‘De Duitse bondskanselier Angela Merkel voelt zich in de steek gelaten’

In de komende kiescampagne wil Merkel zich profileren als rots in de branding. Dat zegt Jean-Pierre Blumberg, advocaat en docent aan de Universiteit Antwerpen.

De Duitse bondskanselier Angela Merkel voelt zich in de steek gelaten. In een Beierse biertent verklaarde ze dat de tijden waarin Duitsland volledig kon vertrouwen op zijn traditionele bondgenoten voor een stuk voorbij zijn en dat Europa het heft in handen moet nemen. Ze voegde er nog een zin aan toe: “Wij zullen dat natuurlijk in vriendschap met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk doen en waar mogelijk met onze buren, Rusland inbegrepen.” In een oogwenk stonden Twitter en de media in vuur en vlam. Dit zou het begin van een aardverschuiving in de trans-Atlantische relaties kunnen betekenen en het einde van de naoorlogse westerse wereld zoals we die nu kennen. Kortom, het Westen zou plots een stuk kleiner worden.

Vijf boodschappen

Merkel stuurt vijf boodschappen de wereld in. De eerste is gericht aan de Amerikaanse president en luidt dat er grenzen zijn aan de oude vriendschap tussen de twee landen. Al bij het aantreden van Donald Trump verklaarde ze dat ze uitkeek naar hun samenwerking, voor zover die gebaseerd is op de traditionele westerse waarden. Later voegde ze daaraan toe “dat er geen onbeperkte garanties bestaan op nauwe samenwerking met ons, de Europeanen”. Daarmee distantieerde ze zich subtiel van de Verenigde Staten. Maar dat betekent niet dat ze zou aansturen op een breuk met het land, want de buitenlandse politiek van de Bondsrepubliek vindt haar grondslag in het principe van de Westbindung. De Bondsrepubliek Duitsland – in tegenstelling tot de Weimarrepubliek en het Duitse Rijk van 1871 – wil een in het Westen verankerde staat zijn waarvoor het lidmaatschap van de NAVO en de EU symbool staan. Ook Merkel is daarvan overtuigd.

Vandaar haar tweede boodschap, gericht aan Rusland. Ze wil ook goede relaties met de buren, inclusief Rusland, maar enkel “indien mogelijk”. Rusland moet niet hopen op een soort nieuwe Ostpolitik. De minderheid in Duitsland die hoopt dat haar land weer Midden-Europees wordt en tussen de VS en Rusland gaat staan, zal bedrogen uitkomen, net als Poetin zelf. De annexatie van de Krim en de destabilisering van Oekraïne hebben het geopolitieke evenwicht verbroken en dat is voor Merkel met haar DDR-achtergrond een onvergeeflijke fout.

Opmerkelijk is ook haar derde boodschap, gericht aan het Verenigd Koninkrijk. Sinds de oprichting van West-Duitsland in 1949 was het ondenkbaar dat een Duitse bondskanselier Rusland en het Verenigd Koninkrijk op dezelfde lijn zet als staten waarmee Duitsland een goede relatie wenst te onderhouden. Angela Merkel en de Duitse politieke klasse zijn enorm teleurgesteld door de brexit. De buitenlandse politiek van de Bondsrepubliek is altijd uitgegaan van de premisse dat de EU enkel sterk is wanneer het Verenigd Koninkrijk er deel van uitmaakt. De Duitse regering hoopt stiekem nog altijd dat de Britten tot hun zinnen komen. De harde en vijandige brexitretoriek van prominente Britse Conservatieven kan op geen enkele sympathie rekenen bij de Duitse regeringspartijen. Het oude Duitse respect voor het Verenigd Koninkrijk is tot een dieptepunt gezakt. Theresa May, of wie ook de eerste minister zal zijn, moet niet rekenen op makkelijke uitstaponderhandelingen.

Rots in de branding

De boodschap voor de EU-lidstaten is duidelijk. De Europeanen kunnen niet meer vertrouwen op de VS en moeten weer meer verantwoordelijkheid opnemen. Daar zijn drie consequenties aan verbonden. De EU moet de liberale westerse maatschappij verdedigen tegen haar interne en externe vijanden. Ze moet erop staan dat het internationaal recht en de internationale verdragen gerespecteerd worden. De Europese Unie moet geconsolideerd en verstevigd worden door onder andere een eigen defensiecapaciteit.

Ten slotte heeft Merkel een boodschap voor het eigen publiek en voor Frankrijk. In de komende kiescampagne wil ze zich profileren als rots in de branding. Trump, de brexit, Poetin en Erdogan veroorzaken chaos. Nu komt het erop aan het oude Europa sterker te maken met haar als onbetwistbare leider. Daarmee steelt ze het geliefkoosde onderwerp, de EU, van haar tegenkandidaat Martin Schulz. Bovendien bereidt ze haar partij en het Duitse kiespubliek voor op de grote hervormingen die nodig zullen zijn om Europa te versterken. Nu in Frankrijk met Macron een president met dezelfde visie aan de macht is, is er een enorme kans ontstaan om een gemeenschappelijke defensie op te bouwen en de monetaire unie te stabiliseren. Angela Merkel wil een erfenis nalaten. Een sterk Europa onder leiding van de Frans-Duitse tandem met een euro die voor iedereen werkt. Dat is een enorme uitdaging, maar ze heeft ooit de juiste leuze al geformuleerd: “Wir schaffen das!”