Europaspecialist Van Hecke (KU Leuven): ‘Von der Leyen is slim genoeg om het Europees parlement niet te provoceren’

Ursula von der Leyen wil een tweede termijn als Europees commissievoorzitter niet op het spel zetten, zoveel werd duidelijk in haar State of the Union voor het Europees Parlement. Ze wil weer goede maatjes worden met de industriëlen en de boeren, maar grootse plannen bevatte haar toespraak niet. Zo hoort het ook, aldus Steven Van Hecke, Europaspecialist van de KU Leuven.

Het opvallendste aan de State of the Union van commissievoorzitter Ursula von der Leyen was het verschil met vorig jaar. Toen was ze gekleed in blauw en geel, de kleuren van Oekraïne. De Russische inval zat nog vooraan in het nieuws, de consternatie was nog vers. Von der Leyen hield dan ook een gloedvol betoog in het teken van de oorlog, met de nodige pathos en veel applaus op de parlementsbanken. Van dat voluntarisme was deze keer niet veel te merken, vindt ook Steven Van Hecke, professor Europese Politiek aan de KU Leuven. “De commissievoorzitter was gematigder en bedachtzamer. Ze had ook meer aandacht voor haar palmares. Want in zekere zin staat ze in een kwetsbare positie. Het is nog niet duidelijk of ze opnieuw kandidaat-voorzitter zal zijn. Het Europees parlement moet haar kandidatuur goedkeuren. Ze is wijs genoeg om het parlement niet te provoceren met wilde plannen of grote toekomstdromen. Het woord is nu eerst aan de kiezer (op 9 juni 2024 zijn er Europese verkiezingen; nvdr.). Pas met een nieuw parlement kan de EU bepalen welke richting ze uitwil.”

We zijn onze zonnepanelenindustrie al kwijtgeraakt door de gesubsidieerde concurrentie uit China. We willen niet ook nog onze auto-industrie verliezen, leek Von der Leyen te zeggen. Ze kondigde een antisubsidieonderzoek naar elektrische voertuigen uit China aan. Moeten we onder de indruk zijn?

STEVEN VAN HECKE. “Nee, want het onderzoek komt wat laat. Iedereen weet al dat de elektrische auto’s de nieuwe zonnepanelen zijn. Opnieuw dreigt China onze markt met goedkopere producten te overspoelen. Von der Leyen kondigde gewoon aan wat de Europese commissie sowieso moet doen: bij marktverstoring in actie treden en een onderzoek starten. Zo geweldig op tijd is Von der Leyen niet: het marktaandeel van de Chinese elektrische wagens neemt snel toe in Europa. Maar beter laat dan nooit.

“Met het antisubsidieonderzoek wilde ze vooral duidelijk maken dat ze verzuchtingen van de industrie ter harte neemt. Ze had veel aandacht voor competitiviteit, eerlijke concurrentie en de bedreigingen voor onze industrie. Als China onze markt mag overspoelen, dan wordt lokale productie in Europe onhoudbaar. De ondernemersvriendelijkheid van haar toespraak viel op, echter zonder veel concrete voorstellen. Dus, je moet het altijd wel met een korrel zout nemen.”

Von der Leyen kondigde een Europees KMO-afgevaardigde aan. Hoe serieus moeten we dat nemen?

VAN HECKE. “ Ze had vorig jaar een KMO-fonds aangekondigd, dat er nog altijd niet is, of nog niet helemaal. Nu stelt ze een speciale KMO-adviseur aan. Die moet de belangen van de KMO’s behartigen en rechtstreeks aan haar rapporteren. Dat wijst op een probleem. Je had geen speciale afgevaardigde nodig als het contact via de gebruikelijke kanalen kon verlopen. Dus, blijkbaar is een extra kanaal nodig om signalen op te pikken en actie te ondernemen.”

‘Von der Leyen wil een antwoord geven op de kritiek dat de EU beleid voert op maat van de multinationals, consumenten en overheden, en dat de kmo’s tussen de plooien vallen.’

Steven Van Hecke, professor Europese Politiek aan de KU Leuven

Zo’n kmo-adviseur, wat kan die doen? Liggen de meest kmo-bevoegdheden niet bij de lidstaten?

VAN HECKE. “Von der Leyen wil een antwoord geven op de kritiek dat de EU beleid voert op maat van de multinationals, consumenten en overheden, en dat de kmo’s tussen de plooien vallen. Maar je hebt gelijk: zo’n adviseur zal nooit zelf beslissingen nemen, hooguit een aantal zaken op de agenda plaatsen, zoals blijkbaar ook gewezen ECB-voorzitter Mario Draghi gaat doen. Hij zal een rapport schrijven over de toekomst van de Europese competitiviteit. Je hebt een figuur met autoriteit nodig om dat wat gewicht te geven. Maar ook Draghi zal niet meer kunnen doen dan voorstellen formuleren. Ik zie daar opnieuw de band in die Von der Leyen wil aanhalen met industrie. Ik vermoed dat Draghi ook wel aandacht zal besteden aan de kmo’s, die klagen over de administratieve rompslomp. Multinationals hebben de capaciteit om die rompslomp te verwerken, KMO’s veel minder.”

