Nieuwe grondstoffenwet EU: ‘Visie en strategie, maar investeren we er wel genoeg in?’

Grillige geopolitieke protagonisten domineren te veel de productieketen van batterijen, elektrische wagens, windturbines en zonnepanelen, vindt de Europese Unie. Zo komen zo goed als alle verwerkte metalen die essentieel zijn voor de groene transitie, uit China. “Beetje ironisch dat we voor het zeldzame aardmetaal europium volledig afhankelijk zijn van het Middenrijk”, illustreert Brecht Seifi van de analytics-firma SAS. Het afhankelijkheidsvraagstuk is een van de aanleidingen voor de nieuwe kritieke en strategische grondstoffenwet van de EU. Dat wetsvoorstel stuit echter ook op wat bezwaren.

Momenteel rekent Europa op China (en dus de facto op de Chinese Communistische Partij) voor het winnings- en raffinageproces van een groot aantal grondstoffen. Onontbeerlijk voor de productie van elektrische wagens is bijvoorbeeld mangaan, een metaal waarvoor de EU voor 58 procent afhankelijk is van Peking. Wat magnesium betreft, eveneens belangrijk voor de auto-industrie, gaat het zelfs om meer dan 90 procent. Daarnaast moet de Europese industrie voor nogal wat andere zeldzame aardmetalen aankloppen bij derde landen, vaak geopolitieke rivalen. Dat wringt in Brussel, zeker gezien de nasleep van het Russische energiedebacle en in het licht van de groene ommezwaai. Wat meer zelfvoorzienend worden, is daarom de boodschap.

Lithium

“Wat Europa eigenlijk zegt is: we willen niet meer dan 65 procent afhankelijk zijn van één leverancier voor de kritieke grondstoffen die wij bepalen”, weet Brecht Seifi, strategisch klantenadviseur Europese Commissie bij SAS, en duidelijke pleitbezorger van het voorstel. “Daarom wil de EU een ecosysteem op poten te zetten om meer investeringen te genereren. Daarbij­ zou bijvoorbeeld het proces om een mijn te starten, de administratieve rompslomp die daarmee gepaard gaat, veel minder pittig zijn.”

Concreet wil de Europese Commissie een vergunningstraject voor strategische mijnbouw van maximaal 24 maanden. Daardoor zou dan veel sneller, bijvoorbeeld, het alkalimetaal lithium kunnen worden gewonnen uit Europese grond. De vraag naar dat metaal, dat een essentieel onderdeel is van batterijen in elektrische voertuigen en apparaten, zal volgens de ramingen van de Commissie tegen 2030 11 keer en tegen 2050 57 keer zo groot zijn, bericht Euractiv. Onder meer EU-lidstaat Portugal beschikt over aardig wat lithiumreserves.

De EU wil een ecosysteem op poten te zetten om meer investeringen te genereren. Daarbij­ zou bijvoorbeeld het proces om een mijn te starten, de administratieve rompslomp die daarmee gepaard gaat, veel minder pittig zijn.

Brecht Seifi, SAS

Droom van circulaire economie

“Ze willen een dynamiek creëren waarbij er meer en meer in Europa wordt gedaan, en het gemakkelijker is voor investeerders en bedrijven om hier aan de slag te gaan. En indien het niet mogelijk is om de grondstoffen hier te mijnen, dat we een gediversifieerd portfolio hebben aan handelspartners waarbij we de grondstof kunnen importeren of – heel belangrijk – recycleren.”

Dat laatste staat bovenaan op de agenda: zo wordt het doel vooropgesteld om tegen 2030 15 procent van de strategische en kritieke grondstoffen te recycleren. Daarmee wordt nadrukkelijk gelonkt naar de droom van een geheel circulaire economie. Maar is dat echt haalbaar?

