Europese chips, een gok op de toekomst of geldverspilling?

De Duitse regering geeft miljarden uit om de Duitse halfgeleiderindustrie te subsidiëren. Europa doet hetzelfde. Sommigen vinden dat economisch niet zinvol. “Zelfs als het allemaal lukt, importeren we in 2030 nog altijd 80 procent van onze chips”, zegt Clemens Fuest, die aan het hoofd van het onderzoeksinstituut Ifo staat.

Jochen Hanebeck, de CEO van de Duitse chipfabrikant Infineon, legde deze maand de eerste steen voor een nieuwe halfgeleiderfabriek van 5 miljard euro in de Oost-Duitse stad Dresden. Hij bedankte zijn eregast, kanselier Olaf Scholz, voor het beschikbaar stellen van “aanzienlijke budgetten” om de Duitse chipindustrie te steunen.

Duitsland heeft de afgelopen jaren massaal investeringen in zijn chipsector aangetrokken. Intel, Wolfspeed en Infineon bouwen allemaal grote nieuwe fabrieken. De grootste chipfabrikant, TSMC uit Taiwan, zou dat voorbeeld kunnen volgen.

Maar die nieuwe fabrieken kosten handenvol geld. De regering van Scholz lokt de techbedrijven naar Duitsland met miljarden euro’s aan subsidies. Infineon krijgt 1 miljard euro voor zijn nieuwe fabriek. “Dat is 1 miljoen euro subsidies voor elke nieuwe baan, alleen maar om onze bevoorradingszekerheid een beetje te verbeteren”, zegde Clemens Fuest, die aan het hoofd van het onderzoeksinstituut Ifo staat, op ARD TV. “Zelfs als het allemaal lukt, importeren we in 2030 nog altijd 80 procent van onze chips.”

De Europese Unie maakt zich zorgen over de kwetsbaarheid van haar aanvoerketens en haar enorme afhankelijkheid van Taiwan en Zuid-Korea voor chips. Daarom versoepelde ze de regels voor staatssteun en stelt ze miljarden euro’s subsidies ter beschikking van technologiebedrijven. De Europese Unie beweert dat ze geen keuze heeft, nu de Verenigde Staten chipfabrikanten en schone-energiebedrijven verleiden met een breed scala aan financiële prikkels. Als Europa niet optreedt, dreigt het de race om de technologie van de toekomst te verliezen.

De VS achterna

De Europese Chips Act voorziet in 43 miljard euro aan publieke en private investeringen voor de chipindustrie in de Unie. Dat moet haar aandeel in de wereldmarkt voor halfgeleiders verdubbelen van minder dan 10 procent nu tot 20 procent in 2030. Een van de belangrijkste drijfveren van de Europese Unie is de traumatische herinnering aan de ravage die de coronapandemie heeft aangericht. De lockdowns en de handelschaos verstoorden de wereldwijde aanvoer van chips, waardoor de productie in de auto-industrie stilviel. “In 2021 verloren we 1,5 procent van ons bruto binnenlands product (bbp) door een gebrek aan halfgeleiders, ongeveer 40 miljard euro”, aldus een hoge Duitse ambtenaar.

Om een moderne halfgeleider te produceren, heb je 80 procent van het periodiek systeem aan elementen nodig. We zullen afhankelijk blijven van chemicaliën uit het buitenland’ Jan-Peter Kleinhans, Stiftung Neue Verantwortung

Het spookbeeld van een conflict over Taiwan, dat 90 procent van de geavanceerde chips voor de wereldmarkt produceert, is veel alarmerender. Als China het land bezet, kan die stroom opdrogen. Tijdens de ceremonie bij Infineon stelde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dat Europa zijn chipproductie moet uitbreiden. Als daar miljarden euro’s financiële steun aan techreuzen voor nodig zijn, dan moet dat maar.

Critici vinden het streven van de Europese Unie naar meer zelfvoorziening misplaatst. Het houdt er geen rekening mee dat de markt voor de materialen die nodig zijn voor de productie van chips net zo geconcentreerd is. “Om een moderne halfgeleider te produceren, heb je 80 procent van het periodiek systeem aan elementen nodig”, zegt Jan-Peter Kleinhans van de denktank Stiftung Neue Verantwortung. “Dus zelfs al worden alle fabrieken die voor Europa zijn aangekondigd, daadwerkelijk gebouwd, dan nog zullen we afhankelijk blijven van chemicaliën uit het buitenland.”

Het is bovendien verre van zeker dat Duitsland en de Europese Unie de subsidiewedloop kunnen winnen. Uit gegevens van Everstream, dat gegevens over de toeleveringsketen verzamelt, blijkt dat de Verenigde Staten tussen 2021 en 2025 122 miljard dollar investeren in nieuwe productiecapaciteit voor chips, tegenover 31,5 miljard dollar in de Europese Unie. “Wereldwijd gaat 700 miljard dollar aan subsidies naar de productie van chips”, zegt Reint Gropp, hoofd van het Leibniz Instituut voor Economisch Onderzoek (IWH). “Dus met haar 43 miljard euro maakt de Europese Unie niet echt indruk.” Ondertussen blijkt de Europese Unie ook nog pijnlijk traag te zijn met het goedkeuren van aanvragen voor financiële steun.

Geavanceerde chips

Hoe dan ook, de bedrijven zijn blij met de Europese subsidieregeling. Duitsland heeft de afgelopen jaren enkele van de grootste halfgeleiderbedrijven ter wereld naar zich toe getrokken. De nieuwe fabriek van Intel in Maagdenburg, een investering van 17 miljard euro, wordt de grootste in Europa. De geplande fabriek van Wolfspeed en ZF ter waarde van 2,5 miljard euro zal siliciumcarbidechips produceren, die worden gebruikt in elektrische wagens, zonnecellen en industriële hydraulische systemen. En dan is er nog de smart power fab van Infineon in Dresden, die vermogenshalfgeleiders zal maken, die worden gebruikt in stroomvoorzieningssystemen en datacenters.

Maar zelfs de voorstanders beginnen de massale overheidssteun buitensporig te vinden. Zo zou Intel 6,8 miljard euro overheidssteun krijgen voor zijn nieuwe fabriek in Maagdenburg. Intussen vraagt het al 10 miljard. Critici vragen zich af waarom Intel zoveel staatssteun moet krijgen, vooral wanneer er zo weinig binnenlandse vraag is naar de geavanceerde chips die het in Duitsland wil produceren. De vraag rijst of het geld van de belastingbetaler niet beter kan worden aangewend. “Het zou waarschijnlijk efficiënter zijn gewoon goedkope gesubsidieerde chips uit de Verenigde Staten te kopen”, zegt Gropp.

Critici vragen zich af of de chips die Intel in Maagdenburg zal produceren “echt nodig zijn voor de Duitse industrie” of gewoon op de wereldmarkt zullen worden verkocht. Het gaat om geavanceerde chips, die nodig zijn voor zaken als artificiële intelligentie. Bedrijven uit Silicon Valley, zoals Apple en Nvidia, zijn er in hoge mate van afhankelijk. Maar een veel groter aantal bedrijven heeft oudere chips nodig, om auto’s en huishoudelijke apparaten te produceren. Jan-Peter Kleinhans van de denktank SNV zegt dat de vraag naar halfgeleiders in Duitsland het grootst is in de auto-industrie, de industriële automatisering en de productie van medische apparatuur. “Geen van die sectoren heeft behoefte aan grote hoeveelheden geavanceerde chips.”

Het zou wellicht efficiënter zijn goedkope gesubsidieerde chips uit de Verenigde Staten te kopen’ Reint Gropp, Leibniz Instituut voor Economisch Onderzoek (IWH)

De Europese aanpak “dreigt voorbij te gaan aan de werkelijke behoeften van de belangrijkste Europese industrieën”, aldus ZVEI, een handelsorganisatie die de Duitse elektronische en digitale sectoren vertegenwoordigt. Anderen verwerpen dat argument. “Als we gewoon bij de oude technologie blijven, raken we nog verder achterop”, meent Kellner.

Deskundigen delen die mening. “Intel Magdeburg is een strategische investering”, meent ook Lukas Klingholz van de digitale vereniging Bitkom. “We weten niet precies hoe de vraag naar geavanceerde chips zich in Europa zal ontwikkelen, maar het is zeker dat ze de komende jaren wereldwijd zal toenemen. En tot nu heeft Europa noch de capaciteit, noch de knowhow om ze te produceren.” Volgens het managementadviesbureau Kearney zal de Europese vraag naar geavanceerde halfgeleiders elk jaar met 15 procent groeien, tegenover slechts 3 procent per jaar voor rijpere chiptechnologieën. Ervoor zorgen dat de Europese Unie haar eigen geavanceerde chipfabrieken heeft, is een “investering in de veerkracht en soevereiniteit van Europa”, aldus Klingholz.

Bij de eerstesteenlegging van Infineon in Dresden zei kanselier Scholz dat chips cruciaal zijn voor de plannen van Duitsland om tegen 2030 80 procent van zijn elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te halen en tegen 2045 koolstofneutraal te zijn. Al wat daarvoor nodig is – windturbines, zonnepanelen, warmtepompen en elektrische voertuigen – heeft één ding gemeen: chips. “We hebben halfgeleiders nodig, heel veel halfgeleiders”, zei hij. “Daarom moeten we onze productiecapaciteit in Europa strategisch uitbreiden.”