Experts over de vierde golf: ‘Geef bevolking zo snel mogelijk derde prik’

Ook België heeft zich totaal verkeken op de dalende bescherming die coronavaccins bieden, met een zware vierde golf als resultaat. Israël toonde de uitweg uit de ellende. Dien de bevolking snel en massaal een derde prik toe. De strategie van de herhaalde prik levert de hoogste baten op tegen de laagste kosten.

Onze strategie van ‘vaxx en relax‘ viel de voorbije weken onverwacht hard in duigen. Vlaanderen dacht dankzij een bijzonder hoge vaccinatiegraad het virus onder controle te hebben, maar dat was zonder de waard gerekend. De hoogmoed betaalt zich cash in een onverwacht zware vierde besmettingsgolf. De ziekenhuizen lopen opnieuw vol door de combinatie van de hoge besmettelijkheid van de deltavariant, een forse toename van het aantal contacten, het seizoenseffect, maar ook door een tanende bescherming van de toegediende vaccins. En de ziekenhuisopnames stijgen te snel om beheersbaar te blijven.

In een interview met Trends half oktober had Tom Wenseleers, biostatisticus aan de KU Leuven, nog ingeschat dat een vierde golf onder controle kon blijven zonder extra maatregelen. De timing van het interview, en dat is onze schuld, was ongelukkig, want enkele dagen later spurtte de R-waarde boven 1 en begon de vierde golf aan kracht te winnen. “Ik was half oktober te optimistisch omdat de modellen een opflakkering in september hadden voorspeld die er niet kwam. Daarnaast zit de dalende bescherming van de vaccins tegen ziekenhuisopnames niet in de modellen, terwijl die dalende bescherming naar alle waarschijnlijkheid een beduidende rol speelt in deze vierde golf”, zegt Tom Wenseleers.

Modelbouwer Tijs Alleman (UGent) bevestigt: “De vierde golf is heel mooi voorspeld door de modellen, maar loopt explosiever dan verwacht door de daling van de vaccinimmuniteit. Dat verklaart ook waarom de toename groter is in Vlaanderen dan in Brussel, waar in de zomer een grotere natuurlijke immuniteit is opgebouwd door de grotere circulatie van de deltavariant, terwijl in Vlaanderen nu meer vaccindekking verloren gaat.”

De impact van de dalende bescherming van de vaccins op de volksgezondheid is groot. Tom Wenseleers: “Twee weken na een tweede prik daalt de kans op een ziekenhuisopname voor 65-plussers met een factor 10. Dat levert een aanvaardbaar risico op voor de gezondheid, vergelijkbaar met een stevige seizoensgriep. Maar nu is die bescherming voor de 65-plussers gedaald tot een factor 3. Dat verandert de zaken. Dan spreken we duidelijk over een aanzienlijk, onverantwoord hoog risico voor de oudere bevolking, met een bijbehorende hoge druk op de ziekenhuizen. Dat betekent niet dat de vaccinatie niet werkt, integendeel. Zonder de vaccinatie van de bevolking was de situatie nu catastrofaal geweest. Bulgarije telt door zijn lage vaccinatiegraad nu bijvoorbeeld rond de 250 covid-doden per 10 miljoen inwoners per dag. Daar kunnen we spreken van een volledig zorginfarct, met opnieuw taferelen zoals in Bergamo vorig jaar.”

Op korte termijn is er niet meteen beterschap in zicht, ook niet na de nieuwe maatregelen die het overlegcomité afgelopen woensdag nam. “Die maatregelen hebben weinig effect op de piekhoogte van de golf, noch op het totaal aantal hospitalisaties”, zegt Tijs Alleman. “Ik zie het aantal besmettingen volgende week nog niet dalen. De ziekenhuisopnames dalen pas tien tot veertien dagen na een piek in het aantal besmettingen. De stijging van het aantal ziekenhuisopnames zal dus nog minstens drie weken doorzetten. Hoe zal de politiek daarop reageren? De regering is op de hoogte van die voorspelling. We gaan richting een bezetting van 800 tot 1200 bedden op intensieve zorg. We gaan dus niet over de uitgebreide capaciteit op intensieve zorgen, maar de gezondheidszorg zal maandenlang kraken onder de hoge belasting. Vele andere ingrepen moeten worden uitgesteld. Vanaf december kan de griep voor een extra belasting zorgen. Zonder ingrijpen kan de combinatie van corona en griep de zorg overbelasten.”

Israël toont de weg

De beste optie om de vierde golf tegen de laagste kosten te breken en het virus weer onder controle te krijgen is om iedereen, en zeker de 65-plussers, zo snel mogelijk een derde prik te geven. “‘Vaxx en relax’ werkt als je de bevolking regelmatig vaccineert met een boostershot. Dat is economisch gezien de beste strategie. Een boosterprik voor alle 65-plussers kan al veel druk op de ziekenhuizen wegnemen”, zegt Tom Wenseleers. De alternatieven zijn bekend en vaak weinig aangenaam en/of peperduur, van het dragen van mondmaskers, over het beperken van contacten tot een nieuwe lockdown zoals in Oostenrijk. “Het verminderen van vrijetijdscontacten is veel effectiever in het counteren van de vierde golf dan telewerk en schoolsluitingen”, zegt Tijs Alleman.

Israël heeft deze zomer aangetoond dat het mogelijk is de vierde golf te breken zonder de economie schade toe te brengen. Omdat Israël als eerste de bevolking vaccineerde, fungeert het land als een gigantisch testlabo, waaruit iedereen die dat wil veel kan leren. Het land nam deze zomer een berekende gok door de bevolking een derde prik te geven, maar die zet leverde bijzonder gunstige resultaten op. De bescherming tegen ziekenhuisopname liep opnieuw op tot 95 procent. Vandaag zijn er in Israël amper ziekenhuisopnames, zeker vergeleken met West-Europa.

Vandaag is het minder risicovol om de Israëlische strategie over te nemen, omdat in september wetenschappelijke data het enorme nut van de boostercampagne in Israël aantoonden. Die resultaten werden in oktober bevestigd in andere wetenschappelijke publicaties. “Op basis van die resultaten is het beter om onze boostercampagne sneller uit te rollen. Je kan mensen zelfs beter vijf maanden na hun tweede prik een derde prik geven, in plaats van de zes maanden die nu in het draaiboek staat. Vooral omdat de wintermaanden nog voor de deur staan. We hebben de vaccins. Dien ze nu zo snel mogelijk toe. Wij evolueren nu naar een toestand waarin Israël zich eind augustus bevond na het loslaten van alle maatregelen”, zegt Tom Wenseleers.

Ook voor Tijs Alleman is een derde prik een must om de pandemie opnieuw onder controle te krijgen. “Samen met het vaccineren van kinderen. Want om de deltavariant te counteren is een vaccindekking van 85 tot 90 procent nodig. Momenteel bereiken we slechts 75 procent. Als we vandaag massaal een derde prik toedienen, zal dat pas tegen 1 januari een effect hebben. Boosteren we pas vanaf januari, dan zal dat geen effect hebben op de vierde golf.”

Het ethische argument om een derde prik uit te stellen om vaccins beschikbaar te houden voor de wereldbevolking die nog geen eerste prik kreeg, verliest intussen aan kracht. “Vandaag heeft Europa de slechtste coronacijfers van de hele wereld”, zegt Tom Wenseleers. En Cuba heeft laten zien dat ook ontwikkelingslanden capaciteit kunnen bouwen voor de productie van eigen vaccins, en zeer succesvolle vaccinatiecampagnes kunnen opzetten. Daar werd bijna de hele bevolking vanaf de leeftijd van twee jaar breed gevaccineerd met drie dosissen. De hospitalisaties zijn er sindsdien in vrije val”, zegt Tom Wenseleers.

Heeft het zin om een vaccinatieplicht op te leggen, zoals in Oostenrijk? “In België zou dat wettelijk en praktisch moeilijk liggen. Maar ik zou wel durven te ijveren voor een verplichting van opkomst bij een vaccinatiecentrum, zoals bij de verkiezingen, waarbij iedereen een uitnodiging krijgt en zich verplicht moet aanbieden. Op dat ogenblik kan je dan iedereen correct informeren van het medische nut en van de eventuele bijwerkingen”, zegt Tom Wenseleers. “Ik ben een voorstander van een verplichte vaccinatie”, zegt Tijs Alleman. “Omdat de individuele keuze voor geen vaccinatie een disproportionele aanslag pleegt op een publiek goed, namelijk onze gezondheidszorg.”

Op termijn herhaalde prik nodig

Op langere termijn zal het niet blijven bij een derde prik. Hoogstwaarschijnlijk zal ook de bescherming van een derde prik geleidelijk dalen. “Jaarlijks voor een opfrisvaccin gaan, zeker voor 60-plussers, zou een kleine moeite moeten zijn met lage kosten. We doen dat ook voor de griep. Een herhaalde vaccinatie is de goedkoopste maatregel met de grootste baten. Behoud dus zeker de logistieke capaciteit om de bevolking snel in te enten. Ik hoop dat we voor de volgende golf wel op tijd beginnen. Je zou eigenlijk aan het begin van elke herfst een vaccinatiecampagne moeten organiseren”, zegt Tom Wenseleers.

Covid-19 lijkt in België een seizoensgebonden beestje te worden dat vooral in de wintermaanden de kop opsteekt, om in de zomer grotendeels te verdwijnen, zegt Tijs Alleman. “Tijdens deze vierde golf zal een groot deel van de bevolking weer op natuurlijke wijze immuun worden, waardoor er geen nieuwe golf in de lente komt. We gaan dus een rustige lente en zomer tegemoet, op voorwaarde natuurlijk dat er geen nieuwe variant opduikt. Maar zonder een boostervaccin zal de bescherming tegen de volgende herfst zodanig gezakt zijn dat de vijfde golf nog groter zal worden. Weet wel dat we het effect van de booster niet kunnen voorspellen. We kunnen levenslang immuun worden, of we kunnen opnieuw de immuniteit verliezen. Dan hebben we jaarlijks een prik nodig.”

Mogelijk wordt het wel lastiger om de bevolking te overtuigen zich regelmatig te laten vaccineren, met als resultaat dat een lagere vaccinatiegraad ongemakkelijk veel speelruimte laat aan de zeer besmettelijke deltavariant. “Ik hoop dat het endemische evenwicht niet slechter wordt dan aanvankelijk gedacht. In het Verenigd Koninkrijk staat de boostercampagne verder, met goede resultaten, maar het aantal ziekenhuisopnames blijft er deze herfst nog altijd te hoog. Zelfs bij de regelmatige inzet van boostercampagnes blijft het afwachten hoe hoog de volgende besmettingsgolf wordt. Een groot aantal besmettingen op een korte periode zou nog altijd tot een significante druk op de ziekenhuizen kunnen leiden.”

Als de volgende coronagolven ongemakkelijk hoog zouden blijven, zou kunnen worden overwogen in een extra buffer aan ziekenhuiscapaciteit te voorzien om coronapatiënten op te kunnen vangen. De maximale capaciteit op intensieve zorgen fungeert als de bovengrens in het coronabeleid. Komt die grens in het gedrang, dan dringen zich extra maatregelen op die grote nevenschade met zich brengen voor de mens en de economie. Door in extra capaciteit te voorzien, kan de bovengrens opgeschoven worden en kunnen dure maatregelen langer vermeden worden. Maar dan zou het personeelstekort in de zorg eerst moeten worden opgelost. ‘Vaxx en relax’ is dus nog niet voor morgen.