De komende begrotingskrapte in de EU zal gevolgen hebben voor de groei, de politiek en Oekraïne

Het wordt een jaar van bezuinigingen in de Europese Unie.

De Europese Unie lijkt geen schuldenprobleem te hebben. De totale staatsschuld van de lidstaten van 84 procent van het bruto binnenlands product (bbp) is een stuk lager dan die van Groot-Brittannië (104%) en de Verenigde Staten (123%), laat staan die van Japan (255%). Zelfs als de collectieve schuld van ongeveer 1 miljard euro wordt meegerekend – zoals de obligaties waarmee de Europese Unie het postpandemische herstelfonds heeft gefinancierd – komt de schuldquote niet boven 90 procent van het bbp uit. Toch staat het continent in 2025 voor een begrotingskrapte, die de verdeeldheid op termijn zal aanwakkeren en de Europese groei bijna tot nul zal reduceren. Dat kan de inspanningen ondermijnen om de veiligheidsuitgaven op te voeren en Oekraïne te blijven steunen.

De lage groei is een van de factoren achter de begrotingskrapte. De economische groei in Duitsland is vrijwel nihil en op korte termijn is er weinig uitzicht op beterschap. Frankrijk en Italië groeien nog wel, maar de OESO verwacht dat beide landen in 2025 nauwelijks meer dan 1 procent zullen groeien. De neergang is niet cyclisch, maar weerspiegelt een laag groeipotentieel. Dat zal leiden tot een beperkte groei van de belastinginkomsten, terwijl de uitgaven zich opstapelen. Erger nog, de landen die deze crisis met al grote tekorten ingaan, zoals Frankrijk met een verwacht tekort van 5 à 6 procent van het bbp in 2024, zullen zelfs bij een trage groei moeten bezuinigen.

Tekorten terugdringen

Een andere factor is de demografie. De vergrijzing van de Europese bevolking doet de overheidsuitgaven stijgen, niet alleen om de pensioenen te betalen, maar ook om de gezondheidszorg en de sociale zorg te financieren. Een oudere bevolking is ook minder productief en innovatief, waardoor de groei verder afneemt. De Europese Unie gaat ervan uit dat, naarmate de kosten stijgen, leeftijdsgerelateerde uitgaven een groter deel van de productie zullen opslokken: tot 2 procentpunt van het bbp meer tegen 2045.
Tot slot zijn er de zelfopgelegde regels die bezuinigingen voorschrijven. Volgens de onlangs herziene Europese begrotingsregels moeten landen met hoge tekorten plannen opstellen om die terug te dringen. Duitsland heeft een grondwettelijke schuldenrem die verplicht tot bezuinigingen, zelfs bij heel redelijke tekorten. De denktank Bruegel schat dat Frankrijk, Italië en Spanje hun tekorten met ongeveer 0,5 procent van het bbp per jaar moeten verlagen om aan de regels te voldoen.

Het effect van de begrotingsdwang in 2025 zal een nog tragere groei zijn dan waarnemers momenteel inschatten. China zal de Europese verwerkende industrie blijven uitdagen op markten over de hele wereld, zelfs als de binnenlandse zwakte Europese exporteurs pijn doet. Ook de verkiezing van Donald Trump is een enorme uitdaging. De binnenlandse consumptie in Europa neemt toe, maar als daar nog een fiscale druk bovenop komt, zal dat een aanslag zijn op de weinige groei die daaruit voortvloeit.

Politieke extremen

Het zal politiek bedrijven in Europa ook moeilijker maken. De aanstaande verkiezingen in Duitsland zullen worden uitgevochten over de toestand van de economie en hoe de Duitse elite het voormalige voorbeeld van economische kracht uit de gratie heeft doen vallen. De winnaars worden waarschijnlijk de politieke extremen. In Frankrijk is de regering-Barnier gevallen over de begroting. In Spanje, waar de regering moeite heeft om een begroting op te stellen, zullen de onvermijdelijke bezuinigingen de regering nog minder populair maken. Het zal net zo moeilijk worden om het eens te worden over ingrijpende hervormingen en meer gemeenschappelijke EU-uitgaven, zoals Mario Draghi, het voormalige hoofd van de Europese Centrale Bank, voorstelde in zijn baanbrekende rapport.

Het grootste slachtoffer kan Oekraïne zijn. De militaire kracht en de financiële gezondheid van het land zijn afhankelijk van Amerikaanse en Europese steun. Voor 2025 is de G7 het eens over een regeling om winsten uit bevroren Russische staatsactiva te gebruiken om 50 miljard dollar aan hulp te financieren, deels omdat het steeds moeilijker bleek om meer hulp uit binnenlandse middelen te financieren. Als dat geld op is, zal Europa nog dieper moeten snijden in de financiering van de veiligheid van Oekraïne en zichzelf.