Yves Verschueren (CEO essenscia): ‘Overregulering bedreigt onze chemie’

De Belgische chemie-, kunststoffen- en farmasector hield zich stoer in het oorlogsjaar 2022. De sector zag het aantal directe banen stijgen tot bijna 100.000 en blijft onze nationale exporttrots. Maar intussen dreigen chemiebedrijven te bezwijken onder een loodzwaar kluwen van regelgevingen. Dat stelt Yves Verschueren, de CEO van de sectorfederatie essenscia.

Vorig jaar vreesde essenscia het ergste, na de Russische inval in Oekraïne. Maar de schade is binnen de perken gebleven. “Heel wat data over 2022 zien er nog vrij goed uit”, zegt Yves Verschueren in een gesprek naar aanleiding van de jaarcijfers van essenscia. “Dat heeft onder meer te maken met het feit dat chemiebedrijven de energieprijsstijgingen heel snel hebben kunnen doorschuiven naar de markt. Dat heeft geholpen om een recordomzet neer te zetten, ondanks een flink lager volume.”

Is er meer goed nieuws?

YVES VERSCHUEREN. “Het meest positieve nieuws voor 2022 is dat de jobcreatie op volle toeren is blijven draaien. Er zijn 2.400 banen bij gekomen, de sterkste stijging in ruim twintig jaar. De krapte op onze arbeidsmarkt is gigantisch. Anders zouden we ruim boven 100.000 directe banen zijn geland. Het is duidelijk dat zelfs wanneer de productiecapaciteit op een veel lager niveau draait, bedrijven hun mensen angstvallig bijhouden. Er wordt amper een beroep gedaan op tijdelijke werkloosheid, omdat dan het risico om mensen te verliezen te groot is. Ook heel positief zijn de investeringen en uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling. Die vormen een goede indicator voor de toekomst van een sector. Ze zijn de beste waarborg om die grote industrie op termijn in ons land te houden.

Misschien leven we in een samenleving waarin we gewoon niet meer bereid zijn om risico te aanvaarden? Ik denk dat daar de grootste uitdaging ligt

“In de financiering van de overheidsfinanciën spelen chemie en lifesciences een toonaangevende rol, met bijna 3 miljard euro aan RSZ-bijdragen. De lonen in deze sector liggen ook gemiddeld veel hoger dan in de rest van de industrie, waardoor chemie en farma per werknemer verhoudingsgewijs meer bijdragen aan de sociale zekerheid dan andere sectoren.”

Maar?

VERSCHUEREN. “Voor het eerst sinds zeer lang zien we een loskoppeling tussen de productiecapaciteit in de chemie en die in de hele industrie. Normaal gezien is dat een sterke band, omdat wij de toeleverancier zijn voor bijna alle andere sectoren. Het is een raadsel. Het heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat veel meer basischemie wordt geïmporteerd, nu productielijnen in Europa niet worden opgestart of met een lagere capaciteit draaien als gevolg van de hoge energieprijzen. Europese afnemers kopen hun producten goedkoper aan in de Verenigde Staten of het Midden-Oosten dan in België of Duitsland. Ze gaan elders shoppen, omdat ze vinden dat de prijs in Europa te hoog is. Nu, we zoeken naar de bevestiging van wat hier aan de hand is. Maar als zich dat zou doortrekken, gaan alle alarmbellen af. We zien dat de terugval in het productievolume nog wat lijkt door te zetten.”

De fundamenten raken beschadigd?

VERSCHUEREN. “Het is verontrustend, maar onherstelbare schade zie ik nog niet. Onze export blijft ook heel sterk. We blijven een exportkampioen, veel meer dan alle andere sectoren. Duitsland, de VS, Frankrijk en Nederland blijven onze voornaamste handelspartners, maar het valt op dat Japan de jongste jaren heel sterk is gegroeid, in chemie en in farma. Ik ben ervan overtuigd dat wij samen met Nederland in poleposition staan, omdat we een ongelofelijk sterk geïntegreerde cluster hebben. Kijk naar BASF, dat ingrijpt in zijn kostenstructuur en 3.300 banen schrapt, als gevolg van overcapaciteit. Dat Antwerpen daarbij gevrijwaard blijft, is een sterk signaal. Het is ook niet dat pakweg tien zulke meldingen bij ons zijn binnengekomen en ons sociaal departement druk in de weer is om overal te praten met vakbonden over herstructureringen of sluitingen.”

Maar wat staat de sector te wachten?

VERSCHUEREN. “Het zijn heel spannende tijden. We gaan naar een ander type economie en industrie dan wat we jongste veertig tot vijftig jaar hebben gekend. De klimaatuitdaging maakt dat moet worden gewerkt aan een transitie naar een lage CO2-uitstoot. De vraag is met welke snelheid. Europa loopt voorop, en wil duidelijk een voorbeeld zijn voor de rest van de wereld. De VS hebben die bocht vrij sterk genomen met de Inflation Reduction Act, een enorme incentive voor de industrie om te decarboniseren en in te zetten op nieuwe technologie. Daardoor gaat veel meer concurrentie ontstaan dan in de voorbije tien tot vijftien jaar. En er is ook China en het Midden-Oosten.

