Met de val van de regering-Bayrou zit Frankrijk politiek en financieel-economisch in een totale patstelling. Het begrotingstekort is het hoogste van de eurozone en blijft oplopen. De staatsschuld van 114 procent van het bruto binnenlands product dikt nog aan en de rente op de Franse schuld blijft stijgen. Een onhoudbare situatie, waarschuwen economen. “Frankrijk heeft de controle over zijn publieke financiën verloren. De motoren van de groei zijn stilgevallen.”
Zoals verwacht verloor de Franse eerste minister François Bayrou afgelopen maandag een vertrouwensstemming in de Assemblée. Daardoor mogen zijn besparingsplannen om het Franse begrotingstekort terug te dringen met 44 miljard euro in de vuilnisbak. Zo wilde hij de uitkeringen niet indexeren, twee feestdagen afschaffen en een wervingsstop bij de overheid invoeren. In het politiek versnipperde Franse parlement is er geen meerderheid voor.
Het Franse begrotingstekort van 168 miljard euro, of 5,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp), is het hoogste van de eurozone en het zal nog oplopen. De staatsschuld van 3.345 miljard euro, of 114 procent van het bbp, is de hoogste van de eurozone, na Griekenland en Italië.
De Franse minister van Economie Eric Lombard waarschuwde eind augustus dat het risico bestaat dat Frankrijk onder de voogdij van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) komt. Kort daarna trok hij zijn verklaring weer in. In het tijdschrift Le Nouvel Obs bevestigde de voormalige IMF-hoofdeconoom Olivier Blanchard dat zo’n curatele “niet volledig uit de sluiten valt. De schulddynamiek is duidelijk gevaarlijk. Om die schuld te stabiliseren moet worden bespaard en moet het primaire tekort worden weggewerkt.” Dat primaire tekort (de ontvangsten min de uitgaven zonder de rentelasten) bedraagt 3,7 procent van het bbp.
Sociale uitgaven
Een alarmerend rapport van het Franse Rekenhof waarschuwt voor onbeheersbare uitgaven, vooral door het toenemende deficit van de sociale zekerheid. De sociale uitgaven bedragen meer dan 33 procent van het bbp. Volgens verscheidene economen is de situatie onhoudbaar. “Frankrijk heeft zijn overheidsfinanciën niet meer onder controle”, is de vaststelling van de econoom Nicolas Baverez. “Met het tekort van 5,4 procent zitten we een stuk boven het gemiddelde deficit van de eurozone, dat 3,1 procent van het bbp bedraagt. De motoren van de groei die kunnen helpen om het tekort weg te werken, zijn stilgevallen.”
‘Het Franse politieke landschap is zo versnipperd dat er geen meerderheid voor besparingen is. Niet op rechts, om te besparen op de uitgaven, maar ook niet op links’
De binnenlandse consumptie – een belangrijke groeicomponent bij onze zuiderburen – stagneert en ligt voor goederen op het niveau van 2014. De export daalt met 0,7 procent, de investeringen vallen terug met 1,1 procent. De Franse desindustrialisatie gaat verder. De toegevoegde waarde van de Franse industrie bedraagt nog slechts 9 procent van het bbp. In Italië, dat vaak vergeleken wordt met Frankrijk, is dat nog 15,4 procent. Het krimpende gewicht van de industrie weegt op de structuur van de werkgelegenheid volgens Baverez, want ze “creëert een lagelonenval. 18 procent van de Fransen werkt voor een minimumloon. In 2014 was dat nog 10,8 procent.”
Het Franse ministerie van Financiën heeft de groeivooruitzichten dit jaar al drie keer bijgesteld: van 1,1 procent naar 0,9 procent en ondertussen naar 0,7 procent. “0,2 procentpunt minder groei betekent op zich alleen al 2,9 miljard euro minder belastinginkomsten”, waarschuwt Maxime Darmet, econoom bij Allianz Trade. Dat Frankrijk – anders dan Duitsland – net een recessie vermijdt, is een magere troost.
Frankrijk blijft solvabel
“De stelling dat Frankrijk de controle over zijn staatsfinanciën heeft verloren, klopt in zekere zin”, zegt Eric Dor, een Belgische econoom die verbonden is aan de Ieseg School of Management in Rijsel. “Op korte termijn is er geen geloofwaardig perspectief op verbetering. Het Franse politieke landschap is zo versnipperd dat er geen meerderheid voor besparingen is. Niet op rechts, om te besparen op de uitgaven, maar ook niet op links, om de superrijken extra te belasten en terug te komen op de lagere sociale lasten en de lagere productiebelasting die president Emmanuel Macron had ingevoerd. Dat relatieve verlies van de controle over de begroting heeft echter nog niet geleid tot het verlies van de toegang tot de financiële markten. Er is wel een bezorgdheid te merken op de financiële markten, al is die beperkt.”
Even terug in de tijd. Voor de beslissing van president Emmanuel Macron om in juni 2024 de Franse Assemblée te ontbinden, bedroeg de spread of het renteverschil tussen Duitse en Franse tienjarige overheidsobligaties 0,5 procent. Na die parlementsverkiezingen, die een versnipperd parlement opleverden, steeg de spread richting 0,75 procent. Een paar dagen voor eerste minister François Bayrou aankondigde dat hij het vertrouwen zou vragen aan de Assemblée, was het renteverschil gedaald tot onder 0,7 procent. Nu is die weer opgelopen tot 0,8 procent. Eric Dor: “Dat wijst niet op paniek. Frankrijk kan zich nog altijd relatief makkelijk financieren. De ratingbureaus uiten hun bezorgdheid, maar verscheidene factoren blijven de solvabiliteit van Frankrijk stutten.”
‘Andere landen zouden een reddingsoperatie van de ECB moeilijk aanvaarden, zeker de landen die in het verleden grote inspanningen hebben gedaan om te besparen’
Ten eerste is er de grote sectordiversificatie van de Franse economie. Anders dan sommige Zuid-Europese landen is Frankrijk niet te veel afhankelijk van één sector, zoals het toerisme. Frankrijk zou een economische schok moeten kunnen opvangen. Ten tweede is er de relatief sterke financiële gezondheid van de Franse banken. “De belangrijkste factor is dat de privésector relatief rijk is. Er zijn voldoende grote private patrimoniums die kunnen worden aangesproken als het land moeilijk toegang zou krijgen tot de financiële markten”, weet Eric Dor. “Zo zou je een eenmalige belasting op alle spaartegoeden kunnen heffen. Dat is een vrijwel dictatoriale maatregel, maar in theorie kan het wel.” De Franse spaarquote bedroeg eind vorig jaar 18,8 procent, een stuk boven het Europese gemiddelde van 13 procent.
Zuid-Europa
“Frankrijk heeft weliswaar een nettoschuldpositie tegenover de rest van de wereld, maar die blijft beperkt. En er is nog een impliciete factor. Terecht of niet, maar veel beleggers gaan ervan uit dat Frankrijk too big to fail is. Als er zich echt een probleem voordoet, dan zou de Europese Centrale Bank (ECB) rechtstreeks Franse schuld opkopen via OMT’s (outright monetary transactions, het noodinstrument van de ECB, nvdr). Anders komt de eurozone in gevaar”, zegt Dor. “Dat hoor je bij investeerders, ook al zouden andere landen die reddingsoperatie moeilijk aanvaarden, zeker de landen die in het verleden grote inspanningen hebben gedaan om te besparen. Portugal, Spanje en Griekenland, die tussen 2010 en 2012 zwaar in de problemen zaten, hebben hun rekeningen weer op orde. Na pijnlijke inspanningen boekt Portugal een begrotingsoverschot – de intresten op de schuld meegerekend.”
Dor wijst erop dat de besparingsplannen van Bayrou niet indrukwekkend zijn in vergelijking met wat die Zuid-Europese landen hebben gedaan. Portugal heeft zijn uitkeringen indertijd niet alleen bevroren, maar verlaagd. Idem voor Griekenland, waar de ambtenarenlonen gekort zijn. Eric Dor berekende dat er geen inspanning van 44 miljard euro, maar van 90 miljard euro nodig is om de Franse begroting op koers te krijgen. Wat nu op tafel lag, zou het deficit doen dalen van 5,4 naar 4,6 procent van het bbp in 2026, om dan geleidelijk naar een tekort van 3 procent te evolueren in 2029. “De socialisten stellen voor pas tegen 2032 te streven naar een tekort van 3 procent, waarmee Frankrijk het afgesproken traject op basis van het Europese Stabiliteitspact niet zou respecteren”, stelt Dor vast. “De geloofwaardigheid van het land krijgt zo de ene deuk na de andere.”
‘Niet alleen de politiek, ook de bevolking is zich onvoldoende bewust van de ernst van de situatie. De Fransen laten zich te veel beïnvloeden door een populistisch discours’
“Het probleem is niet alleen dat er geen stabiele meerderheid is in het parlement”, zegt Dor. “Niet alleen de politiek, ook de bevolking is zich onvoldoende bewust van de ernst van de situatie. De Fransen laten zich te veel beïnvloeden door een populistisch discours. Het radicaal-rechtse Rassemblement National beweert dat een migratiebeleid en het weigeren van sociale voordelen aan migranten genoeg opbrengt om de begroting gezond te maken, zonder andere ingrepen. Dat klopt natuurlijk niet. En radicaal-links met La France Insoumise denkt dat het volstaat het geld uit de zakken van de superrijken te slaan, zonder na te denken over de aantrekkelijkheid van Frankrijk als investeringsland.”
Dreigend sneeuwbaleffect
Ook president Emmanuel Macron staat machteloos. Ook al is hij nog tot mei 2027 in functie, op het Elysée heerst een fin-de-règne-sfeer. Na zijn verkiezing in 2017 werd de ex-zakenbankier bij Rothschild binnengehaald als “le Mozart de la finance“, die de Franse economie en overheidsfinanciën weer op het spoor zou krijgen. Dat is totaal mislukt, ondanks ingrijpende maatregelen zoals het optrekken van de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar tegen 2030. Zijn hervorming van de vermogensbelasting, die de facto nog enkel een belasting op onroerend patrimonium is, heeft de opbrengst ervan aanzienlijk doen slinken van 5 miljard naar 1 miljard euro. Door de overschatte terugverdieneffecten van die belasting en een gebrek aan besparingen ging de Franse begroting steeds dieper in het rood.
Hier en daar wordt geopperd dat Macron opnieuw parlementsverkiezingen moet uitschrijven. Maar ook die zullen geen stabiele regeringsmeerderheid opleveren. Sommige commentatoren en politici uit de oppositie vragen zelfs een ontslag van de president. Eric Dor spreekt zich niet uit over de politieke keuzes die moeten worden gemaakt, maar waarschuwt er wel voor dat talmen met de gezondmaking van de staatsfinanciën het risico op een sneeuwbaleffect op de schuld vergroot. In zo’n geval moet Frankrijk extra lenen om alleen al de intresten op de staatsschuld af te betalen. De Franse rentelasten op de schuld bedragen nu al 70 miljard euro per jaar en het is een kwestie van tijd voor die voorbij 100 miljard euro gaan.
“Frankrijk heeft een lange periode gekend waarin de rente op de schuld lager was dan de nominale groei – de reële groei plus de inflatie. In dat geval kon de schuld worden gestabiliseerd, zelfs met een negatief primair saldo”, legt Eric Dor uit. “Maar door de stijgende rentevoeten is dat niet langer het geval. De tienjaarsrente op Franse overheidsobligaties bedraagt 3,5 procent, die op leningen op dertig jaar 4,5 procent.”
Onze zuiderburen staan op een keerpunt: de nominale groei plafonneert op 2 à 2,5 procent, terwijl de rente met 3,5 procent een stuk hoger ligt. “De groeicijfers zijn niet goed en de inflatie is in Frankrijk met 0,8 procent relatief laag. Bijkomend nadeel is dat de internationale trend richting hogere rentevoeten aanhoudt. Parijs moet versneld naar een positief primair saldo streven. Het risico op een rentesneeuwbal en een schuld die richting 118 procent van het bbp gaat, is groter dan de kans dat het land plots geen toegang tot de financiële markten meer zou hebben.”
