Europa’s gevaarlijke keuze: eigen defensie of niet?

Europa moet kiezen. Zet het volop in op zijn eigen defensie? Blijft het rekenen op de Verenigde Staten? Of blijft het wat aanmodderen?

De terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis is een bom voor Europa. De grootmachten van het continent staan voor de erosie – en misschien zelfs de ontbinding – van hun belangrijkste alliantie, net op het moment dat Rusland de overhand heeft gekregen in de oorlog in Oekraïne. Ze staan voor een grimmige keuze: een schikking treffen met het Kremlin, of hun uitgaven voor defensie en veiligheid enorm opvoeren om Oekraïne sterk en Vladimir Poetin op afstand te houden. Dat debat zou Europa kunnen verenigen. Het is net zo waarschijnlijk dat het Europa zal verdelen.

In de eerste maanden na de inauguratie van Trump op 20 januari zullen de Europese regeringen pogingen doen om de schade te beperken. Een stoet van regeringsleiders, ministers en ambtenaren zal Trump en zijn adviseurs ervan proberen te overtuigen de Amerikaanse toewijding aan de NAVO te bevestigen, de Amerikaanse hulp aan Oekraïne voort te zetten en ervoor te zorgen dat een vredesakkoord Oekraïne niet veroordeelt tot een permanente ondergeschiktheid. Mark Rutte, de secretaris-generaal van de NAVO, zal inspelen op de ijdelheid van Trump en de nieuwe Amerikaanse president vertellen dat hij in zijn eentje verantwoordelijk is voor de Europese herbewapening en dat de Europeanen onmisbare partners zijn in Amerika’s streven om de Chinese macht in te dammen.

Maar de Europese regeringen weten dat ze de tijdsgeest tegen hebben. De discussies zullen zich waarschijnlijk ontvouwen tegen de achtergrond van een oplaaiende wereldwijde handelsoorlog, inclusief Amerikaanse tarieven op Europese invoer. En zelfs als Trump niet formeel uit de NAVO stapt, zou hij artikel 5, de clausule over wederzijdse verdediging, met een paar vriendelijke opmerkingen kunnen uithollen.

Het Oekraïnebeleid van Trump zal worden bepaald door zijn adviseurs. De eerste tekenen wijzen erop dat de traditionele haviken, zoals Mike Waltz en Marco Rubio, zullen moeten concurreren met radicalere figuren zoals Tulsi Gabbard en Pete Hegseth. President Trump zou kunnen pleiten voor een versie van de deal die J.D. Vance, zijn vicepresident, heeft voorgesteld: de frontlinies bevriezen en eisen dat Oekraïne neutraal blijft. Hij zou de Europeanen kunnen vragen troepen in te zetten.

Waar is het geld?

Hoe zal Europa reageren? Eén optie is aanmodderen. Misschien loopt Rusland zich vast in Oekraïne. Misschien zal Vladimir Poetin de voorwaarden van een staakt-het-vuren respecteren. Misschien komt er in 2028 weer een pro-Europese president in het Witte Huis. Dat soort zelfgenoegzaamheid was lange tijd de standaardhandelswijze van Europa. Maar een tweede termijn van Trump kan de Europese mogendheden mogelijk ook tot het inzicht brengen dat de Amerikaanse prioriteiten blijvend zijn veranderd. Naast het vooruitzicht van een Oekraïense nederlaag kan dat leiden tot meer doortastende actie.

Het eerste en meest urgente probleem zijn de middelen: slechts twee derde van de dertig Europese NAVO-leden besteedt de afgesproken 2 procent van hun bruto binnenlands product aan defensie. Zonder Amerika zouden ze misschien wel het dubbele moeten uitgeven om enige hoop te hebben de militaire gaten te vullen. Dat zou betekenen dat ze hun schuldenberg moeten verhogen, de belastingen opvoeren of bezuinigen op gezondheidszorg en sociale voorzieningen. En het zou jaren duren – veel langer dan de vier jaar die Trump in functie is – om hun defensie-industrie weer op te bouwen.

De Europeanen zouden ook moeten beslissen of ze de basis van hun collectieve defensie willen reorganiseren. Op dit moment geven de Europese strijdkrachten prioriteit aan de NAVO, terwijl ze zich ook indekken door hun veiligheids- en defensiecapaciteit uit te breiden binnen andere instellingen, zoals de Europese Unie en regionale militaire blokken zoals de Joint Expeditionary Force onder leiding van Groot-Brittannië. Omdat de NAVO werkt op basis van consensus, zou Trump de alliantie kunnen verlammen in een oorlog, waardoor de Europeanen hun defensieplannen niet kunnen uitvoeren.

Maar het belang van de NAVO verminderen zou netelige vragen oproepen. Vertrouwen op de Europese Unie zou het risico meebrengen dat Groot-Brittannië, de grootste militaire geldschieter van het continent, en Turkije, met een van zijn grootste legers, naast de boot vallen. De overwinning van Trump zal waarschijnlijk ook leiden tot een nieuw debat over de rol van de Britse en Franse kernmachten.

Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk

Het worden rommelige en polariserende debatten. In Noord-, Centraal- en Oost-Europa, met name in de landen van het voormalige Warschaupact, zullen regeringen zich verzetten tegen Amerikaanse pogingen om Oekraïne een slechte deal op te leggen. De defensie-uitgaven in de frontlijnstaten, die al hoog zijn, zullen nog stijgen. Toch heeft het blok op zichzelf niet de middelen of de industriële capaciteit om Oekraïne te bevoorraden, laat staan de Amerikaanse militaire macht in Europa te vervangen. De rol van Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland zal cruciaal zijn.

Groot-Brittannië is nauw verbonden met Amerika voor inlichtingen en nucleaire zaken. De Britten hebben het meest te verliezen bij een volledige breuk met de regering-Trump. Frankrijk kan moediger zijn en er in de Europese Unie op aandringen radicalere stappen te nemen voor een gemeenschappelijke defensie, zoals het uitgeven van Europees schuldpapier om militaire uitgaven te financieren. In Duitsland heeft pro-Russisch extreemrechts terrein gewonnen in de aanloop naar de federale verkiezingen in februari, maar de twee grootste partijen zouden een tweede ambtstermijn van Trump als een katalyserend moment kunnen beschouwen, misschien het soort noodsituatie dat zelfs defensie-uitgaven zou rechtvaardigen.

In ieder geval is het onduidelijk hoe de Europese regeringen zouden reageren op een vredesvoorstel onder leiding van Trump. Ertegen vechten zou betekenen dat de defensie-uitgaven moeten worden verhoogd om wapens te kopen, te produceren en naar Oekraïne te sturen. Zich erbij neerleggen zou betekenen dat ze Rusland een gedeeltelijke overwinning gunnen, het land de tijd geven om zijn troepen weer op te bouwen en ermee instemmen om met een nieuw ijzeren gordijn te leven – of onder de dreiging van een nieuwe oorlog.

Shashank Joshi, redacteur Defensie van The Economist