Op 15 februari 1969 keken meer dan 3,8 miljoen Vlamingen naar hetzelfde programma op de BRT: de vierde aflevering van het feuilleton Wij, Heren van Zichem. Een tv-serie gebaseerd op de werken van de Vlaamse schrijver Ernest Claes (1885-1968). Verbazend, want wie anno 2016 de uitzendingen van Wij, Heren van Zichem bekijkt, ziet ouderwetse televisie: in zwart-wit, weinig dynamische dialogen en een beeld van een Vlaanderen dat ook toen al niet meer bestond. Minder dan een jaar na mei ’68 en in een periode dat fenomenen als de monokini en de vrouwenemancipatie in volle opgang waren, bleven de Vlamingen gefascineerd door een oerconservatief heimatverhaal. Hoe komt dat? Bert Govaerts, oud-VRT-medewerker, geeft een antwoord in de diepgravende biografie Ernest Claes. De biografie van een heer uit Zichem.
Govaerts legt uit dat het succes van de televisieserie voor een belangrijk deel te danken is aan de naam en faam van Ernest Claes. De volksschrijver, auteur van het 126 keer – een record – herdrukte De Witte van Sichem was een bekende Vlaming avant la lettre. Na de oorlog ging Claes het land rond om zijn werk met lezingen te promoten. De jonge Vlaamse televisie hielp hem daarbij.
De biograaf legt uit dat Claes niet anders kon. Na de Tweede Wereldoorlog had de man geen inkomen en waren de emolumenten uit het lezingencircuit meer dan welkom. De biografie onthult weinig bekende aspecten van zijn leven. Ernest Claes was niet alleen een overtuigd flamingant, hij liet zich tijdens de Tweede Wereldoorlog graag fêteren in Duitsland. Claes ging er zijn werk – dat kwistig in het Duits werd vertaald – met overtuiging promoten.
Vlaanderens populairste schrijver had tijdens het interbellum al uitgesproken Duitse sympathieën laten blijken en vond een dictator als Adolf Hitler niet zo’n groot probleem. Govaerts plaatst dat in zijn tijdskader: in die periode was de fascinatie voor autoritaire regimes groot, zelfs bij apolitieke heimatschrijvers als Claes. De Zichemnaar was overtuigd Vlaming, werd lid van het Nieuwe Orde-gezinde VNV en hoopte met Duitse steun te komen tot een meer autonoom Vlaanderen.
Op zijn oude dag poseerde Ernest Claes graag als de eeuwig minzame, monkelende verteller die in zijn leven alleen maar goede mensen was tegengekomen. De realiteit was anders. Claes was jarenlang ambtenaar in het parlement, onder andere als vertaler en verslaggever. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog werd zijn functie on hold gezet. Via zijn schrijverschap, dat zich bewoog langs de afgrond van het fascisme, kon Claes een burgerlijke levensstijl in stand houden.
Na de oorlog werd dat hem zwaar aangerekend. Claes werd voor collaboratie gearresteerd. Onder andere dankzij de inzet van zijn echtgenote en een aantal vrienden uit de net opgerichte CVP werd Claes zowel in eerste als tweede aanleg vrijgesproken. Maar de onzekerheid zorgde er wel voor dat de naoorlogse periode loden jaren waren. Uiteindelijk werd Claes niet gebroodroofd. Hij kon de herfst van zijn leven doorbrengen als rentenier.
Bert Govaerts, Ernest Claes. De biografie van een heer van Zichem, Houtekiet, 2016, 510 blz., 39,99 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier