VS azen op Oekraïense grondstoffen ter waarde van 11 biljoen euro: sluit Trump economische deals met zowel Rusland als Oekraïne?

Bij de onderhandelingen over een bestand in Oekraïne mikken de Verenigde Staten op de kostbare Oekraïense grondstoffen. De Oekraïense president Zelensky is bereid de Verenigde Staten toegang te geven tot onder meer lithium, grafiet, zeldzame aardmetalen en uranium in zijn land, waarvan de waarde wordt geschat op 11 biljoen euro. Kunnen die dienen om de kosten van de heropbouw te dekken? En komt er ook een grondstoffendeal met Rusland?

Oekraïne lijdt nog altijd onder de Russische invasie in het oosten van het land, maar na drie jaar van oorlog, waarbij tienduizenden Oekraïners het leven lieten, is er meer hoop gekomen op een bestand. Daarna moet de heropbouw volgen, die volgens schattingen van de Kyiv School of Economics (KSE) 500 miljard euro zal kosten.

Een deel van die heropbouw moet worden gefinancierd door de ontginning van waardevolle grondstoffen in de Oekraïense bodem. Oekraïne heeft ondergrondse voorraden van kritieke grondstoffen zoals lithium, grafiet, kobalt, titaan, uranium en zeldzame aardmetalen, waaronder gallium. Die zijn van cruciaal belang voor diverse sectoren, variërend van defensie tot elektrische auto’s. Oekraïne is bereid met de Verenigde Staten een akkoord te ondertekenen over de gezamenlijke ontginning van mineralen in Oekraïne, meldt de Financial Times. President Volodymyr Zelensky reist vrijdag af naar Washington.

In eerdere onderhandelingen over grondstoffen drong de Amerikaanse president Donald Trump er nog op aan dat de Verenigde Staten recht hebben op 500 miljard dollar van de potentiële opbrengsten van de mineralenontginning. Die zouden de verleende steun aan het land moeten compenseren, maar dat bedrag ligt fors boven de 69,2 miljard dollar die Washington sinds 2014 aan militaire hulp heeft verleend, volgens cijfers van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Amerika heeft die eis nu laten vallen. Er is in de deal sprake van een fonds waarin Oekraïne 50 procent van de “toekomstige tegeldemaking” van minerale grondstoffen in overheidsbezit zou bijdragen. Dat fonds zou investeren in projecten in Oekraïne. Hoe groot het Amerikaanse belang in het fonds zal worden, is niet duidelijk.

Oekraïne bezit naar schatting 10 procent van de wereldwijde lithiumreserves. Die liggen verspreid over een gebied van zo’n 820 vierkante kilometer. Het land beschikt daarnaast over grote bewezen voorraden zirkonium en scandium, die nog niet worden gewonnen. Kleine hoeveelheden tantaal, niobium en beryllium – allemaal belangrijk voor bijvoorbeeld halfgeleiders en de luchtvaart – worden al wel gedolven, maar Oekraïense functionarissen benadrukken dat het potentieel veel groter is.

Ondanks hun schaarste in Europa zijn de voorraden aan grondstoffen in Oekraïne tot nu niet uitgebreid onderzocht of ontwikkeld. De Oekraïense geologische dienst geeft aan dat de regering ongeveer honderd locaties voorbereidt voor de gezamenlijke vergunningverlening en ontwikkeling.

Sovjetstudies

De grondstoffenexpert Boris Cukon, investment manager van European Capital Partners, stelt zich vragen bij het potentieel van de Oekraïense grondstoffenvoorraad. “In theorie kan een mijn voor kritieke grondstoffen na vier jaar operationeel worden, maar er zijn veel factoren die het succes bepalen. De reserves kunnen dan wel in de grond zitten, maar de echte vraag is of het ontginnen economisch rendabel is. Dat is zeker het geval voor zeldzame aardmetalen, want onderzoekers van Solvay vertelden me onlangs nog dat er maar twee plaatsen ter wereld zijn – in Australië en Canada – waar ontginning van zeldzame aardmetalen economisch mogelijk is.”

De Oekraïense geologische dienst geeft ook toe dat informatie over de kwaliteit van de grondstoffenvoorraden en de praktische omstandigheden schaars is. De huidige gegevens baseren zich voornamelijk op oude Sovjetstudies. Eerst zal een uitgebreide schatting van de voorraden nodig zijn, voordat investeerders willen inzetten op de ontginning.

Door Rusland bezet gebied

“Mijnbouw is een van de meest complexe bedrijfssectoren die er bestaan, volgens de bekende Zwitserse investeerder Marc Faber”, vertelt Cukon. “Er zijn zoveel factoren die het succes van een expeditie bepalen en ertoe kunnen leiden dat een grote investering volledig in duigen valt.” Naast problemen met de ontginning dragen ook politieke instabiliteit en geopolitieke verhoudingen tussen landen bij aan de risico’s. Verder moet de herstelling van de basisinfrastructuur in Oekraïne voorrang krijgen. Op veel plaatsen in het land is de elektriciteitsvoorziening beschadigd door de aanhoudende Russische aanvallen. Vandaag draaien ontginningswerken in Oekraïne op generatoren, wat de kosten verhoogt.

Vooraanstaande Europese bedrijven zoals het Zwitserse Glencore en het Zweedse Boliden zijn niet gespecialiseerd in dat type mijnbouw

Boris Cukon, European Capital Partners

Een deel van de complexiteit komt ook doordat 20 procent van de kostbare voorraden is gelegen in een gebied dat door Rusland wordt bezet. Dat blijkt uit schattingen van de Oekraïense geologische dienst. Het is nog koffiedik kijken hoe de landsgrenzen tussen Rusland en Oekraïne er zullen uitzien na het afsluiten van een vredesakkoord. Mogelijk streeft Donald Trump ook naar een akkoord met Rusland over de ontginning van grondstoffen, maar daarover is nog niets bekend. Zeker is wel dat de Russische economie zwaar gehavend is door aanhoudende economische sancties van het westen en door de omschakeling naar een gerichte oorlogseconomie.

Verder is het opmerkelijk dat in de deal die de Financial Times kon inkijken geen sprake is van veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Het valt nog af te wachten of een grondstoffendeal met Oekraïne ook effectief kan bijdragen aan een bestand. Maar Zelenski rekent erop dat de nieuwe president van de Verenigde Staten meer oog zal hebben voor de belangen van Oekraïne als er opbrengsten mee gemoeid zijn. Of hij in ruil voor veiligheidsgaranties ook bereid zou zijn gebieden in het oosten van Oekraïne af te staan aan Rusland – die de Verenigde Staten op hun beurt kunnen ontginnen – zal moeten blijken.

Daarnaast streeft de Oekraïense president ernaar dat de Europese Unie en andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Canada, ook deelnemen aan de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen. Of dat deel zal uitmaken van de grondstoffendeal, is nog niet bekend.

Amper Europese expertise

Boris Cukon vreest dat er maar weinig Europese bedrijven een bijdrage kunnen leveren. “Vooraanstaande bedrijven zoals het Zwitserse Glencore en het Zweedse Boliden zijn niet gespecialiseerd in dat type mijnbouw.” Cukon wijst wel op het Franse bedrijf Eramet, dat ervaring heeft in Argentinië met de ontginning van lithium.

Cukon denkt wel dat de winning van uranium in Oekraïne lucratief kan zijn, onder meer door de stijgende vraag wereldwijd. “Bigtechbedrijven willen inzetten op kernenergie voor hun energieverslindende datacenters, die ze gebruiken om AI-modellen te trainen en ze te laten werken. En ook China is van plan de komende tien jaar honderd kernreactoren te bouwen.” Het Franse bedrijf Orano kan volgens Cukon een vooraanstaande kandidaat zijn om uranium te ontginnen in Oekraïne.

Toch kan de ontginning in Oekraïne ook kansen bieden aan Europese bedrijven. De Europese Critical Raw Materials Act moet ertoe leiden dat EU-landen minder afhankelijk worden van de invoer van kritieke grondstoffen. De nieuwe wet, die in mei 2024 inging, maakt het voor Europese bedrijven makkelijker om zelf kritieke grondstoffen te winnen, en daarbij kunnen ze rekenen op Europese subsidies. Mogelijk kan toegang tot de Oekraïense markt een doorslaggevende rol spelen voor bedrijven om naast de verwerking van grondstoffen ook in de ontginning te stappen.