“Betekent dit dat Europa, en dus ook Vlaanderen of België, de verliezers zijn? Dat geloof ik niet. Maar ik geloof ook niet dat we de winnaars zijn. De komende jaren zullen doorslaggevend zijn. Beslissen bedrijven om verder in Europa te investeren of vinden ze dat ze een beter rendement kunnen halen in de VS, het Midden-Oosten of China? Ook farma heeft een aantal belangrijke uitdagingen, zoals de hele herziening van de fiscaliteit. De OESO komt met een minimumtaks voor multinationals. Wat zal dat betekenen voor een sector die heel intensief inzet op onderzoek en ontwikkeling en die heel veel heeft gebruikgemaakt van fiscale steunmaatregelen?”

Het klinkt onheilspellend…

VERSCHUEREN. “We hebben al eerder moeilijke tijden gekend. Toen ik hier startte in 2007 was dat zowat het begin van Reach (het Europese programma dat het gebruik van chemische stoffen strenger reguleert, nvdr). De sector zei toen dat we het hier niet zouden redden met zo’n wetgeving, omdat het veel aantrekkelijker zou zijn om buiten Europa te produceren. Maar de industrie is gebleven. Rond 2011-2012 was er de ontwikkeling van schaliegas. Toen was er de alarmkreet in Europa dat het niet op kon tegen de VS, waar het schaliegas bij wijze van spreken gratis was. Ook toen zou onze industrie het niet halen. Het is dus niet voor het eerst dat donkere wolken boven onze industrie hangen, en telkens vinden we een manier om er door te komen. Alleen weet ik niet of het ditmaal van dezelfde orde is. Het risico lijkt me toch een pak hoger.

We hebben een meer open houding van de overheid nodig om de industrie alle kansen te geven. Leg de ambities vast, maar laat de technologiekeuzes vrij

“Wat onze bedrijven enorme zorgen baart, is dat Europa telkens opnieuw op de proppen komt met regelgeving die impact heeft op de manier waarop we zaken moeten doen. Die cascade aan regelgeving blijft maar komen vanuit de Europese Commissie en het Europees Parlement. Dat maakt het leven bijzonder moeilijk en maakt dat onze bedrijven een noodkreet slaken. Het heeft tot gevolg dat ook lokaal vergunningen krijgen moeilijk wordt. We hebben het stikstofdebat in Vlaanderen en Nederland gehad, en straks gaan we praten over pijpleidingen en tracés. Die overregulering is een gigantische uitdaging en bedreigt onze chemie, en ik zie nog niet de minste bewustwording op Europees niveau dat men te ver gaat. Misschien leven we in een samenleving waarin we gewoon niet meer bereid zijn om risico te aanvaarden? Ik denk dat daar de grootste uitdaging ligt. Hoe industrievriendelijk wil Europa uiteindelijk nog zijn?”

Lees hieronder verder

De chemiesector in Europa dreigt dus te versmachten tussen een overregulerend Europa, China, het Midden-Oosten en de VS?

VERSCHUEREN. “Zoals het nu loopt, trekken wij aan de alarmbel en zeggen wij heel duidelijk aan de Europese Commissie dat we zo niet verder kunnen. Nu, Europa heeft dat wel gehoord en heeft een overgangstraject voor chemie op gang getrokken, een zogenoemd Transition Pathway. Alleen is het de vraag of dat tot concrete resultaten zal leiden, of dat het een oefening voor de galerij is. Maar ik hoop dat het besef komt bij de beleidsmakers dat, als we deze weg blijven bewandelen, het hier misschien helemaal verkeerd zal aflopen voor de industrie. Dat zal ook onze voornaamste boodschap zijn richting de verkiezingen volgend jaar. We hebben behoefte aan een overheid die een industrieel beleid voert. Dat moet duurzaam zijn, maar je moet de industrie ook de tijd geven om zich aan te passen. De wens om te investeren is er, en de technologieën zijn op vele plaatsen voorhanden. Geef nucleair een kans, en carbon capture and storage (de permanente ondergrondse berging van CO2, nvdr). Ook waterstof is een goed idee. Maar als het alleen groene waterstof mag zijn (die enkel met elektriciteit uit hernieuwbare bronnen wordt geproduceerd), komen we er niet. We hebben een meer open houding van de overheid nodig om de industrie alle kansen te geven. Leg de ambities vast, maar laat de technologiekeuzes vrij.”

Waar moet uw sector staan over tien jaar?

VERSCHUEREN. “Misschien maken we een aantal echte basisproducten dan niet meer hier, vooral gasgerelateerde productie. Dat zou jammer zijn, maar hoeft geen drama te zijn. We zijn volop die transitie gestart naar een ander type chemie, koolstofarm en met nog meer aandacht voor gezondheid en kwaliteit van het milieu. Dat gaat heel veel geld kosten, maar het zal er komen.”