Bij de boeren is er veel protest tegen de Europese Natuurherstelwet, die de biodiversiteit in de EU moet opkrikken. Allicht daarom laste Von der Leyen een grote liefdesverklaring voor de landbouw in haar toespraak in.

VAN HECKE. “In het Duits dan nog, want ook bij de Duitse boeren zorgt de Natuurherstelwet voor veel commotie. Bovendien zijn er binnenkort regionale verkiezingen in Beieren. Von der Leyen noemde Natuurherstelwet niet expliciet bij naam, maar het was duidelijk dat het daarover ging in haar toespraak. Ze probeerde een opening te maken naar de boeren, door het belang van de landbouw te benadrukken voor onze voeding en voedingsindustrie. Ze herhaalde dat de Natuurherstelwet niet tegen de landbouw is, maar net de landbouw toekomstbestendig moet maken. Landbouw en natuurbescherming kunnen hand in hand gaan, benadrukte ze.”

Migratiedeal en uitbreiding EU

Ze bracht ook de migratiedeal met Tunesië ter sprake, hoewel dat erg gevoelig ligt.

VAN HECKE. “Ze verdedigt die deal, terwijl die veel kritiek oogst, vooral bij de linkse fracties in het Europese parlement. De lidstaten hebben er minder problemen mee. Ik vermoed dat weliswaar enkele lidstaten met linkse regeringen – zoals Portugal en Spanje – er minder gelukkig mee zijn. Maar ik heb ze nog niet horen protesteren. Zij zitten niet te wachten op extra migranten. In juni hebben de lidstaten grote onderdelen van een nieuw Europees migratiepact goedgekeurd. Ook dat pact heeft Von der Leyen verdedigd. Nu moet het parlement nog volgen. Merk op dat het migratiepact zal moeten landen tijdens het EU-voorzitterschap van België, dat op 1 januari aanvangt. Nicole de Moor, staatssecretaris voor Asiel en Migratie, zal dus aan zet zijn.”

Von der Leyen verdedigde ook de uitbreiding van de EU met Oekraïne, Moldavië en de westerse Balkanlanden. Veel lidstaten zien die uitbreiding niet zitten.

VAN HECKE. “Von der Leyen benadrukte wel dat nieuwe landen slechts op basis van verdienste kunnen toetreden tot de EU. Ze vindt ook dat een aanpassing van de Europese verdragen niet mag gebruikt worden als voorwaarde voor hun toetreding. Ik volg haar daar in. Er zijn sowieso hervormingen nodig om de EU beter te doen werken. Maar daar hoeft de uitbreiding niet op te wachten. Want dan weet je dat die uitbreiding er wellicht niet komt. Als je hervormingen vooropstelt als voorwaarde voor de uitbreiding, dan geef je de lidstaten in feite een dubbele vetomogelijkheid. Want ze hebben al het vetorecht over nieuwe lidstaten.”

Als Von der Leyen opnieuw kandidaat is voor het voorzitterschap van de Europese commissie, krijgt ze dan de zegen van het Europees parlement? Vorige keer was het al erg nipt.

VAN HECKE. “We zullen moeten zien. De kans dat ze wordt voorgedragen door de Europese lidstaten is groter dan dat ze een meerderheid haalt in het Europees parlement. De lidstaten zijn risico-avers. Ze weten wat ze aan Von der Leyen hebben. Ze heeft minpunten, maar de lidstaten hebben niet te klagen over haar. Een aantal politieke partijen in het Europees parlement – waaronder de christen-democratische EVP waartoe Von der Leyen behoort – heeft aangekondigd om opnieuw zogenoemde Spitzenkandidaten in de Europese kiescampagne te gooien, met het oog op het commissievoorzitterschap. Maar sowieso haalt geen enkele partij een meerderheid in het Europees parlement. Uitkijken of het Europees parlement zich opnieuw uit elkaar laat spelen, zoals in 2019. Toen haalde geen enkele Spitzenkandidaat een meerderheid in het Europees parlement. De lidstaten hebben van die verdeeldheid handig gebruik gemaakt om zelf een compromiskandidaat naar voren te schuiven, Ursula von der Leyen. Het Europees parlement heeft haar kandidatuur dan met lange tanden goedgekeurd. Het systeem van Spitzenkandidaten is dood. De enige die het opnieuw tot leven kan wekken, is Ursula von der Leyen. Door zelf Spitzenkandidaat te worden. Heel Europa kijkt nu naar haar.”

Zie ook: