De Belgische regeringen moeten meer praten over hervormingen dan over de begroting

De Europese Commissie geeft België de kans om zijn overheidsfinanciën te saneren in zeven jaar, in plaats van in vier. De verschillende beleidsniveaus zullen die met beide handen aannemen. De federale ploeg wil zich vooral profileren als hervormingsregering. Ook de Vlaamse regering-Diependaele brengt in 2025 die boodschap, kwestie van zichzelf een bestaansreden te geven.

Op 30 september legde de Vlaamse regering onder leiding van Matthias Diependaele (N-VA) de eed af in het Vlaams Parlement. Daarna bleef het lange tijd zeer stil. Was de Vlaamse regering eigenlijk wel aan de slag? Op de verontrustende berichten over banenverlies in de industrie kwam aanvankelijk weinig reactie. Ondertussen publiceerde Eurostat cijfers over de ondermaatse ondernemingsdynamiek in België. Snel groeiende jonge bedrijven maken in ons land amper 0,2 procent uit van het aantal ondernemingen met meer dan tien werknemers. De ondernemingsdynamiek is stukken lager dan in de Scandinavische landen, die boven 1,2 procent uitkomen.

Het scheppen van een ondernemingsvriendelijk kader is een taak van de regionale regeringen. Dat kan onder andere met een soepeler vergunningenbeleid. Of door het aanpakken van de uitdagingen op de arbeidsmarkt, zoals een tekort aan werkkrachten met een wetenschappelijke en technische achtergrond.

Maar de regering-Diependaele gaf lange tijd niet thuis. Pas naar het jaareinde werd ze wakker, toen een voor Vlaanderen pijnlijke studie uitkwam over de steeds zwakkere prestaties van leerlingen in wiskunde en wetenschappen. Minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) kondigde een noodplan aan om het tij te keren. Aan het Martelaarsplein in Brussel lijkt een aantal Vlaamse kabinetten toch te beseffen dat de regering-Diependaele zich het komende jaar moet profileren als een “hervormingsregering.” Dat is haar bestaansreden, anders lijkt de ploeg niet meer dan een soort van notarisregering.

Alarmbellen in de maakindustrie

Een andere wake-upcall van de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka in december kwam op een goed moment. Zeven op de tien werkgevers schatten de economische situatie negatief tot zeer negatief in, blijkt uit een rondvraag. Nog eens zeven op de tien zeggen dat de orders onder de normale niveaus zitten. De toegevoegde waarde van de Belgische maakindustrie ligt ook 6 procent lager dan voor de coronacrisis. Daarmee doet België het in Europees perspectief erg slecht. Onze industriële motor slaat niet opnieuw aan. België is als open economie natuurlijk sterk afhankelijk van wat in de buurlanden gebeurt, maar de regeringen hebben nog altijd als taak een kader te scheppen dat economische groei bevordert en niet belemmert.

De focus op hervormingen leidt de aandacht deels af van de moeilijke budgettaire situatie. Want het vooruitzicht van een Vlaamse begroting in evenwicht tegen 2027 is twijfelachtig, zeker als de economische groei wat tegenvalt en de inkomsten minder hoog zullen zijn dan verwacht.

Echte begroting in het voorjaar

Door erop te hameren dat de Vlaamse regering een hervormingsregering, is neemt ze het narratief van de federale ploeg in wording over. Sinds N-VA, Vooruit, cd&v, MR en Les Engagés onder leiding van formateur Bart De Wever (N-VA) half november opnieuw samenzitten, wordt er weinig gelekt over de gesprekken. En als er toch informatie naar de pers doorsijpelt, dan gaat het vooral over de hervormingen die in de steigers staan. Aan tafel buigt men zich uiteraard over de begrotingstabellen en dat veroorzaakt spanningen. Maar er is ondertussen een consensus gegroeid dat er eerst werk gemaakt moet worden van een regeerakkoord met – jawel – voldoende hervormingen in. Die moeten er op zijn minst voor zorgen dat de uitgaven minder snel stijgen. Zelfs als er vlak voor Kerstmis een regering-De Wever is die de eed aflegt, dan zal de begroting aanvankelijk op koers worden gehouden door het systeem van voorlopige twaalfden waarbij men het beleid van rustige vastheid van 2024 verder uitrolt. Over een echte begroting 2025 zal pas in het voorjaar worden gestemd.

Eerst zal alle aandacht gaan naar hervormingen die voor goodwill bij de Europese Commissie moeten zorgen. Op die manier kan België voor een saneringspad over zeven in plaats van vier jaar kiezen. Op tafel ligt een beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd, een snellere en strengere opvolging van langdurig zieken en een bijsturing van de zogenoemde gelijkgestelde periodes. Dat zijn periodes dat men niet werkt (door ziekte bijvoorbeeld), maar die toch meetellen voor de berekening van het aantal gewerkte jaren en het pensioenbedrag. Wat de pensioenen betreft: de volgende federale regering wil dat men niet langer 20 maar wel 35 jaar effectief heeft gewerkt vooraleer er recht is op een minimumpensioen.

Ook de ambtenarenpensioenen komen in het vizier. De voordelige pensioenleeftijd voor militairen en NMBS-personeel wordt afgebouwd. Ook de nog bestaande tantièmes, waardoor ambtenaren sneller aan een volledige loopbaan komen, worden verder verstrengd. De berekening van de pensioenrechten zal op termijn niet meer gebeuren op basis van de voorbije tien jaar, maar op basis van de voorbije twintig jaar.

Een verzwakte oppositie

De partijen in de beoogde federale coalitie hebben over veel van die thema’s meningsverschillen, maar toch staan de neuzen in dezelfde richting. Omdat het onzekere tijden zijn met een Europese groei die onder druk staat, een vertragende jobmarkt en een dreigende handelsoorlog met de Verenigde Staten van Donald Trump. Wat de Arizona-partijen aan elkaar klit, is dat ze weinig te vrezen hebben van de oppositiepartijen. Eigenlijk wil een regering-De Wever een beleid voeren dat Open Vld altijd heeft bepleit, maar nooit heeft kunnen realiseren. De PS heeft een geloofwaardigheidsprobleem door het blokkeren van de Brusselse formatie en het relativeren van het schandaal van de onterecht toegekende leeflonen in Anderlecht.

Vraag is wat de reactie van de vakbonden zal zijn op die hervormingen, en meer bepaald die van de socialistische vakbond ABVV, die nog altijd een open lijn heeft met Vooruit. Zitten er in de eerste maanden van 2025 betogingen en stakingen aan te komen? Dat blijft onduidelijk, want het ABVV blaast warm en koud. Voorzitter Thierry Bodson en de Vlaamse nummer één Miranda Ulens hebben felle kritiek op de ingrepen in de werkloosheidsuitkeringen en de pensioenen, maar tegelijk zijn ze er voorstander van dat de Vlaamse socialisten aan tafel blijven zitten. “Ik heb vertrouwen in Conner Rousseau”, zei Bodson in november 2024 op de Franstalige televisie.

Nul procent loonmarge

Protesten tegen de regering-De Wever in 2025 zijn plausibel, net zoals dat het geval is geweest met de centrumrechtse regering-Michel (2014-2018). Maar de vakbonden weten ook dat manifestaties vooral dienen om de achterban de kans te geven stoom af te laten. De geplande sociaaleconomische hervormingen daadwerkelijk tegenhouden lukte toen niet en zal nu ook niet lukken. Daarnaast is ook het besef gegroeid dat de band tussen Vooruit en de rode vakbond niet meer zo hartelijk is als vroeger. Conner Rousseau weet dat een steeds groter deel van de syndicale achterban eigenlijk PVDA-sympathisanten zijn en dat die kiezers moeilijk kunnen worden teruggewonnen. Daarnaast rekenen de Vlaamse socialisten erop dat de vakbonden worden gesust als de federale regering hogere of nieuwe vermogenswinstbelastingen kan voorleggen.

Wat in 2025 wel extra sociale onrust kan veroorzaken, zijn de onderhandelingen voor een interprofessioneel akkoord 2025-2026. Eigenlijk is de marge voor reële loonstijgingen boven op de automatische loonindexering de komende jaren nul, omdat de concurrentiekracht van de bedrijven onder druk staat. De werkgevers zullen hier geen toegift willen doen. De vakbonden blijven hameren op vrije loononderhandelingen boven op de indexering.