‘Wat zou een onafhankelijk Catalonië zijn zonder lidmaatschap van de Europese Unie?’
Als Catalonië zich onafhankelijk verklaart, is het nog geen lid van de Europese Unie. Zelfs al zou Brussel de Catalanen willen verwelkomen, dan heeft Madrid het laatste woord, zegt Europa-specialist Steven Van Hecke. “De Europese Unie kan niet veel doen. Zo zitten de zaken nu eenmaal in elkaar.”
“De Europese Commissie had zich veel vroeger moeten uitspreken tegen het geweld van de Spaanse politie in Catalonië”, zegt Steven Van Hecke, docent Europese politiek aan de KU Leuven. “Ze heeft eerder al vermaningen geformuleerd aan het adres van Polen en Hongarije. Waarom kan dat niet aan het adres van Spanje?”
Het stilzwijgen van Europees Raadsvoorzitter Donald Tusk kan Van Hecke nog begrijpen. “Tusk moet aan tafel kunnen zitten met alle Europese staats- en regeringsleiders, en dus ook met de Spaanse premier. Maar Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, had vrijheid van spreken. Hij moet enkel verantwoordelijkheid afleggen tegenover het Europees Parlement, en niet tegenover de lidstaten.”
Toch is de kritiek op de Europese Commissie wat gemakkelijk, vindt Van Hecke. “Volgens de regels kan ze niet tussenbeide komen in binnenlandse aangelegenheden. Degenen die de Europese Commissie hekelen om haar bemoeizucht, roepen nu het luidst om haar interventie in Spanje. De commissie is geen betrokken partij in de Catalaanse kwestie. België vond toch ook dat de Europese Unie niets in de pap te brokkelen had bij zijn staatshervormingen? De Unie kan wel bemiddelaar worden in de Catalaanse kwestie, maar alleen na een uitdrukkelijke uitnodiging van beide partijen.”
Madrid
Als Catalonië zich onafhankelijk verklaart, wordt de Europese Unie betrokken partij, maar indirect. “Goederen aan de Catalaans-Franse grens of buitenlandse toeristen in de luchthaven van Barcelona verzeilen dan in juridische onzekerheid”, zegt Van Hecke. “Dan kan de Commissie niet anders dan optreden, maar onrechtstreeks, via het verkeer van personen en goederen.”
De Catalanen moeten goed weten wat ze willen, aldus Van Hecke. “Je kunt de Europese Unie niet zomaar gebruiken voor je eigen doeleinden. Je kunt je eenzijdig onafhankelijk verklaren, maar je kunt niet eenzijdig lid worden van de Unie. Als de Catalanen volharden in hun onafhankelijkheidsstreven, moeten ze beseffen dat Madrid het EU-lidmaatschap van Catalonië kan en zal tegenhouden. Madrid zal als laatste het beste lachen. En wat zou een onafhankelijk Catalonië zijn zonder het lidmaatschap van de Europese Unie?”
De kwestie is spijtig voor de voorstanders van de Catalaanse onafhankelijkheid, want zij zijn pro-Europees, aldus Van Hecke. “Wellicht voelen zij zich nu in de kou gelaten door Brussel. Maar de Europese Unie kan en mag niet veel doen. Zo zitten de zaken nu eenmaal in elkaar.”
Precedent
Maar voor hoelang nog? Staat het niet in de sterren geschreven dat de staatsgrenzen gedoemd zijn om te verdwijnen in de geïntegreerde Europese economie? “De Europese Unie maakt de klassieke natiestaten minder belangrijk, dat is juist” zegt Van Hecke. “Ze zet vandaag al zwaar in op de regio’s, via allerlei fondsen en projecten. Maar uiteindelijk zijn het de lidstaten die moeten beslissen of de regio’s een rechtstreekse lijn krijgen met Brussel. Daar zit de paradox. Je kunt het Spanje niet kwalijk nemen dat het die directe lijn ontzegt aan Catalonië, al was het maar omdat het geen precedent wil scheppen in eigen land.”
Mocht Schotland na een gunstig referendum de onafhankelijkheid hebben uitgeroepen, mét de goedkeuring van Londen, dan was het EU-lidmaatschap denkbaar geweest voor de Schotten. “En dan nog”, aldus Van Hecke. “Ook Brussel en de andere lidstaten hadden zich daarover moeten uitspreken, en dat is niet vanzelfsprekend. Door je af te scheiden van een lidstaat, plaats je jezelf buiten de Europese Unie. Nogmaals, een regio kan niet tegelijk loskomen van een lidstaat en lid worden van de unie.”
Bovendien is de vraag of de efficiënte werking van de Europese Unie gediend is met een reeks onafhankelijke regio’s erbij. “De unie heeft al heel veel kleine lidstaten”, zegt Van Hecke. “De toetreding van een nieuwe groep kleintjes zal de zaken niet vlotter doen lopen, integendeel.”
Baken van stabiliteit
De lidstaten boeten misschien aan belang in, maar daarom kunnen de regio’s nog niet op hun eentje verder. “De Catalanen en de Schotten voelen zich sterk genoeg omdat ze het warme, beschermende deken van de Europese Unie rond zich hebben”, zegt Van Hecke. “Voor heel veel beleidskwesties is de unie een baken van stabiliteit. Wellichten zouden de Catalanen en de Schotten niet naar zelfstandigheid streven zonder de Europese Unie. Maar ik moet het nog meemaken dat de lidstaten er zelf voor kiezen niet langer het laatste te woord te hebben.”
Blijven? Betalen!
De onafhankelijkheid zal de Catalanen allicht een stuk rijker maken, maar de rest van de Spanjaarden des te armer. Dat is – economisch bekeken – de reden waarom Madrid de Catalanen niet graag ziet weggaan. Zo’n economisch schadelijke afscheuring kan Madrid vermijden als het de Catalanen een belastingkorting biedt, schrijft Jakob Vanschoonbeek in een rapport van het Leuvense onderzoekscentrum Vives.
Hoe groot moeten die kortingen dan wel zijn? “Dat moeten onderhandelingen aan het licht brengen”, aldus Van Schoonbeek. “Als de Catalaanse winst bij afscheiding hoog zou uitvallen, moet de compenserende korting voldoende zijn om hen te overtuigen. Zie het als een soort ideologische transfers die de politieke lasten herverdelen over het land. De centrale regering beslist voor elke burger, maar sommige burgers hebben er meer last van dan andere. Het is goed mogelijk dat het Spaanse beleid verder afstaat van de Catalaanse voorkeuren. Transfers kunnen dat corrigeren.”
Madrid zou daarmee geen primeur scoren, schrijft Vanschoonbeek. Ook landen als Rusland en Groot-Brittannië hebben budgettaire regelingen uitgewerkt ten voordele van ontevreden deelgebieden. Die moeten de verlokkingen van een afscheuring wegwerken, zodat de betrokken burgers vrijwillig afzien van zelfstandigheid.
In het huidige Spanje zien rijkere regio’s als Valencia en Catalonië een deel van hun belastingbijdragen wegvloeien naar armere gebieden als Andalusië en Extremadura. In 2005 bedroegen de overheidsuitgaven in Catalonië naar schatting slechts 72 procent van de belastingbijdrage. Ideologische transfers kunnen dat verhelpen, maar hebben ook nadelen, volgens Vanschoonbeek. Ze zijn administratief complex en hebben een gebrekkige politieke geloofwaardigheid, want Madrid kan op zijn passen terugkomen. Bovendien zouden de transfers in het Catalaanse geval neerkomen op een herverdeling van armere regio’s naar een rijke regio. Dat is politiek onverdedigbaar.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier