Exit Scholz, daar komt Merz: Duitsland zal onder zijn volgende regering naar rechts opschuiven

De economie zal de verkiezingscampagne in Duitsland domineren.

Duitsland bereidt zich voor op vervroegde verkiezingen na de val van de driepartijencoalitie in november. Die verrassende stembusgang wordt eind februari wordt gehouden, zeven maanden eerder dan verwacht. Het biedt de grootste economie van Europa een kans haar grote uitdagingen aan te pakken, waaronder het kwakkelende industriële model, en te reageren op de terugkeer van Donald Trump.

Friedrich Merz

Friedrich Merz, de kanselierskandidaat van de centrumrechtse christendemocraten (CDU) en hun Beierse bondgenoten, de CSU, lijkt de teugels te zullen overnemen van de sociaaldemocraat Olaf Scholz (SPD). De 69-jarige Merz, die een lange loopbaan in de bedrijfswereld achter de rug heeft, zal zich presenteren als de beste kandidaat om Duitsland uit de economische malaise te halen. Verwacht wordt dat hij rechts van Angela Merkel, de vorige CDU-kanselier, campagne zal voeren met voorstellen om de welvaart te hervormen, buitenlandse investeringen aan te trekken en de kapitaalstroom naar Duitse bedrijven te vergemakkelijken. In de hoop de opmars van de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) te stoppen, zal Merz ook harde taal spreken over de illegale immigratie die Duitsland de afgelopen jaren heeft geteisterd.

De vraag hoe de Duitse economie, die in zes jaar nauwelijks is gegroeid, nieuw leven kan worden ingeblazen, zal de campagne en de daaropvolgende coalitieonderhandelingen domineren. De Duitse industriegiganten worstelen met hoge energieprijzen, hoge belastingen, bureaucratie en het tekort aan arbeidskrachten. De enorme auto-industrie van het land lijkt geen antwoord te hebben op de snelle opkomst van de Chinese elektrische wagens. De gespecialiseerde Duitse Mittelstandbedrijven krijgen in hoge mate tegenwind van de wereldwijde protectionistische trend, vooral nu de dreiging van Trumps invoerrechten toeneemt. De rol van de volgende kanselier zal cruciaal zijn bij het vormgeven van de reactie van de Europese Unie.

Ketenen van schuldenrem losmaken

Een eerste test voor de ambitie van de volgende Duitse regering kan het lot van de ‘schuldenrem’ zijn, een grondwettelijke bepaling die overheidsleningen sterk beperkt. Nu de eis om te investeren toeneemt, willen sommigen in de gelederen van Merz de ketenen ervan losmaken. Daarvoor is een tweederdemeerderheid in de Bondsdag nodig. Als die horde wordt genomen, kan de aangepaste schuldenrem de ruimte creëren voor nieuwe overheidsinvesteringen in infrastructuur en defensie. En Duitsland in staat stellen de hulp aan Oekraïne op te voeren – handig als Trump de stekker eruit trekt. Zo niet komt er misschien een tweede onofficieel fonds om de defensie-uitgaven te stimuleren, na het fonds dat Olaf Scholz er in 2022 doordrukte.

De diplomatie zal een andere test zijn. Als Oekraïne, misschien onder druk van Donald Trump, tot een vergelijk komt met Rusland, zal Duitsland te maken krijgen met eisen van bondgenoten om het land veiligheidsgaranties te bieden en de leiding te nemen in de financiering van de wederopbouw. Wat de EU-aangelegenheden betreft, verwachten belangrijke hoofdsteden, met name Brussel, Parijs en Warschau, dat een regering onder leiding van Merz de Duitse assertiviteit die onder Scholz ontbrak, zal herstellen, ook al zal dat niet altijd naar hun zin zijn. Het is bijvoorbeeld onwaarschijnlijk dat Merz zal instemmen met een groot gezamenlijk leningenpakket om de EU-defensie te financieren, ondanks zijn steun voor Oekraïne.

Zoektocht naar coalitiepartners wordt uitdaging

Boven dat alles hangt de zoektocht van Merz naar coalitiepartners. Een zegevierende CDU/CSU zal waarschijnlijk moeten kiezen tussen regeren met de SPD in een grote links-rechtse coalitie van het soort waar Angela Merkel vroeger vaak de voorkeur aan gaf, of een coalitie met de Groenen, die door veel conservatieven worden gehaat. Maar de Duitse politiek is zo gefragmenteerd dat de conservatieven mogelijk de steun van beide partijen nodig hebben. De tripartite van sociaaldemocraten, groenen en liberalen van Scholz begon optimistisch, maar was niet in staat een samenhangend antwoord te formuleren toen de crisis toesloeg. Dat zal Merz niet zijn ontgaan.