“Het verschilt heel hard per soort metaal of er al recyclingsketens zijn opgebouwd. Zeldzame aardmetalen kunnen in potentie worden gerecycleerd”, oppert politiek econoom Ron Stoop, die zich buigt over EU-gerelateerde geopolitieke kwesties. “Maar meestal zitten die in zulke kleine hoeveelheden allemaal in verschillende apparaten en modules dat het commercieel winnen daarvan nog nauwelijks wordt gedaan. Het idee is echter dat de druk die de wet meebrengt, dat wel mogelijk maakt. Dat als je het op zo’n gigantische schaal gaat doen, dat het wel kan.”

Wortel en stok

Stoop stelt wel dat we nog moeten wachten op de concrete uitwerking; het voorstel moet immers nog worden geaccordeerd door het Europese Parlement en daarna door de lidstaten. Ook zijn er bij de industrie zorgen dat de EU teveel straft en te weinig beloont. “Het is op dit moment nog niet helemaal duidelijk hoe het allemaal zal worden uitgewerkt. Dat is ook een algehele kritiek op de EU op dit moment: we proberen onszelf naar net-zero te reguleren. Het is goed om doelen te stellen, maar er zijn grote vraagtekens of wij de middelen hebben om het daadwerkelijk te doen. De vraag is inderdaad: investeren we er wel genoeg in?”

Een voorbeeld: de zware industrie. “Die kunnen we wel allemaal op waterstof laten overschakelen (Stoop doelt op de Green Deal Industrial Plan, nvdr), maar doen de EU en de lidstaten daar genoeg geld bij om daadwerkelijke capaciteit op te bouwen? Of leunen we teveel op staal- en kunstmestbedrijven om het zelf maar te rooien? Dat is de discussie. De industrie zegt dat de EU te veel met de stok en te weinig met de wortel dingen probeert te doen. Zij verwijzen naar de Amerikaanse klimaatwet IRA, die vooral de wortel hanteert. Maar je hebt ook China, dat enorme hoeveelheden subsidiestromen pompt in de uitrol van al die technologieën en capaciteiten.”

Het is goed om doelen te stellen, maar er zijn grote vraagtekens of wij de middelen hebben om het daadwerkelijk te doen.

Ron Stoop, politiek econoom

In de materiaalverwerkende nijverheid klinkt zowel appreciatie voor het feit dat de EU eindelijk de problematische situatie met de toeleveringsketen lijkt te erkennen, als scepsis. “We zijn blij dat de Europese overheid erkent dat we naar een andere wereld gaan”, betoogt Marcel Halma, de vice president corporate affairs van de gerenommeerde materialenfabrikant Solvay, in De Tijd. “Er zit visie en strategie in. Met deze Act gaan we de goede richting uit.”

“Of die nieuwe grondstoffenwet meteen voor ons iets zal veranderen, is maar zeer de vraag”, zegt dan weer Werner Smolders, senior buyer bij het Tienense Affilips, dat voorlegeringen maakt waarin zeldzame aardmetalen verwerkt zitten. “Wij zetten metalen in – mangaan en magnesium – die bijna 100 procent uit landen als China komen. Ik denk dat het een wel erg optimistisch idee is om tegen 2030 een veel grotere onafhankelijkheid van China te bewerkstelligen. We zien wel wat op ons afkomt.”

Milieu

Daarnaast is er nog de vraag of er door de wet niet aan de milieustandaarden wordt gemorreld. “Als er lokaal milieuschade ontstaat bij bijvoorbeeld het openen van een lithiummijn, wil de Commissie dat voor lief nemen”, weet de Nederlandse EU-correspondent Ardy Stemerding (NOS). “Met als argument dat zo’n mijn in de toekomst juist weer goed is voor het klimaat. En dat weegt volgens de Commissie het zwaarst.”

In de officiële persverklaring klinkt het daarover als volgt: “Strategische” projecten moeten een “zinvolle bijdrage leveren aan de veiligheid” van de EU, binnen “redelijke” termijnen het licht zien en “duurzaam” worden uitgevoerd. 

Nogal wazig dus, maar wordt sowieso vervolgd.

Lees ook: