Geert Bourgeois: ‘Extra budgettaire ruimte dient om te investeren’

Geert Bourgeois (N-VA) is aan zijn tweede jaar als Vlaams minister-president begonnen. De doelstellingen van de Vlaamse regering blijven dezelfde: een begrotingsevenwicht en extra beleidsruimte gebruiken voor investeringen. Een Vlaamse taxshift is niet aan de orde.

Sanering van de Vlaamse overheidsfinanciën. Dat was de mantra in het eerste jaar van deze Vlaamse regering. Minister-president Geert Bourgeois (N-VA) blijft dat besparingsbeleid verdedigen. “Bij haar aantreden werd deze regering geconfronteerd met een tekort van 2 miljard euro, een gevolg van minderinkomsten door de nieuwe financieringswet en de lagere groei. We hebben ervoor gekozen de tering naar de nering te zetten. Het tekort van 2 miljard euro moest op zeer korte termijn worden weggewerkt.”

De oppositie heeft u een jaar lang verweten een loutere besparingsregering te zijn.

Geert Bourgeois: “We konden de belastingen verhogen. Dat wilden we niet, want het overheidsbeslag is al veel te hoog in dit land. Of we konden in het rood gaan. Maar dat was voor mij evenmin een optie. Het werd dus besparen, maar de Vlaamse begroting is voor een groot deel niet samendrukbaar. Het onderwijsbudget bijvoorbeeld bestaat voor 90 procent uit lonen. Ook in welzijn zijn lonen de grootste uitgavenpost. We hebben bespaard, maar in andere landen waren de ingrepen veel zwaarder. Artur Mas, mijn Catalaanse collega, vertelde me dat zijn ambtenaren 10 tot 30 procent ingeleverd hebben. In sommige Duitse bedrijven werkt het personeel langer voor hetzelfde geld.

“De doemdenkers hebben ongelijk. Saneren loont. De investeringen trekken aan, het consumentenvertrouwen neemt toe, het aantal vacatures stijgt. Ik hoop dat we voor het eerst sinds 2007 duurzaam op het juiste spoor zitten. Maar Vlaanderen is een sloepje op een grote oceaan. We zijn afhankelijk van wat elders gebeurt.”

Een belangrijke doelstelling was een sluitende begroting. Dat is niet gelukt. Bent u ontgoocheld?

Geert Bourgeois: ““We hebben de begroting structureel op orde gekregen en dat is voor mij het belangrijkste. Bij de jongste begrotingsaanpassing hadden we 400 miljoen euro minder inkomsten door tegenvallende economische groei. Eerst sprak het Planbureau van 1,8 procent groei, dat is bijgesteld tot 1,5 procent en het zal uiteindelijk iets meer dan 1 procent zijn.

“Het grote Vlaamse tekort is een boekhoudkundig tekort. Dat heeft te maken met de Europese boekhoudregels en dus de consolidatie van projecten als Scholen voor Morgen en VIPA (Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden, nvdr). Als je daar abstractie van maakt, hebben we een kastekort van 128 miljoen euro op een budget van 38 miljard. Ik voorspel dat Vlaanderen weldra een begroting in evenwicht heeft.”

Zal de Vlaamse schuld de komende jaren nog verder stijgen dan de geplande 20 miljard eind 2015?

Geert Bourgeois: ““De directe Vlaamse schulden bedragen 4,466 miljard euro. Er komt nog een terugbetaling van 3 miljard euro van KBC. Gezien de moeilijke omstandigheden sinds 2008 is dat niet zo veel.

De geconsolideerde schulden zijn nog eens 14,4 miljard euro. De schulden van de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen zijn voor 6 miljard euro geconsolideerd. VIPA heeft geconsolideerde schulden van meer dan 2 miljard euro. Daarbovenop komen de pps-schulden (publiek-private samenwerking) van 711 miljoen, en die van de universiteiten en hogescholen van meer dan 300 miljoen euro. Daar staan wel activa tegenover, in grote mate woningen. Daarover gaat ook mijn discussie met de Europese Commissie: niet elke schuld is dezelfde. Schulden maken om begrotingsgaten te dichten, is iets anders dan schulden maken om scholen te bouwen of wegen aan te leggen. Vlaanderen is onder vorige regeringen schuldenvrij geweest, maar dat ging enkel over de directe schulden.”

Eurostat legt nieuwe boekhoudregels op waardoor grote infrastructuurprojecten niet meer buiten de begroting kunnen worden gehouden. Mag u voor de financiering van de Oosterweelverbinding nog schulden maken?

Geert Bourgeois: “ “Het probleem is dat de Belgische staatsschuld veel te groot is. Maar we laten ons daardoor niet afremmen om de derde Scheldekruising te realiseren.”

Zijn grote investeringen überhaupt nog mogelijk onder de nieuwe Europese boekhoudregels? Zijn die regels geen te groot nadeel?

Geert Bourgeois: “ “Ik vind dat een nadeel. Neem de scholenbouw. Met het oude systeem had je in Vlaanderen een rijkdom aan kmo’s die dat werk perfect aankunnen: scholen, rusthuizen, ziekenhuizen,… Het project werd snel uitgevoerd. In de discussie met Europa wordt vaak vergeten dat wij voor die pps-projecten ook een terbeschikking-stellingsvergoeding betalen.”

Luistert Europa naar uw kritiek op de nieuwe boekhoudregels?

Geert Bourgeois: ““Het is een moeilijke discussie. Noordelijke landen zien het buiten de begroting houden van investeringsprojecten als een alibi voor zuidelijke landen om de budgettaire teugels te vieren. Maar dat is niet wat ik wil. Ik wil leningen voor duurzame investeringen: jaar na jaar afbetalen met, en ik druk erop, een begroting in evenwicht. Het debat is nog niet voorbij. Naarmate de schulden van lagere besturen in andere landen in het vizier komen, zal het toezicht stringenter zijn. En het overgrote deel van de investeringen komt van de lokale besturen.”

Kampen we niet met een investeringsdeficit? De investeringen in infrastructuur zijn amper voldoende om de kapitaalvoorraad op peil te houden. Dat geldt voor Vlaanderen, België en Europa, zo leren de cijfers.

Geert Bourgeois: “ “Ik ben het met u eens. Zonder de zesde staatshervorming en de tegenvallende groei hadden we beleidsruimte om te investeren. Maar we zijn wel degelijk een investeringsregering. Vlaanderen investeert 4,2 miljard euro en daar wordt niet op beknibbeld. Eerst moesten we budgettair orde op zaken stellen. Vanaf 2016 starten we met onze twee grote groeipaden: investeren in economie en welzijn.

U voorziet 500 miljoen euro extra middelen voor investeringen, maar wel pas vanaf 2017. Niet een beetje laat?

Geert Bourgeois: ““We beogen recurrent tweemaal 500 miljoen euro in 2019: respectievelijk voor innovatie en welzijn. Jaar na jaar realiseren we het groeipad daarnaartoe. Deze regering moet ook rekening houden met de budgettaire beperkingen. In 2018 moet België een sluitende begroting kunnen voorleggen, en de deelstaten moeten daaraan bijdragen. Ik heb in het overlegcomité tussen de federale regering en de deelstaten over het Stabiliteitsprogramma het voorstel van de federale regering van tafel geveegd waardoor Vlaanderen vanaf 2018 naar een overschot moest gaan. Deze regering heeft orde op zaken gezet. Als iedereen een begroting in evenwicht kan voorleggen, zou het mooi zijn. Maar als Vlaanderen bijkomende ruimte krijgt, zal het zijn om te investeren.”

Waarom geen overschot?

Geert Bourgeois: “ “Er zijn echt zeer veel investeringsnoden in scholen en woonzorgcentra. Innovatie is nodig. En publieke investeringen ondersteunen de groei.”

Was het een optie nóg meer te besparen en zo extra beleidsruimte te maken?

Geert Bourgeois: ““Je zal mij nooit horen zeggen dat het maximum aan besparingen bereikt is, maar deze regering heeft ongeziene inspanningen gedaan. In 2019 zullen we 4000 mensen minder hebben in onze overheidsdiensten. Maar niet in welzijn of jeugdinstellingen. Minder zorg is uitgesloten. In onze administraties geldt echt wel de zuinigheidsregel. De overheid moet ondertussen haar kerntaken blijven vervullen. Ik wil geen zwakke overheid, wel een slankere overheid. Het is goed dat de leidende ambtenaren geresponsabiliseerd worden en nadenken over hun kerntaken.”

De Vlaamse fiscale autonomie is met de zesde staatshervorming gestegen van 20 tot 34 procent. Bitter weinig, niet?

Geert Bourgeois: “ “Vlaanderen had al fiscale autonomie met de gewestelijke belastingen: een klein deel van de onroerende voorheffing, successierechten, registratierechten, verkeersbelasting,… Daar zijn nu opcentiemen in de personenbelasting bijgekomen. België is zowel een federale als een confederale staat. Wij heffen opcentiemen op de personenbelasting, maar de belastbare basis is volledig federaal. De Vlaamse opbrengst in de personenbelasting is afhankelijk van de inkohiering van de belastingen op federaal niveau. Als die vertraging oploopt, wat zal gebeuren, is dat nadelig voor de deelstaten. De federale overheid heeft meer recurrente inkomsten, zoals de bedrijfsvoorheffing. In Baskenland is de situatie totaal anders. Daar heft de regionale regering zelf de belastingen en stort ze een deel door naar Madrid.”

Wordt de Vlaamse fiscale autonomie wel voldoende gebruikt?

Geert Bourgeois: “ “We zitten in een periode waarin we de begroting moesten saneren, en toch hebben we de belastingen niet verhoogd. We gebruiken onze fiscale autonomie wel degelijk.”

Kan er een Vlaamse taxshift komen?

Geert Bourgeois: “ “We zouden de opcentiemen kunnen verlagen. Maar als we dat willen doen voor een consistent bedrag van 300 tot 500 miljoen euro, dan moeten we bijkomend besparen, deze keer op investeringen. In tijden van lage economische groei is dat niet wenselijk. Een taxshift is trouwens een belastingverschuiving. Waar naartoe? Moeten we dan de schenkingsrechten of successierechten verhogen? In Vlaanderen zijn de voorwaarden voor een taxshift niet vervuld. Federaal is dat wel zo: de lasten op arbeid worden verlaagd. Dat is de essentie. Vlaanderen zal de lasten op arbeid vanaf 2016 bijkomend verlagen voor doelgroepen. In bepaalde gevallen loopt dat op tot 1600 euro per kwartaal minder arbeidskosten. Zo moedigen we de aanwerving of retentie aan van jongeren en 55- of 60-plussers.

“Vlaanderen heeft niet de middelen voor een verregaande taxshift. De kilometerheffing voor vrachtwagens komt er wel. De ‘miserietaks’ die scheidende koppels betalen bij het verdelen van hun huis, wordt per 1 januari verlaagd naar 1 procent. De vergroening van de verkeersbelasting staat nog op het programma, maar dat is budgetneutraal. En we hebben de schenkingsrechten op onroerende goederen aanzienlijk verlaagd.”

Is er ruimte voor belastingverlagingen na 2016, mocht het economische herstel doorzetten?

Geert Bourgeois: “ “Er staat daarover niets in het regeerakkoord. Het is wel de vaste wil van de regering om te investeren. Het groeipad voor onderzoek en ontwikkeling en voor welzijn wordt niet teruggeschroefd. Hoe meer ik bezig ben met export, hoe meer ik zie dat onze onderzoekscentra wereldtop zijn. Als we onze welvaart in 2020 willen behouden, dan moet de moderne maakindustrie alle kansen krijgen en ondersteund worden met innovatie. Denk aan de nanotechnologie of 3D-printing. Daarvoor kennen ze ons tot in Harvard.”

Er worden federaal maatregelen genomen die vroeger ondenkbaar waren. Een regering zonder de PS werkt. Het Belgische systeem dus ook. Wat doet dat met een Vlaams-nationalist?

Geert Bourgeois: “ “Of het Belgische systeem functioneert, is nog de vraag. De Waalse meerderheid is buitenspel gezet. De N-VA laat het confederalisme niet achterwege. Er was deze regeerperiode geen grondwetsherziening mogelijk. Ik juich de federale maatregelen trouwens toe. Onze loonkosten waren echt te hoog.”

Keert de Belgische tanker snel genoeg? Het overheidsbeslag zou tegen 2019 nog altijd rond de 50 procent schommelen.

Geert Bourgeois: “ “Het gaat niet snel genoeg, maar het kan niet sneller. De uitdaging is enorm. In 2018 moet dit land een budgettair evenwicht hebben, tegelijk moet dat overheidsbeslag dalen, wat nu gebeurt. En ondertussen moet de loonkostenverlaging gefinancierd worden. Het concurrentienadeel is nog niet weggewerkt. In de nasleep van de sluiting van Ford Genk hebben we twee investeringen gemist in Limburg. Telkens 600 tot 700 arbeidsplaatsen. Die jobs werden in Nederlands-Limburg gecreëerd, niet in Centraal-Europa.”