Traditionele emigratielanden als Polen, Turkije of Brazilië kennen al jaren een sterke economische groei. Dat doet het aantal openstaande vacatures sterk stijgen. Vooral hooggeschoolden keren terug naar hun thuisland. Dat kan een verstorend effect hebben op de West-Europese arbeidsmarkt, ook de Belgische.
De Zuid-Poolse stad Krakau wordt steevast het Silicon Valley van Centraal-Europa genoemd. 70 multinationale bedrijven, bijvoorbeeld Cisco, Google en Cap Gemini, hebben er vestigingen vlak bij tal van kmo’s die vooral actief zijn in de ICT-sector. Samen geven ze werk aan 20.000 hooggeschoolden. De stad heeft een sterk aanzuigeffect. Ingenieurs en andere high potentials die in Polen geboren zijn en de voorbije jaren met succes hun geluk gingen beproeven in West-Europa keren terug. Sinds 2008 is de Poolse economie gegroeid met 15 procent. Dat doet de vraag naar extra werkkrachten aanzienlijk toenemen.
Betekent dat dat het legioen Polen dat in België werkt, massaal terugkeert? “Er is eigenlijk een dubbele beweging aan de gang”, zegt Johan Vets, onderzoeker aan het Leuvense Hoger Instituut voor de Arbeid. “Enerzijds keren Polen terug naar hun geboorteland om de vrijgekomen vacatures in te vullen, maar anderzijds kiezen velen onder hen nog altijd voor een beter betaalde job in West-Europa.”
De situatie verschilt ook afhankelijk van het opleidingsniveau. Een Poolse econoom die enkele jaren in de Londense City heeft gewerkt, keert terug naar zijn geboorteland wanneer daar een sterke vraag is naar hoogopgeleide en goedbetaalde profielen. Maar de Poolse poetsvrouw — België telt er 12.000 — kan nog altijd een stuk meer verdienen in België dan in Warschau.
Vooral bij hooggeschoolden
Turkije is nog een voorbeeld van de braindrain die omslaat in een brain gain. Het land op de grens tussen Europa en Azië kende de voorbije jaren groeicijfers in de buurt van 8 procent. “De Turkse economie is dermate aan het boomen dat dit klassieke emigratieland een immigratieland aan het worden is”, weet Vets. “In Istanboel zie je overal telefoonwinkels. Die zijn er voor de vele Afrikaanse migranten. Zelfs Oost-Europeanen, onder andere uit Moldavië, komen zich in Turkije vestigen. Er keren ook Turken uit België terug, maar net zoals bij Polen is de emigratie naar ons land nog niet opgedroogd.”
Het aantal Turken dat naar België kwam, is de voorbije jaren slechts zeer licht gedaald: van 3965 in 2008 naar 3852 in 2009. Tegelijk zijn in 2009 1367 Turken uit België naar hun land teruggekeerd, ten opzichte van 1306 in 2008. “De situatie verschilt van land tot land”, legt Vets uit. “In Nederland bijvoorbeeld staat men op sommige plaatsen erg wantrouwig tegenover allochtonen. Sommige Turken keren terug omdat ze zich daar niet meer thuis voelen. De kansen die de economische groei in het thuisland biedt, versterkt die neiging nog.”
Arbeidsmarktexperts zijn het erover eens dat brain gain een logisch gevolg is van braindrain. Na massale immigratie volgt altijd meer emigratie. Een deel van de immigranten kan niet aarden of had nooit de bedoeling definitief te immigreren en keert terug. De economische situatie ondersteunt dat fenomeen. Door crisis in het ontvangende land en economische groei in het thuisland ontstaat een perfecte push-and-pull-situatie.
Wel blijft de brain gain in eerste instantie een zaak van hoger geschoolden. Voorbeelden van Turken die na een lang verblijf in Europa of de VS naar het thuisland teruggekeerd zijn, genieten stilaan internationale bekendheid. Zo is er het verhaal van Zeynep Dagli. De Turkse studeerde aan London School of Economics en ging aan de slag in de Londense City. In 2009 trok ze terug naar haar thuisland, waar ze een eigen bedrijf oprichtte. Momento, gespecialiseerd in cadeauboxen en -cheques, haalde vorig jaar een omzet van 1,3 miljoen euro.
Het is nog altijd zo dat toptalent uit landen als Turkije gaat studeren aan topinstellingen in de VS of Groot-Brittanië en daarna aan de slag gaat in grote buitenlandse bedrijven. Maar de lokroep van het thuisland zal steeds groter worden. Dat is ook de stelling van de Manpower Shortage Survey. Dat jaarrapport geeft in een mondiaal overzicht per land mee hoeveel procent van de bedrijven problemen heeft om vacatures ingevuld te krijgen. Ondanks de opdrogende arbeidsmarkten in enkele EU-lidstaten blijft dat een globaal probleem. In een aantal groeilanden wordt de situatie dramatisch. In Turkije heeft 41 procent van de bedrijven problemen om vacatures ingevuld te krijgen. Dat is ongeveer evenveel als in Duitsland, dat in heel wat regio’s met volledige tewerkstelling wordt geconfronteerd.
De Braziliaanse lokroep
Een land dat er in de studie bovenuit steekt is Brazilië, waar 71 procent van de ondernemingen geen personeel vindt. Dat heeft te maken met het stijgende economische gewicht van Brazilië. Een direct gevolg is dat veel Braziliaanse expats nu terugkeren naar hun thuisland. Meer nog, ook mensen uit andere landen — zoals het fel geplaagde Portugal — hebben de weg naar Zuid-Amerika gevonden. In de eerste helft van 2011 trokken 328.000 Portugezen naar de voormalige kolonie. De zes maanden daarvoor hadden al 276.703 Lusitaniërs de grote plas overgestoken.
In de eerste helft van 2011 nam het aantal immigranten naar Brazilië met 50 procent toe tot 1,5 miljoen. Velen onder hen hadden de Braziliaanse nationaliteit. Het Braziliaanse ministerie van Justitie berekende dat nu ongeveer 2 miljoen Brazilianen in het buitenland wonen, terwijl er dat in 2004 nog 4 miljoen waren. Decennia zochten Brazilianen jobs in het buitenland, maar die tijd is voorbij.
Opnieuw gaat het hier om mensen uit de meest uiteenlopende beroepscategorieën. De evolutie in het topsegment is wel opvallend. De sterke Braziliaanse economische groei maakt dat veel topprofielen en dus ook managers en CEO’s terug naar het thuisland worden gelokt. De stijgende vraag naar zulke profielen blijft niet zonder gevolgen. Sinds 2010 ligt de verloning voor topkaders in São Paulo (het gemiddelde jaarloon van een CEO is er 600.000 dollar) hoger dan in New York (570.000 euro) of Londen (520.000 euro). Een factor die ook de executive searchers onderkennen (zie kader Zeg niet expats maar crosspats).
België zoekt Zuid-Europese ingenieurs
Brazilië zal de komende jaren veel in infrastructuur investeren en dat zal bijvoorbeeld ook Europese ingenieurs aantrekken. De vraag is of België wel voorbereid is op deze mondiale war for talent waarbij topprofielen zeer begeerd zijn. “Zonder over exacte cijfers te beschikken, merk ik bewegingen in uiteenlopende richtingen op”, zegt Wilson De Pril, topman van Agoria Vlaanderen. “Landen als de VS en Canada hebben jaren de slimste mensen uit ontwikkelingslanden aangetrokken. Die keren nu terug. In Europa had de migratie in eerste instantie vooral betrekking op laaggeschoolden. Maar het klopt dat experts en ingenieurs uit groeilanden nu terugkeren naar hun geboorteland. Tegelijk doet zich een andere beweging voor: ingenieurs uit Zuid-Europa komen naar België.”
Via een jobbeurs in Portugal wist de VDAB vorig jaar 36 ingenieurs aan te werven. Maar dat is niet genoeg om te voldoen aan de vraag naar topprofielen, zegt De Pril. Voor elke bouwkundig ingenieur die in België afstudeert zijn er acht vacatures. “Het komt er dus op aan een beleid te voeren dat die talenten aantrekt. Het gevaar voor Vlaanderen en België is dat we in die concurrentiestrijd een negatief saldo opbouwen. Een minder gunstig fiscaal regime, minder groeiende en internationaal actieve ondernemingen, minder O&O- en innovatieactiviteiten op niveau: al die factoren maken dat kennismedewerkers veeleer voor de opkomende economieën zullen kiezen dan voor België.”
ALAIN MOUTON
De brain gain blijft in eerste instantie een zaak van hoger geschoolden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier