De balans: nieuwe Vlaamse machtsverhoudingen

Na de Septemberverklaring probeert de Vlaamse regering-Jambon een doorstart te maken, na twee makke jaren. Door enkele heikele dossiers verschuiven ondertussen de machtsverhoudingen in de ploeg. Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) lijkt de facto de nummer twee te worden. Voor CD&V en Open Vld wordt het moeilijk schipperen tussen het Vlaamse en het federale niveau.

Het was maandag een opmerkelijke passage in de Septemberverklaring van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA). Hij zei te willen overleggen met zijn Waalse collega Elio Di Rupo (PS) over Vlaamse financiële steun in de vorm van een lening of een borgstelling, na de overstromingen in Wallonië. Bezuiden de taalgrens werd daar koeltjes op gereageerd. Intussen is de vraag niet meer aan de orde, nu de federale regering aan de Waalse regering een renteloze lening van meer dan 1 miljard euro toekent. Het voorstel van Jambon typeert wel waar hij de komende jaren met zijn Vlaamse regering naartoe wil.

Het is de bedoeling een assertievere houding aan te nemen ten opzichte van de andere beleidsniveaus. Tijdens de coronapandemie bleef de Vlaamse regering meestal in de schaduw van het federale niveau staan. Jan Jambon en zijn ploeg maakten weinig indruk. Als aan politicologen of economen de vraag gesteld werd wat de Vlaamse regering gerealiseerd had, dan bleven die het antwoord schuldig.

Nu lijkt het erop dat de Vlaamse regering een doorstart wil maken, en zwaarder wil wegen op het beleid in het federale België. Het helpt dat de federale regering weinig daadkracht toont. De Vlaamse regering is al een hele tijd vragende partij om een asymmetrisch arbeidsmarkt beleid te voeren, om beter te kunnen inspelen op de specifieke Vlaamse noden, zoals de krapte op de arbeidsmarkt.

Met haar budgettaire beleid wil de Vlaamse regering tegen het einde van de legislatuur het begrotingstekort van 1,8 miljard euro halveren. Het ooit zo geroemde Vlaamse begrotingsevenwicht is nog veraf, maar Vlaanderen wil het beter doen dan de andere deelstaten en de federale regering, die geen duidelijk saneringspad hebben uitgetekend.

De nieuwe schwung die Jan Jambon aan de Vlaamse regering wil geven, heeft ook gevolgen voor de machtsverhoudingen in de regering. Net als de impact van het PFOS-schandaal, dat als een zwaard van Damokles boven het hoofd van een aantal excellenties hangt die in vorige coalities de dienst uitmaakten.

Kiezen tussen Vlaams en federaal

Met de keuze voor een assertievere houding ten opzichte van de andere regeringen komt de N-VA, als grootste Vlaamse partij, op haar geliefkoosde terrein. Daar heeft Jan Jambon met een verleden in de Vlaamse Volksbeweging (VVB) ervaring mee. Voor de andere coalitiepartners is dat moeilijk. CD&V en Open Vld zitten zowel in de Vlaamse als in de federale regering. Kritiek uiten op de regering-De Croo is voor een Hilde Crevits of Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld) moeilijk, zo niet onmogelijk.

Wat als er federaal geen arbeidsmarkthervormingen komen die bijdragen tot het sneller invullen van Vlaamse vacatures? Als de Vlaamse christendemocratische en liberale excellenties hun federale collega’s terechtwijzen, zit de federale regering direct in een moeilijk parket.

Zuhal Demir, de rijzende ster

De N-VA ministers zullen zich in zo’n situatie comfortabel voelen. Zij het niet allemaal. Minister van Onderwijs Ben Weyts was tot voor kort een van de prima donna’s in de regering-Jambon. Maar het PFOS-schandaal brengt hem in een moeilijk parket. Het blijkt dat de Vlaamse regering de communicatie over de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht tegenhield. Weyts was als toenmalig minister van Mobiliteit bevoegd voor de Oosterweelwerken.

Geen goed nieuws voor de Vlaams-Brabander, die nu in de Vlaamse regering wordt overvleugeld door Zuhal Demir. Zij is de rijzende ster in de partij en in de Vlaamse regering. Haar groene reflex in het PFOS-dossier slaat aan bij de achterban. Laten we niet vergeten dat de Volksunie, de voorganger van de N-VA, altijd een sterk milieubewuste vleugel had.

Het lijkt erop dat Demir de facto de nummer twee in de Vlaamse regering is. En die kan zich altijd wat meer permitteren. Dat ze deze week pleitte voor een federale verlaging van de btw op elektriciteit, als reactie op de sterk gestegen energieprijzen, toont dat aan. De N-VA is in principe tegen zo’n btw-verlaging, en elk parlementslid of minister die dat voorstel lanceert, zou door partijvoorzitter Bart De Wever (N-VA) worden teruggefloten. Demir mocht haar gang gaan.