De Lijn en NMBS privatiseren naar Nederlands voorbeeld? Dit zijn de voor- en nadelen

Sinds vorige week donderdag zijn er geregeld stakingen van het personeel van De Lijn, omdat verschillende stelplaatsen en onderhoudscentra worden gesloten. Ook maandag is er hinder door een spontane vakbondsactie in de provincie Antwerpen. De discussie over de privatisering van ons openbaar vervoer wordt weer aangehaald. Is dat realistisch en wat zijn de voor- en de nadelen?

Een nieuwe besparingsoperatie van De Lijn zorgt al dagenlang voor onvrede bij de vakbonden. De actie van maandagmorgen maakt duidelijk dat ook na het weekend de zaak nog niet is afgekoeld bij het personeel. Nochtans was het al maandenlang bekend dat stelplaatsen moesten sluiten. Pas wanneer De Lijn liet weten om welke plaatsen het precies ging, sloeg de woede toe. Sommige personeelsleden zullen tientallen kilometers verder moeten reizen om naar het werk te gaan.

“Die mensen zijn van de kaart”, maakte ACOD-secretaris Petra Depoorter vorige week duidelijk. “Voor zij die om de hoek wonen en nooit een auto hebben gekocht, omdat ze met de fiets naar het werk kunnen, kan de financiële impact ernstig zijn”, aldus Depoorter, die in de namiddag op de getroffen stelplaats in Diksmuide was. De vakbond eist een compensatie voor het personeel dat moet verhuizen. “Met wat De Lijn nu heeft voorgesteld – 1.500 euro bruto – kun je niets doen. Daar koop je zelfs geen elektrische fiets voor.”

De vakbonden kijken ook in de richting van de Vlaamse regering, die te weinig zou investeren in het Vlaamse busvervoer. Maar minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) wuifde die kritiek snel weg en benadrukte dat de regering nooit méér in De Lijn heeft geïnvesteerd dan vandaag. Ofwel “stop met zagen en klagen”, zoals de misnoegde minister het onverbloemd verwoordde.

Geheime agenda

In Vlaanderen duiken geregeld problemen op met de trein, de bus of de tram. Dan is een discussie over de privatisering van ons openbaar vervoer nooit ver weg. Alleen is het opmerkelijk dat Ann Schoubs, de directeur-generaal van De Lijn, dat idee nu aanhaalt. Ze verdenkt de Vlaamse regering ervan dat ze een zogenaamd verrottingsbeleid voert, met als ultieme doel het openbaar vervoer te privatiseren.

“Ik was verrast door die uitspraak”, zegt professor emeritus aan de UHasselt en verkeersexpert Willy Miermans. “Ik ken Ann Schoubs als een heel aimabele en professionele vrouw. Ik denk dat het er even uit moest. Haar uithaal is heel verregaand. In het regeerakkoord werd destijds gesproken over een proefproject rond een privatisering in één regio, maar dat is nooit uitgevoerd.”

Volgens Miermans zijn de problemen rond het beleid van De Lijn voornamelijk te zoeken bij de twee voorbije legislaturen, met Hilde Crevits (cd&v) en Ben Weyts (N-VA) als ministers van Mobiliteit. “Zij hebben sterk gesneden in de investeringen en de ruimtelijke ordening is uit de hand gelopen. Daar lijdt De Lijn nog altijd onder. Die situatie kan niet in één klap worden hersteld. In de periode van 1995 tot en met 2004, met drie socialistische ministers, werd wel veel geïnvesteerd in ons openbaar vervoer. Het aantal reizigers nam toe.”

‘Autoverslaafde samenleving’

Hoewel de huidige Vlaamse regering het mobiliteitsbudget heeft opgekrikt, betrapt Miermans de minsters wel op een verkeerde denkwijze over mobiliteit. “In Vlaanderen blijven we gefocust op de auto’s. Er is een beleid dat salariswagens promoot en we gaan ook elektrische auto’s voor particulieren subsidiëren. Maar zo zal onze mobiliteit nooit verbeteren. Een auto dient voor uitzonderlijke verplaatsingen en moeilijke verbindingen. De massa moet zich richting de stad verplaatsen met het openbaar vervoer, hoofdzakelijk via de spoorwegen. Ons openbaar vervoer mag er niet alleen zijn voor de armen, de ouderen en de werklozen. Het is de ruggengraat van onze mobiliteit.”

“Door de problemen tijdens de voorbije legislaturen steken geregeld problemen de kop op bij De Lijn en de NMBS. De verleiding wordt daarom alleen maar groter om de focus op privévervoer te vestigen. We zitten met een autoverslaafde samenleving.”

Voordelen van privatisering

Willy Miermans somt voor Trends de belangrijkste voor- en nadelen van een privatisering van het openbaar vervoer op.

Als privébedrijven een openbare dienst aanbieden, stroomt er vers kapitaal in de markt en is er sprake van concurrentie. “Nederland is een vrij positief voorbeeld van een land waar privatisering werkt. Het investeert nog steeds in openbaar vervoer, want dat blijft noodzakelijk, maar daarnaast is reguleren een belangrijke taak. De provincie bepaalt het niveau van de dienstverlening en het pakket aan regels waar bedrijven zich aan moeten houden. Maar binnen dat kader hebben de bedrijven nog een zekere vrijheid. Zij kunnen voluit voor een multimodale aanpak gaan. Ze kiezen zelf waar ze treinen of bussen inzetten. Binnen hun budgetten bieden ze een behoorlijke capaciteit en dienstverlening aan.”

Een ander voordeel moeten we volgens Miermans zoeken bij het onderhoud en de investeringen. “Offertes en bestekken kunnen veel sneller worden ingevuld bij een private maatschappij. En investeringen zijn belangrijk, in het bijzonder in functie van het klimaat. Toch loopt de vernieuwing van het wagenpark niet vlot genoeg bij De Lijn.”

Ten slotte zou er met de privatisering ook een loonkostenmatiging mogelijk zijn.

Nadelen van privatisering

Maar als puntje bij paaltje komt, is de verkeersexpert niet overtuigd van de haalbaarheid van een privatisering. Hij vreest dat de nadelen doorwegen. “De grootste vrees is dat private bedrijven alleen de krenten uit de pap willen halen. Sommige verbindingen brengen meer geld op dan andere. Hoewel je duidelijke regels kunt opstellen, zal het lastig zijn te voorkomen dat er te weinig geïnvesteerd wordt in bepaalde verbindingen. Privatisering betekent dus zeker niet per se een kwaliteitsverhoging in ruil voor minder geld.”

‘Het is toch niet normaal dat er behalve in Tervuren nog steeds geen enkele tram van de MIVB onze hoofdstad mag uitrijden? Er heerst nog altijd een oude politieke opvatting dat we de Vlaamse Rand moeten vrijwaren van de Brusselse invloeden.’

Willy Miermans, professor emeritus aan de UHasselt

“Een tweede misvatting is dat bedrijven sterk gebaat zouden zijn met investeringen in onze kleine Vlaamse afzetmarkt. Het klinkt misschien aannemelijk dat bedrijven die bijvoorbeeld al in Nederland actief zijn, rechtstreekse verbindingen kunnen maken tussen Vlaamse en Nederlandse steden, maar in werkelijkheid is het aantal pendelaars dat over de grens moet relatief klein vergeleken met het pendelverkeer in ons land.”

Miermans stelt zich daarnaast vragen bij de haalbaarheid van zo’n project. “Er zijn in dit land veel verschillende spelers: De Lijn, de NMBS, de MIVB, Infrabel, TEC. Dat systeem hervormen vergt ontzettend veel werk. Het is de vraag of dat mogelijk is voor een regering. Los daarvan zal een multimodale aanpak in België nooit even effectief zijn als in Nederland.”

Heilige huisjes

Hoe kan de efficiëntie van De Lijn wel omhoog? Volgens de professor emeritus bestaat de oplossing uit meerdere delen. “De Lijn is in de voorbije decennia kapot gesaneerd. Bovendien moet de status van het bedrijf worden hersteld. Vroeger had De Lijn een sterk uitgebouwde studie- en planningsdienst en nog andere activiteiten die de kwaliteit opkrikten. De jongste jaren heeft er een ware braindrain plaatsgevonden met de centralisering en de herstructurering van de organisatie. De Lijn moet niet alleen de financiële middelen krijgen, maar ook de autonomie om de zaken te verbeteren.”

Ten tweede vindt Miermans dat politici het moeten aandurven enkele heilige huisjes onder de loep te nemen. “Kijk naar de situatie in Brussel, dé verkeersader bij uitstek in België. Het is toch niet normaal dat er behalve in Tervuren nog steeds geen enkele tram van de MIVB onze hoofdstad mag uitrijden? Er heerst nog altijd een oude politieke opvatting dat we de Vlaamse Rand moeten vrijwaren van de Brusselse invloeden. Nochtans zou de MIVB onze mobiliteit mee kunnen helpen te verbeteren. Frankrijk is een mooi voorbeeld van een land waar een hele regio met rails wordt verbonden. Zo efficiënt zou het bij ons ook kunnen werken.”

Lees ook: