Duitsland stoomt oude bruinkoolcentrales klaar voor de winter: ‘een direct gevolg van de kernuitstap’

Duitsland gaat verschillende oude bruinkoolcentrales opnieuw inzetten, zodat het land niet zonder elektriciteit kan vallen tijdens de koude maanden. Net als vorige winter gaan de sites van energiebedrijven RWE AG en LEAG tijdelijk opnieuw open. “Dat is een direct gevolg van de sluiting van de kerncentrales”, zegt milieu-econoom Johan Albrecht (UGent & Itinera Institute).

Hoe gaat het nog met de Duitse energietransitie? Op het eerste gezicht niet zo goed. Als het doel was de CO2-uitstoot op termijn drastisch te beperken, dan lijkt het heropenen van de extreem vervuilende bruinkoolcentrales deze winter contraproductief. “De Energiewende is een langetermijnproject. Ze loopt tot 2050″, nuanceert milieu-econoom Johan Albrecht (UGent). “Wat nu gebeurt, is een direct gevolg van het sluiten van kerncentrales (in april sloten de drie laatste Duitse kerncentrales, nvdr). Als je een deel van je baseloadcapaciteit sluit, moet je ofwel in eigen land zorgen voor alternatieven, ofwel massaal importeren. Duitsland heeft veel oude steen- en bruinkoolcentrales achter de hand, die kunnen worden heropgestart. Men heeft daarvoor gekozen. Natuurlijk heeft Duitsland ook een plan om op lange termijn af te stappen van steen- en bruinkool. Als dat plan kan worden uitgevoerd, zullen we echt zien in welke mate de Energiewende een succes wordt. Maar die uitfasering zal pas voor na 2030 zijn.”

“Het debat over steenkool is overigens niet makkelijk. Je hebt nog altijd heel wat werkgelegenheid in de Duitse steenkoolindustrie. En men gaat die niet zomaar vlot laten uitdoven. Daarbij komt ook de vraag of we in 2035 zonder fossiele activa kunnen. Dat is een open vraag. Op dit moment zien we dat niet.”

Op korte termijn gaat de CO2-uitstoot weer flink omhoog.

JOHAN ALBRECHT. “Wij willen allemaal minder CO2 uitstoten. Als we dat al dertig jaar zeggen, en je gaat dan technologie die dat mogelijk maakt vroegtijdig elimineren en de markt voor een stuk teruggeven aan fossiele centrales, dan is dat vanuit ecologisch perspectief niet de beste zet.

“Het goede nieuws: we zien wel degelijk meer en meer hernieuwbare productie. Maar er zijn natuurlijk een pak momenten zonder wind en zonder zon. Dan moeten we fossiele activa in Europa gebruiken. Dat gaat de eerste jaren niet veranderen. Of dat tegen 2035 radicaal anders is, dat blijft afwachten. Tegen dan zal ook de vraag naar elektriciteit sterk zijn toegenomen. De kans bestaat dat de toename van de vraag sneller verloopt dan de expansie van de hernieuwbare capaciteit.”

Ook vorig jaar kwam ongeveer een derde van de Duitse elektriciteit van steenkool, waarvan zo’n 40 procent van bruinkool.

ALBRECHT. “De Duitsers hebben nu eenmaal bruinkoolvoorraden in hun land. Bruinkool is een meer vervuilende brandstof dan steenkool, met een paar economische nadelen. We maken een onderscheid tussen hard coal en brown coal, als een zachtere en minder zuivere steenkoolvariëteit. Steenkool is sterk dominant omwille van de hoge energiedichtheid en zuivere verbranding. Men haalt meer energie uit een kilogram steenkool dan uit een kilogram bruinkool. Internationaal is bruinkool absoluut geen belangrijke brandstof.

“Ook jammer aan dit verhaal: Duitsland gebruikt hiervoor zeer oude centrales met een lage thermische efficiëntie. Verouderde centrales worden uit de mottenballen gehaald om tijdelijk, indien nodig, productie in de winter mogelijk te maken en waarschijnlijk ook om gas te sparen.”

‘Gemotiveerde burgers hebben ervoor gezorgd dat Europa ongeveer 20 à 25 procent minder gas heeft verbruikt dan het jaar ervoor’

Johan Albrecht (UGent)

Hoe staat het intussen met de Duitse gasinfrastructuur? En hoe staat Europa ervoor na de gasprijzencrisis van vorig jaar?

ALBRECHT. “Er zijn een paar Duitse lng-terminals afgewerkt en ook elders in Europa is sterk geïnvesteerd in bijkomende LNG-capaciteit. Eigenlijk heeft Europa best snel gereageerd op de problematiek van het gas uit Rusland. En ook de wereldmarkt weet dat. Niet vergeten, de oorlog in Oekraïne is intussen al een tijdje bezig. Markten kunnen zich grondig herorganiseren als ze hiervoor de tijd krijgen. Voor de volgende winter maken de meeste meeste analisten zich geen al te grote zorgen. Paradoxaal genoeg kan een lage gasprijs roet in het eten gooien. Bij een lage gasprijs kan bij een deel van de bevolking en bedrijven de motivatie wegvallen om spaarzaam met gas om te springen. 

“2022 was een pijnlijk jaar qua prijzen, maar er was enorme motivatie bij zowat iedereen om gas te besparen. Hierdoor heeft Europa ongeveer 20 à 25 procent minder gas gebruikt dan het jaar ervoor. Dus de grote vraag is: hoe gaan bevolking en bedrijven deze winter reageren op ‘normale’ prijzen? Als men redeneert: ach, we doen hetzelfde als wat we voor de prijzencrisis deden, dan zal de vraag aanzienlijk hoger zijn dan de vorige winter. Dat kan het nog krap worden.”

‘We zitten krap qua energie, dat is een realiteit. Dan moet je altijd diversificatie nastreven om de risico’s te beperken. Kernenergie is een deel van het antwoord’

Johan Albrecht (UGent)

De Duitsers zijn intussen wat geïsoleerd aan het raken in hun atoomkritische houding.

ALBRECHT. “Ja, het beleid houdt vast aan de kernuitstap. Maar ik heb ook enquêtes zien passeren bij de Duitse bevolking waaruit blijkt dat het sentiment bij hen wel wat is gekeerd. Er is nog altijd geen groot enthousiasme over kernenergie in Duitsland, maar de groep hevige tegenstanders is kleiner geworden.

“Maar wat mij in het algemeen opvalt, is dat het sentiment ten opzichte van nucleaire energie in Europa enorm gewijzigd is als gevolg van die oorlog. Nu ziet iedereen in dat energie, jammer genoeg, een element kan zijn in de oorlogsvoering. Europa is enorm getroffen geweest in 2022. En dat betekent dat we ons meer moeten bewapenen voor toekomstige prijsschokken.  En dan is kernenergie een deel van het antwoord. Maar zo dachten we niet natuurlijk twee jaar geleden, toen werd niet zo strategisch geopolitiek geredeneerd. En nu weten we: het kan van dag op dag radicaal veranderen. Wat je hebt, moet je dan ook maximaal benutten. En wij hebben nu eenmaal die kerncapaciteit. We hebben ook expertise om die te benutten.

“Je hoort ook in meer en meer landen de uitgesproken ambitie om zelfs te investeren in bijkomende kerncentrales. Niet alleen in Nederland, maar ook in Denemarken, in Zweden. Dat is geen taboe meer. Europa zit krap qua energie, dat is een realiteit. En dan moet je nog altijd diversificatie nastreven om de risico’s te beperken. Dan is kernenergie een deel van dat verhaal. En dat wordt nu ook zo openlijk gezegd, maar dat werd veel minder openlijk gezegd twee jaar geleden.”

Voorlopig is het hoe dan ook niet mogelijk voor Duitsland om volledig zonder kernenergie te kunnen.

ALBRECHT. “Duitsland importeert continu elektriciteit uit Franse kerncentrales. Frankrijk gaat overigens resoluut voor meer kernenergie. Ze gaan zes nieuwe centrales bouwen. Dus dat blijft een nucleair land.”

Lees ook: