De balans: een sneuvelnota zonder extra belastingen. Voorlopig.

Deze week lekte de sneuvelnota van formateur Bart De Wever (N-VA) uit, met als rode draad een hele reeks hervormingen, vooral op de arbeidsmarkt en in de pensioenen. Een opvallend verschil met de nota’s bij vorige formaties is de afwezigheid van een waslijst aan nieuwe belastingen. Al is de kans groot dat die na de zomerpauze toch opduiken in een volgend document.

De formatiegesprekken over de vorming van een Vlaamse en federale regering worden een goede week on hold gezet. Het is de bedoeling om na die vakantiepauze een versnelling hoger te schakelen. De formatiegesprekken verlopen trager dan verwacht. Waarbij het voor een keer geen spanningen tussen Vlaamse en Franstalige partijen zijn die tot vertraging leiden. Het gaat vooral om een wantrouwen tussen cd&v en Vooruit op Vlaams niveau en de ongemakkelijke positie van de Vlaamse socialisten in een federale regering die naar centrumrechts neigt.

De passages van Vooruit-voorzitter Conner Rousseau op sociale media zijn niet bevorderlijk voor het onderhandelingsklimaat, om het zacht uit te drukken. “Ik zit met enorm veel twijfel”, aldus Rousseau op zijn Instagram-profiel. Een manier om anno 2024 druk te zetten op de andere coalitiepartners?

Wat de Vlaamse onderhandelingen betreft, hebben N-VA en Vooruit elkaar gevonden in hun kritiek op de machtige middenveldorganisaties, wat gevoelig ligt bij cd&v. Rousseau ging deze week zelfs zeer ver door in een vraag-en-antwoorddebat op Instagram te pleiten voor één onderwijskoepel die door de overheid wordt beheerd. Kortom, het einde van de vrijheid van onderwijs. Dat zal bij cd&v slecht gevallen zijn.

En ook al benadrukte Rousseau dat het hier gewoon om een partijstandpunt ging en niet om een thema dat op de regeringstafel lag, het doet vragen rijzen over de ernst waarmee de Vlaamse socialisten aan tafel zitten. Om een einde te maken aan de vrijheid van onderwijs is een tweederdemeerderheid en dus een grondwetsherziening nodig. Is er dan niemand op de Vooruit-studiedienst die dat weet?

Geen probleem met beperking werkloosheidsuitkeringen

Aan de federale onderhandelingstafel schuifelen de Vlaamse socialisten ook nog altijd ongemakkelijk op hun stoel. De sneuvelnota of ‘supernota’ van formateur Bart De Wever bevat een aantal hervormingen zoals een beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd (maximaal twee jaar) en strengere regels om het legioen van de 500.000 langdurig zieken te doen krimpen. Ten slotte zette uittredend minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) een aantal stappen in die richting.

Maar wat met enkel een indexering van de nettolonen, wat tot minder sociale bijdragen zal leiden? Of een andere berekening van de index, zonder de volatiele aardgasprijzen, wat het automatische indexeringsmechanisme verder uitholt? Dat ligt gevoelig voor Vooruit. Net als strengere loopbaanvoorwaarden voor het pensioen. Om nog maar te zwijgen over het voorstel om de werkloosheidsuitkeringen niet langer door de vakbonden te laten uitbetalen en de invloed van de ziekenfondsen in te perken.

Nota De Wever hanteert een oude PS-truc

Eigenlijk is de nota een N-VA-document dat te veel naar rechts neigt, is de kritiek van Conner Rousseau. Ook cd&v vindt die te weinig evenwichtig, onder meer omdat er amper sprake is van nieuwe of hogere belastingen. De sanering van de begroting (een operatie van 28 miljard euro) moet volgens Bart De Wever voor de helft via besparingen en voor de helft via hervormingen gebeuren.

Wie echter beweert dat de nota van De Wever niet evenwichtig is, heeft een kort geheugen of mist historisch perspectief. In het verleden was het de gewoonte dat de partij die de leiding nam bij de formatie met een of meer sneuvelnota’s kwam die sterk geïnspireerd waren door het eigen programma. Daar werd dan een reeks moeilijke thema’s of hervormingen in geschrapt, om uiteindelijk tot een compromis te komen.

Het is een aanpak die voor de PS – de periode 2014-2019 uitgezonderd – zeer succesvol is gebleken. De Franstalige socialisten kwamen met een waslijst aan nieuwe belastingen. Daar werd een aantal van geschrapt, na fors onderhandelen. De Vlaamse liberalen van Open Vld stapten dan naar de achterban met de boodschap dat de fiscale druk wel zou stijgen, maar dat zij erger hadden voorkomen. Een aanpak die Open Vld electoraal weinig heeft opgeleverd. De PS kon dan weer uitpakken met een aantal fiscale trofeeën.

De Wever hanteert hier dus een oude PS-truc. De lat zeer hoog leggen, deze keer met een hele waslijst aan hervormingen. Als er daar een aantal van wegvallen tijdens de finale onderhandelingen, blijft er toch nog een relevant pakket over. Daar zet de formateur ook op in: een langer traject dan vier jaar om de begroting te saneren. Wat betekent zes à zeven jaar, maar gekoppeld aan verregaande hervormingen. Dat moet de Europese Commissie gunstig stemmen.

Fiscale hervorming blijft onvermijdelijk

Dat er, afgezien van wat verschuivingen in de btw-tarieven, in de sneuvelnota geen sprake is van een echte fiscale hervorming, laat staan van nieuwe of hogere belastingen om het begrotingstekort te doen dalen, is opvallend en weinig realistisch.

Wanneer het na 15 augustus letterlijk en figuurlijk money time wordt, zal er moeten worden gepraat over een hogere btw als compensatie voor lagere lasten op arbeid. Dat wordt een onderdeel van een onvermijdelijke fiscale hervorming.

En ook de vermogensfiscaliteit zal dan op tafel komen. Niet alleen een stroomlijning van de verschillende tarieven dient zich aan, net als een beperking van de uitzonderingsregimes.

Daarnaast lijkt een aantal hogere vermogenswinstbelastingen, zoals een aangepast tarief van de effectentaks, onvermijdelijk. Want alleen met besparingen en hervormingen is een budgettaire sanering van 28 miljard euro vrijwel onmogelijk.