Geert Noels en Peter De Keyzer: ‘België kan een economische paria worden’

We onderschatten schromelijk de schade die de Belgische economie oploopt door een radicale lockdown gevolgd door een trage opstart, waarschuwen de economen Geert Noels en Peter De Keyzer. Er kan nog worden bijgestuurd, maar België dreigt in het clubje Europese probleemlanden terecht te komen.

“Een sprookje”, noemt Peter De Keyzer de groeivoorspellingen voor de eurozone die de Europese Commissie begin deze maand publiceerde. Na een krimp van 7,7 procent dit jaar zou in 2021 een herstel met 6,3 procent volgen. De Belgische economie zou eerst krimpen met 7,2 procent, maar die terugval wordt volgend jaar gecounterd met 6,7 procent groei. De schulden van België zouden dit jaar stijgen tot 123 procent van het bruto binnenlands product (bbp), om in 2021 te dalen naar 110. “Ik geloof dat niet”, zegt De Keyzer. “Die boodschap dient één doel: zo moeten we het nu nog niet hebben over de zware economische crisis die eraan zit te komen. De Nationale Bank was begin april ook nog optimistisch, maar moest onlangs toegeven dat een V-herstel (een scherpe krimp van de economie, gevolgd door een even scherpe groei, nvdr) niet realistisch is.”

“Je moet zeggen onder welke veronderstellingen je zo’n V-herstel poneert”, zegt Geert Noels. “Alles hangt af van de bestrijding van het virus. Wanneer komen er antivirale middelen of een vaccin? Die V-curve komt er bij een perfecte exit van iedereen.” Noels maakt deel uit van een Vlaams relancecomité dat het economische herstel moet bevorderen. Hij en Peter De Keyzer lagen in april ook mee aan de basis van een groep economen, ondernemers en mensen uit de zorg die zich buigen over de exitstrategie en het verloop ervan opvolgen (zie kader De leden van de coronadenktank). “Al een week voor de lockdown zei ik tegen Peter dat dit een uitzonderlijke periode is, die we multidisciplinair moeten aanpakken met oog voor een goed evenwicht tussen gezondheid en economie. Onze groep bestaat uit mensen die elkaar vertrouwen en onafhankelijk zijn. Wij zien het als een coronadenktank waarmee we zaken op de agenda zetten. Ik merk een ontstellende schraalheid in het debat, gelatenheid ook. In plaats van het moment aan te grijpen om zaken in de goede richting te duwen. Ondertussen is duidelijk dat het V-herstel er niet komt. Ik geef het slechts 10 procent kans.”

Welk soort economisch herstel mogen we dan verwachten?

GEERT NOELS. “Ik geef een langzaam herstel in een U-vorm 40 procent kans. Een W-herstel maakt 50 procent kans. Virologen verwachten een tweede coronagolf. Dat betekent voor België een economische krimp van 11 procent dit jaar, gevolgd door 4 procent in 2021. Dan kom je tot een ontstellende schuldratio van 131 procent van het bbp in België. “Nederland is het enige euroland dat er in elk scenario goed uitkomt. Duitsland doet het min of meer goed, en dan volgen landen als Frankrijk, Italië, Portugal, Spanje en België. Ik denk dat we de economische schade hier nog altijd onderschatten. De mensen zullen misschien beseffen hoe slecht we er voorstaan als België samen met de Zuid-Europese landen in aanmerking komt voor steun uit het Europese herstelfonds. Ik hoor zeggen dat België aan het fonds wil bijdragen en solidair wil zijn met het zuiden van Europa. Maar we zitten in hetzelfde schuitje.”

Dan schort er toch iets fundamenteels aan de crisisaanpak?

NOELS. “We komen uit een periode die in mijn ogen fundamentalistisch is beheerd, vanuit een vrij gesloten silo van virologen. Terwijl je multidisciplinair moet kijken. Als de economie in de vernieling wordt gereden, raakt dat ook het gezondheidssysteem. Als de gezondheid van de bevolking onder druk staat, kan de economie niet werken. Dat besef heb ik nog altijd niet gezien. Onze groep is bezorgd over het crisisbeheer. De exit mist de software en de hardware die moeten beletten dat de besmettingen opnieuw exponentieel groeien. De tracking-and-tracing is onbetrouwbaar. Je kunt daar meer mensen op inzetten, ambtenaren die nu zonder werk zitten, maar dat is blijkbaar taboe. Er zitten zoveel hiaten in dat we bijna voorbereid worden op een tweede lockdown.”

PETER DE KEYZER. “Zolang er geen efficiënt systeem is van massaal testen en opvolgen, vaar je blind met de handen op de rug. Politici, virologen en schoolnetten praten door elkaar. De communicatie blijft een probleem. De politicoloog Carl Devos heeft gelijk: een select comité van virologen en epidemiologen geeft adviezen, de regering neemt die deels over en legt andere naast zich neer. Welke? Daar hebben we geen zicht op. Dat verlaagt de legitimiteit van de beslissingen. Mensen kunnen het niet meer volgen. Een goed voorbeeld was de heropening van een aantal doe-het-zelfzaken, terwijl andere vergelijkbare winkels dicht moesten blijven. Wie heeft toen gelobbyd?”

Is er te weinig naar de werkgevers en de werknemers geluisterd?

DE KEYZER. “De Amerikaanse politicoloog Fareed Zakaria gaf op CNN een veelzeggend voorbeeld. Je zit als handarbeider in de Verenigde Staten thuis door de lockdown. Je ziet op tv mensen die zeggen waarom je langer thuis moet blijven. Artsen, politici, experts: allemaal mensen met een baan. Dat leidt tot spanningen. De banen van laagbetaalde mensen in de kleinhandel en de horeca zijn vaak het eerst in gevaar.

“Meer algemeen zie ik dat Vlaanderen veel aan het handje van het federale niveau loopt. Alle expertise zit federaal. Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) zit naast premier Sophie Wilmès (MR) te luisteren, maar de grote kaalslag in de economie zal in Vlaanderen gebeuren. Hier zitten de kmo’s die getroffen worden, en de factuur zal in belangrijke mate door Vlaanderen worden betaald.

“Vlaanderen had het heft in eigen handen kunnen nemen, zich beter kunnen informeren en kiezen voor leading by example. Toch is niet alles verloren. We gaan richting een tweede lockdown. Hoe moeten we die aanpakken? We kunnen leren van het buitenland.”

Van welke landen?

NOELS. “Zuid-Korea, Slowakije, Singapore en Oostenrijk. Vraag aan de diplomaten hoe die landen het aanpakken. We hebben de technologie en de bedrijven die de crisis kunnen helpen beheersen. Het is frustrerend dat we dat potentieel niet gebruiken. We betalen er toch voor met ons overheidsbeslag?”

DE KEYZER. “Sommigen op links zeggen dat het moeilijke beheer van de crisis een gevolg was van besparingen op de overheid. Landen die de coronacrisis goed hebben aangepakt, zoals Hongkong en Singapore, hebben nochtans een veel lager overheidsbeslag. Niet de omvang van de overheid bepaalt of je een crisis onder controle krijgt, wel de efficiëntie van de overheid. Dat is het probleem van België: er is bespaard op alles wat ons voorbereidt op de toekomst: infrastructuur, digitalisering, defensie. Met als pijnlijkste resultaat de saga over de mondmaskers. Een pandemie geldt al jaren als een van de grootste wereldrisico’s. Als we hier al niet klaar voor waren, zijn we dan klaar voor een grootschalige cyberaanval of de klimaatverandering?”

Experts zeggen: er kan een tweede lockdown komen, maar die zal nooit zo verregaand zijn en dus zal de economische impact meevallen.

NOELS. “De curve van het virus is afgebogen, maar na negen weken lockdown moet je een ziekte kunnen platkloppen. België koos voor een middenweg, en hoopte op een beetje groepsimmuniteit en een daling van de besmettingen. Maar als je een heidebrand niet volledig blust, flakkert die opnieuw op. Zeker als er geen brandweer of uitkijktoren is.

“Wat is de essentie? België is een heel open economie. In januari werd gesproken over de brexit, wat nu gebeurt, staat gelijk aan honderd kleine en grote brexits. Alle landen worden plotseling afgekoppeld van een open en internationaal economisch systeem.

“Onze toekomst hangt van twee zaken af. Eén: alle landen rollen een succesvolle exitstrategie uit. Als wij dat niet doen, loopt de Vlaamse economie – goed voor 80 procent van de export – zware schade op. Twee: door ons slechte management zetten andere landen een soort quarantaine rond België. Nederland, Duitsland en de Scandinavische landen hebben het virus onder controle. Daar openen andere landen hun grenzen voor, maar België blijft in een aparte positie. Het grootste risico is dat we een economische paria worden.”

Politici pleiten voor het stimuleren van de binnenlandse vraag.

DE KEYZER. “De keuzes die we de volgende zes maanden maken, leggen de sociaaleconomische toekomst voor de komende tien tot vijftien jaar in een plooi. Nu de binnenlandse consumptie stimuleren, is stoken met de ramen open. Als je iedereen 1000 euro geeft, gaat in een open economie 400 euro daarvan naar Zalando, bol.com of buitenlandse reizen. Onze beste garantie op welvaart is productiviteitsgroei op lange termijn, innovatie, een competitieve economie en meer mensen aan de slag. Voor de crisis zei de Nationale Bank al dat de dynamiek van onze economie laag was. De verhouding tussen het aantal bedrijven dat verdwijnt en dat in de plaats komt, is bij de laagste in Europa. We hebben starre sectoren met weinig concurrentie, weinig nieuwe ideeën en weinig productiviteitsgroei. Ons middenveld is ook zo georganiseerd. Die organisaties zijn er vooral voor de insiders. De outsiders die op de deur kloppen met vernieuwende ideeën, raken niet binnen.”

Is steun aan zwaar geraakte sectoren zoals de horeca dan aanvaardbaar?

DE KEYZER. “Niemand kan zijn businessmodel volledig omgooien in zes weken. Tegelijk moeten we de bedrijven belonen die nu volop innoveren en zich wel aanpassen. Een eenmalige premie toekennen op basis van de vroegere omzet mag van mij. Ofwel gebruik je die om de zaak op te doeken. Ofwel vind je jezelf heruit, en dan kun je op eigen kracht doorgaan. Dus geen toestanden meer zoals de vroegere steun aan de staalsector en de steelkoolmijnen.”

Is dat een onderdeel van een relancebeleid?

NOELS. “De afgelopen maanden was het zaak de liquiditeiten op peil te houden. Dat is gebeurd. De volgende fase is die van de solvabiliteit. Dossiers als Brussels Airlines zetten het debat over de creatieve destructie op scherp. Volgens mij moeten ook de aandeelhouders hun verantwoordelijkheid nemen. Tijdens de bankencrisis zijn aandeelhouders en obligatiehouders gered terwijl dat niet altijd nodig was. Maar de sterke sectoren hebben een goede lobbymachine en zullen altijd meer bereiken.”

DE KEYZER. “Kijk naar Air France. De Franse overheid pompt 7 miljard euro in een inefficiënte luchtvaartmaatschappij en dat mag van de Europese Commissie. Je kunt dat geld gebruiken voor hogesnelheidsverbindingen in Europa. Ik zou de komende jaren niet graag in de schoenen van Ryanair of easyJet staan. Het gevaar voor de Europese Unie is dat de grote lidstaten hun eigen industrieën beschermen. Dat betekent handelsnationalisme.”

Is het plan van Frankrijk en Duitsland om meer Europese transfers mogelijk te maken een gamechanger?

NOELS. “Nederland loopt daar niet warm voor, het vraagt zich af wat de waarborgen zijn. Of het herstel een V, U of W wordt, het land kan in elk scenario snel opnieuw de Maastrichtnormen halen. De Nederlanders hebben in goede tijden buffers aangelegd, de Belgen hebben daar toen om gelachen.”

Is het kwijtschelden van de staatsschuld van probleemlanden een goed idee?

NOELS. “Het is makkelijk te zeggen: we schrappen een derde van de schuld. Maar dan haal je het spaarsysteem via de verzekeraars, pensioenfondsen, spaarboekjes en de banken onderuit.”

De Noord-Europese landen worden met de vinger gewezen door de probleemlanden: ze zijn niet solidair met de zwaar geraakte lidstaten van de Europese Unie.

DE KEYZER. “Het omgekeerde geldt evenzeer. Het is niet fair om van deze situatie gebruik te maken om van de Noord-Europese landen een soort schuldneutralisatie tot in de eeuwigheid te verkrijgen. ‘Europese corona-obligaties uitgeven’, was het eerste wat je hoorde bij het uitbreken van de crisis.

Maar wat gebeurt er als het gebrand heeft bij je buurman? Die spreekt eerst zijn verzekering aan, en als die niet volstaat, spring jij bij, als het kan. Of geef je hem een eeuwige volmacht op je kredietkaart? Wel, corona-obligaties zijn precies dat laatste.”

Bio

Geert Noels (52)

· Master TEW (Universiteit Antwerpen)

· MBA KU Leuven

· 1990: auditeur bij Coopers & Lybrand

· 1992: adviseur bij het Vlaams Economisch Verbond (VEV)

· 1994: econoom bij Petercam

· 1997-2009: hoofdeconoom en strateeg bij Petercam

· 2009: oprichter Econopolis

Bio

Peter De Keyzer (45)

· Master TEW (Universiteit Antwerpen)

· 2001-2005: econoom bij KBC Asset Management

· 2006-2009: chief investment advisor ABN AMRO Private Banking

· 2009-2011: hoofdeconoom Petercam

· 2011-2016: hoofdeconoom BNP Paribas Fortis

· Juni 2016: medeoprichter Growth Inc.