De gezondste manier om schulden af te betalen, is economische groei. Maar als de groei niet wil komen, moet je het anders durven aan te pakken. Harvard-professor Carmen Reinhart pleit voor schuldkwijtscheldingen en financiële repressie.
Groei en besparingen, de traditionele middelen om schulden te bestrijden, voldoen niet langer. Het Westen blijft met een schuldenberg zitten. We moeten drastischer ingrijpen, anders geraken we niet meer van de schulden af.
Met die waarschuwing schudde Carmen Reinhart, professor economie aan Harvard University, vorige week de geesten wakker op een conferentie van de Brusselse denktank Bruegel. “Bijna tien jaar na de start van de financiële crisis heeft het Westen zijn schulden amper afgebouwd”, zegt Reinhart. “De combinatie van overheids- en privéschulden haalt nog altijd historische recordhoogtes. Vergelijk dat met de Aziatische crisis van 1997-1998. Daar was na vijf jaar niet alleen de schuldenzeepbel verdwenen. De schuld zat zelfs onder het precrisisniveau.”
Op zo’n glansprestatie hoeft het Westen niet te rekenen. Daarvoor is de groei veel te zwak. “De VS en Duitsland hadden zes jaar nodig om het bbp per hoofd van de bevolking opnieuw op het precrisisniveau te krijgen”, zegt Reinhart. “Veel andere landen zijn niet eens zover. Daar is de crisis nog bezig. Gemiddeld genomen heeft een land acht jaar nodig om uit een financiële crisis te komen, zo toont de ervaring sinds 1860 aan. Bij de huidige crisis zal het gemiddeld tien jaar duren, voorspelt het IMF. Voor landen als Griekenland en Italië zal het zelfs vijftien jaar duren, als het meevalt.”
Mirakels
In zulke omstandigheden moet je ook kijken naar onorthodoxe methoden om de schuld aan te pakken, zoals afschrijvingen of kwijtscheldingen, en financiële repressie. Nieuw zou dat niet zijn, volgens Reinhart. In de vorige eeuw – vooral na de twee wereldoorlogen en de depressie van de jaren dertig – waren zulke onorthodoxe ingrepen veeleer regel dan uitzondering.
Bij schuldafschrijvingen geraakt de schuldenaar rechtstreeks verlost van zijn schuld. Bij financiële repressie gebeurt hetzelfde via een omweg, de negatieve reële rente. De intrest op de lening is te klein om de inflatie bij te houden. Het nominale bedrag van de schuld blijft weliswaar gelijk, maar het gewicht ervan verdampt door de stijgende prijzen, zonder dat de schuldeiser daar een adequate vergoeding voor krijgt van de schuldenaar. “Een negatieve reële rente is niks anders dan een belasting voor de obligatiehouder”, aldus Reinhart. “Tussen 1945 en 1980 kregen de ontwikkelde economieën er de helft van de tijd mee te maken.”
Door de lage nominale rente is nu opnieuw sprake van financiële repressie. Het lagerentebeleid van de centrale bankiers treft geen schuld, aldus Reinhart. “Financiële repressie was niet de bedoeling van de centrale bankiers. Ze zochten gewoon een antwoord op de crisis. Toegegeven, de negatieve reële rente komt uitstekend van pas. Het maakt het voor de overheid erg gemakkelijk de stijgende schuld te financieren. Het is geen toeval dat we de negatieve reële rente vaker zien opduiken tijdens periodes met hoge schuldgraad.”
Niet dat de onorthodoxe maatregelen prettig zijn, of voor mirakels zullen zorgen. De geschiedenis wijst uit dat het twee decennia duurt om een schuldenberg af te bouwen. De traditionele ingrepen blijven nodig, zoals besparingen en het bevorderen van groei via overheidsinvesteringen of een efficiëntere arbeidsmarkt. “Maar groeibevordering is gemakkelijker gezegd dan gedaan, en je bent nooit zeker van het resultaat”, volgens Reinhart.
Wie zeker niet zal toekomen met groei alleen, zijn de Zuid-Europese landen. Het herstel verloopt er te traag, de schuldgraad is er te hoog. Zij zullen afschrijvingen van hun overheidsschuld niet kunnen ontlopen, met Griekenland als eerste in de rij. “De Griekse crisis is niet opgelost”, zegt Reinhart. “Het akkoord met de schuldeisers van de zomer van vorig jaar was louter uitstel van executie.”
Toch is een afschrijving van de Zuid-Europese overheidsschulden niet voor morgen, volgens Reinhart. “De spanningen tussen de schuldeisers en de schuldenaars zit heel diep in de eurozone. Dat bemoeilijkt een oplossing op korte termijn. Maar niets duurt eeuwig, al denken we vaak het tegenovergestelde.”
Zombieleningen
In de westerse wereld is de overheidsschuld nog altijd aan het stijgen. In de privésector is het beeld anders. Daar daalt de schuld, maar veel trager in Europa dan in de VS. “De Amerikanen hebben korte metten gemaakt met de schulden van zowel banken als gezinnen”, zegt Reinhart. “Het was een heftige en wanordelijke episode. Iedereen kent de pijnlijke beelden van gezinnen die uit hun huizen werden gezet. Maar de moeite is niet vergeefs geweest. De balansen van de banken zijn opgekuist, en ook bij de gezinnen zijn de schulden verteerd.”
De harde aanpak helpt te verklaren waarom de Amerikaanse economie sneller herstelt dan de Europese, volgens Reinhart. “Schuldafschrijvingen brengen risico’s mee, zo leert de geschiedenis. Ze kunnen de economische krimp erger maken en zwaar wegen op het overheidsbudget. Maar als je vandaag de klappen incasseert, is het herstel nadien des te sterker. Het evolueert in de vorm van een V. Als je echter de afschrijvingen blijft uitstellen, wordt het lang wachten op herstel.”
De Europese banken mogen niet langer wachten met de afschrijving van hun probleemkredieten, aldus Reinhart. “De banken houden zich vandaag bezig met de herfinanciering van oude leningen, die ze waarschijnlijk allang hadden moeten afschrijven. Of ze houden zich bezig met de opkoop van overheidsobligaties. Ze hebben geen ruimte meer voor kredieten voor nieuwe, productieve investeringen. Dat weegt op de Europese groei.”
De toestand bij de banken dwarsboomt ook de Europese Centrale Bank. “De ECB wil met haar soepele geldbeleid de kredietvraag stimuleren”, zegt Reinhart. “Dat heeft weinig zin als er geen plaats is voor nieuwe leningen op de balans van de banken. Enkel met opgekuiste balansen kunnen ze functioneren als transmissiesysteem voor het beleid van de ECB.”
De Europese banken hoeven de harde opkuis van hun Amerikaanse collega’s niet te kopiëren, volgens Reinhart. “Zolang ze maar Japanse toestanden vermijden, met balansen die verdrinken in zombieleningen. De Europese bedrijven moeten dringend investeren, en het geld daarvoor moet van de banken komen. In Europa zijn bedrijven erg afhankelijk van bankfinanciering. Maar Europa mag zichzelf niets wijsmaken. Om hun werk te doen, hebben de banken vers kapitaal nodig. Dat zal een nieuwe golf van budgettaire inspanningen vragen. Het is een bittere pil, maar je moet ze slikken. Hoe eerder, hoe beter. Acht jaar na de financiële crisis zou dat toch geen punt meer mogen zijn?”
Jozef Vangelder
“De Griekse crisis is niet opgelost. Het akkoord met de schuldeisers van de zomer van vorig jaar was louter uitstel van executie”
“De Europese banken mogen niet langer wachten met de afschrijving van hun probleemkredieten”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier