernemers als Fernand Huts, Aimé Desimpel, Louis Bril spreken voor zichzelf of voor hun partij en zetelen niet als wetgever voor het VBO, het VEV of Fabrimetal. Hun tegenvoeters uit het sociaal overleg zetelen wel voor het ACW of het ABVV in de regering, het parlement en in het fijnmazige politieke overleg. De economie en het bedrijfsleven hebben invloed, maar voor de detailafwikkeling van de regels – en dat is essentieel – zijn ze er nooit bij. De Vlaamse ondernemer is een politieke outcast.

Bedrijfsvriendelijke ministers helpen?

Een bedrijfsvriendelijke minister ontbeert eeen lokaal electoraal draagvlak. Politieke netwerken functioneren alleen via een plaatselijke basis. Het VEV zit op een hoger niveau en daar ontbreekt een koppeling tussen een plaatselijke en een nationale organisatie. Dus is het heel moeilijk om een reële invloed uit te oefenen. De Kamers van Koophandel zijn fijnmazig, het VEV is grootmazig en daartussen zit een vacuüm. Er is geen hechte band tussen het VBO en het VEV. Hun gesprekspartners hebben een gemeenschappelijk vakbondsfront. De werkgevers zitten in kapellen en zijn organisatorisch dilettanten.

Kan een ondernemer Union Minière leiden en tegelijk sterk zijn als ondernemersleider?

De Belgische werkgevers hebben angst om een klassieke drukkingsgroep te zijn. Zij willen zelf vertegenwoordiger zijn en dat wordt inefficiënt. Het combineren van de functie van bedrijfsleider en patronaal leider is moeilijker en moeilijker omdat de sociaal-economische beleidsvorming belastender wordt. Willy Peirens is niet de hoofddelegué van General Motors plus de voorzitter van het ACV. Hij is professioneel en voltijds bezig met het sociaal overleg. De macht komt uit de structuren, niet uit het talent van een individu. Er zal nooit een VEV-minister zijn, wel hebben we een traditie van ACW-ministers.

Kabinetten zijn dinosaurussen en plekken van particratie?

Vandaag in een kabinet stappen wordt beschouwd als een onwelvoeglijkheid. Ik ben blij dat er vanuit de academische wereld toch nog mensen de stap aandurven, bijvoorbeeld Walter Nonneman van Ufsia bij de premier en tot voor kort Philippe Haspeslagh van Insead bij minister Pinxten. De publieke opinie verwerpt de kabinetten, die anti-houding is fout. In de jaren tachtig zijn de kabinetten verworden tot parallelle administraties met een partijpolitieke inslag én een kiesfalanx voor de minister. Die misbruiken worden terecht bekritiseerd, maar ze mogen niet leiden tot een afschaffing. Kleinere kabinetten en een vermindering van de partijpolitieke inslag, daarmee ga ik akkoord. Maar hun afschaffing gaat mijlen te ver.

Welke onmisbare toegevoegde waarde hebben kabinetten?

Een kabinet heeft een labo-functie. Kabinetten zijn er niet om een zwakke administratie te vervangen, wel omdat administraties, zoals wij ze in België en Vlaanderen georganiseerd hebben, onvoldoende scheppingskracht opbrengen. Vlaminov en de hervorming van de VRT konden bijvoorbeeld niet ontstaan binnen de administratie.

De Vlaamse regering gaat prat op haar nieuwe en levendige administratie?

Bij de Vlaamse administratie blijft de behoudsgezindheid en de traagheid ingebouwd. Je kan bijvoorbeeld maar hoofd of kaderlid van de administratie worden langs interne promotie en het senioriteitsbeginsel om. Het systeem is gesloten. De Vlaamse administratie is weliswaar jong en bij afdelingen die werken op nieuwe terreinen, bijvoorbeeld in de milieu-administratie, is de dadendrang alsnog groot. Maar ook de dynamische diensten van vandaag worden door de wet van de veroudering bedreigd met hersenverkalking.

Dus, er is geen verbetering, vergeleken met de federale administratie?

Toch wel, de Vlaamse administratie is doelmatiger en neemt de depolitisering ernstig op. Het strategisch denken over het beleid is haar echter niet toegewezen en dat blijft een zeer zwakke stee. Er bestaat overleg in allerhande raden voor milieu, media, sociaal-economie. Dat zijn echter coalities van drukkingsgroepen, dus een parallelle democratie.

Wat tonen andere politieke tradities?

Het kabinettenmodel is een Belgisch-Franse traditie. Het ontbreekt in Nederland, daar kan een minister politiek vermoord worden door zijn administratie. Hij heeft geen eigen mensen, geen vertrouwelingen en is eenzaam. Kijk naar het conflict tussen Justitieminister Sorgdrager en haar procureurs-generaal. Als tegenwicht stromen buitenstaanders makkelijker in de Nederlandse administratie. Vacatures verschijnen in de kranten. Ad Geelhoed, secretaris-generaal Algemene Zaken, een administratie bij de minister-president, is een oud-hoogleraar economie. In de VS worden de topambtenaren gewisseld bij het aantreden van een nieuwe regering.

FRANS CROLS