Mercosur: kan Europa nog vrijhandelsakkoorden afsluiten?

De Europese Unie is nog altijd verdeeld over een vrijhandelsverdrag met het Mercosur-blok van Latijns-Amerikaanse landen, terwijl de onderhandelingen al 25 jaar duren. Heeft het Europese handelsbeleid zijn beste dagen gehad? Het probleem is het Europese superioriteitsgevoel, zegt Karel Lannoo, de CEO van de denktank CEPS. “Wie zijn wij om andere landen milieucriteria of mensenrechten op te leggen?”

Donderdag en vrijdag houden de Mercosur-landen een top in Montevideo, de hoofdstad van Uruguay. In aanloop naar de conferentie heeft de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula de Silva zich optimistisch getoond over de kansen op een vrijhandelsakkoord tussen Mercosur en de Europese Unie. Aan Europese kant is er minder enthousiasme over dat akkoord met Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay. Er wordt al over onderhandeld sinds 1999, maar vooral Frankrijk en Polen blijven tegen, omdat ze vrezen voor oneerlijke concurrentie voor hun boeren.

Het akkoord zou nochtans een markt van bijna 800 miljoen mensen creëren, een enorme stimulans voor de Europese economie, net nu die in een dip zit en zich moet opmaken voor een verhoging van de Amerikaanse invoertarieven door de herkozen president Donald Trump. Bovendien zou het akkoord Europa toegang verlenen tot lithium, koper en andere kritieke grondstoffen waarvoor het nu vaak afhankelijk is van China.

Veel meer zou je niet nodig mogen hebben om een vrijhandelsakkoord af te sluiten. Heeft Europa het dan verleerd vrijhandelsakkoorden af te sluiten? Toch niet, zegt Karel Lannoo, de CEO van de denktank CEPS. “Europa heeft de voorbije jaren veel handelsakkoorden afgesloten: met Zuid-Korea, Japan, Vietnam, Nieuw-Zeeland en Canada. Met Mexico en Chili zijn de akkoorden hernieuwd. Maar met Australië slepen de onderhandelingen aan sinds 2018. De knoop ligt bij landbouw, net als bij de onderhandelingen met Mercosur.”

Kan de landbouw de enige reden zijn waarom er 25 jaar moet onderhandeld worden?

KAREL LANNOO. “Het grootste probleem is ons superioriteitsgevoel. De Europese Unie heeft haar handelsakkoorden uitgebreid met criteria voor milieu, arbeidsvoorwaarden en mensenrechten, en daarop loopt het vaak spaak. Wie zijn wij om andere landen milieucriteria of mensenrechten op te leggen? Alsof wij zoveel groener zijn, betere arbeidsvoorwaarden bieden of de mensenrechten nauwgezetter naleven. Neem Brazilië, de grootste economie van de Mercosur-landen. Wij spellen dat land de les over het behoud van het Amazonewoud, maar vergeten dat Brazilië veel meer energie haalt uit duurzame bronnen dan wij. Brazilië pikt de Europese houding niet langer.”

Zeg dat ook niet alles over het geslonken gewicht van Europa op het wereldtoneel?

LANNOO. “Het laatste jaar heeft dat gewicht een nog grotere deuk gekregen, omdat Europa geen duidelijke positie heeft ingenomen tegenover Israël en de oorlog in Gaza.”

Drijft het Europese gedraal de Mercosur-landen nog meer in de armen van China, waarmee ze nu al intense handelsrelaties hebben?

LANNOO. “Dat gebeurt al volop, ook in andere Zuid-Amerikaanse landen. Kijk naar Peru, waar China nog maar net een megahaven geopend heeft, om grondstoffen uit te voeren naar eigen land. Europa, wie ligt daar nog wakker van? Niemand. Europa blijft krimpen op het wereldtoneel. Als het daar iets aan wil doen, moet het ophouden zijn normen aan andere landen op te leggen.”

Het Franse protest focust op de invoer van runds- en kippenvlees vanuit Mercosur tegen een verlaagd of nultarief. Nochtans gaat het om beperkte quota, goed voor nauwelijks enkele procenten van de Europese vleesconsumptie.

LANNOO. “We maken problemen waar er geen zijn. Waarom heeft Europees Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen begin dit jaar het plan ingetrokken om het gebruik van pesticiden in de Europese landbouw te halveren? Omdat de boeren geprotesteerd hebben. Ze zijn met hun tractoren naar Brussel gereden en tekeergegaan als terroristen. En niemand die er iets kon tegen doen.”

Waarom geven politici zo snel toe aan de boeren, terwijl het akkoord met Mercosur positief zou zijn voor veel andere sectoren?

LANNOO. “Ik weet het niet. Misschien is het nostalgie. Vroeger was het zogezegd allemaal beter. Ik vermoed dat de boeren model staan voor dat idyllische verleden. Kijk maar naar de opkomst van de BoerBurgerBeweging in Nederland. Intussen lees je in de Franse pers berichten over ernstige grondwatervervuiling door pesticiden, en de mogelijke link met het stijgend aantal kinderkankers. In sommige streken in Frankrijk mag je geen water uit de kraan meer drinken. Uitgerekend om die boeren te beschermen trekt Europa zijn pesticidenplan in.”

Over naar Donald Trump, die de voorbije dagen volop zwaaide met verhoogde invoertarieven. Hoe moet Europa reageren als het aan de beurt komt?

LANNOO. “Zo diplomatisch mogelijk, en hopen dat Trump inziet dat verhoogde invoertarieven de Amerikaanse inflatie weer zullen opdrijven. De Verenigde Staten zijn niet meer de open economie die ze ooit waren. Dat toenemende protectionisme kan belangrijke nadelige effecten op het Amerikaanse economische systeem hebben. Vandaag plukken de Amerikanen nog de vruchten van de geglobaliseerde economie. Hoeveel buitenlands kapitaal vloeit er niet naar Amerikaanse bedrijven bijvoorbeeld? Maar dat gunstige tij zou weleens snel kunnen keren.”

Zal Europa betere vrienden willen worden met China als Trump te protectionistisch wordt?

LANNOO. “Dat is de grote vraag. Zal Europa eendrachtig blijven, of zich uit elkaar laten spelen door China, zoals in het verleden al gebeurde? Het was alvast een bemoedigend teken dat de lidstaten met een gekwalificeerde meerderheid verhoogde invoertarieven op Chinese elektrische wagens hebben goedgekeurd. Europa denkt veel strategischer dan pakweg vijf jaar geleden. Gelukkig maar.”