Brazilië probeert allemans vriend te blijven

Een Belgische delegatie is deze week op handelsmissie in Brazilië, een economie met troeven maar ook kwetsbaarheden. Geostrategisch probeert president Lula da Silva neutraal te blijven, maar de komst van Donald Trump dreigt Brazilië dieper in de armen van China te duwen.

Een delegatie van zowat 400 zakenlui, politici en academici is op handelsmissie in Brazilië. Dat mocht wel. Brazilië is de negende economie ter wereld en de grootste van Latijns-Amerika. Het land kreeg een enorme klap tijdens en na de coronapandemie – de ziekte eiste tot op vandaag ruim 700.000 doden – maar de Braziliaanse economie maakte een indrukwekkende remonte, met een gemiddelde reële groei van 3,6 procent in de periode 2021-2023. Toch is Brazilië slechts de zeventiende klant van België, goed voor een goederenexport van 4,9 miljard euro in 2023, volgens cijfers van de kredietverzekeraar Credendo.

Brazilie telt 216 miljoen inwoners, die steeds minder arm worden. Terwijl in 1976 nog bijna 40 procent van de Brazilianen in extreme armoede leefde, was dat in 2022 minder dan 10 procent, volgens een rapport van de denktank FGV (Fundação Getulio Vargas). Brazilië behoort nog steeds tot de 10 procent meest ongelijke landen, maar ook daarin komt beterschap, merkt FGV op. De Gini-coëfficiënt voor de inkomensongelijkheid zakte van 0,63 in 1976 naar 0,52 in 2022 (de waarde 0 staat voor volkomen gelijkheid).

Landbouw en grondstoffen

Intussen stoomt de Braziliaanse economie voort. Met 7,6 procent zit de werkloosheid bijna op een diepterecord. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) verwacht voor 2024 een reële groei van 3 procent, ondanks de verwoestende overstromingen in de welvarende deelstaat Rio Grande do Sul dit voorjaar en een historisch lange droogte, die zowat 60 procent van het land heeft getroffen. Droogte is geen klein risico voor een land dat het moet hebben van waterkracht en landbouw. De vraag rijst hoelang de Braziliaanse economie immuun kan blijven voor de gevolgen van de klimaatopwarming. Landbouwproducten waren in 2023 goed voor ruim een derde van de ontvangsten op de lopende rekening. Brazilië is de grootste exporteur ter wereld van sojabonen, suiker, koffie, rundvlees en gevogelte.

Brazilië is ook een olie-exporteur en een belangrijke speler in ertsen en metalen. Het land is bijvoorbeeld de grootste uitvoerder van ijzererts ter wereld. De afhankelijkheid van grondstoffen is een andere kwetsbaarheid. Dat bleek al eerder. Het einde van de grondstoffensupercyclus in de jaren 2010 deed het tekort op de lopende rekening aanzwellen tot 3 procent van het bbp. Brazilië kwam echter goed weg. Een vermindering van de regeldruk en een professionalisering van de financiële sector verhoogden de instroom van buitenlands kapitaal en hielpen zo het gat op de lopende rekening dicht te rijden, aldus het IMF.

Ander goed nieuws is de grote voorraad aan zeldzame aardmetalen in de Braziliaanse bodem, goed voor zowat 10 procent van het wereldwijde totaal, aldus Credendo. Brazilië is ook de op vier na grootste koper- en lithiumproducent ter wereld. Dankzij al die bodemrijkdommen kan het land een drijvende kracht worden achter de groene transitie.

Donald Trump

Maar dan moet president Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva het vertrouwen van de buitenlandse investeerders kunnen behouden. De real zinkt verder weg tegenover de dollar, en dat ligt niet alleen aan de versterking van de Amerikaanse munt. Door het gulle uitgavenbeleid van de regering-Lula diept het begrotingstekort uit en schurkt de overheidsschuld tegen 80 procent van het bbp aan, relatief hoog voor een opkomend land. De investeerders vrezen dat de soepele budgettaire politiek de inflatie zal opdrijven. De regering heeft besparingen aangekondigd, maar er zijn twijfels of ze die hard kan maken. Dat betekent dat het monetaire beleid de inflatie zal moeten beteugelen. Maar president Lula heeft regelmatig kritiek op de voorzitter van de centrale bank, wat het vertrouwen in de real niet bepaald versterkt.

Op het politieke wereldtoneel doet Lula het niet slecht, maar ook dat is een verhaal met twee kanten. Eerder deze maand ontving Lula de leiders van de G20 in Rio de Janeiro, volgend jaar mag hij de jaarlijkse VN-klimaatconferentie én een top van de Brics-landen verwelkomen. Lula doet zijn best om goede relaties te onderhouden met alle geopolitieke spelers, zelfs met Rusland.

Die neutraliteit is op zich al moeilijk vol te houden en nu wordt ook nog Donald Trump opnieuw president van de Verenigde Staten. Lula’s voorganger, de uiterst rechtse Jair Bolsonaro, koesterde een grote bewondering voor Trump. Het is weinig waarschijnlijk dat de linkse Lula warme relaties met hem zal onderhouden. Komt daarbij dat de miljardair Elon Musk, de rechterhand van Trump en de baas van X, het eerder dit jaar zwaar aan de stok kreeg met het Braziliaanse Hooggerechtshof. In het conflict schaarde Lula zich achter het Hooggerechtshof.

De komst van Trump zal Lula allicht nog dieper in de armen van China duwen. Het is geen toeval dat Lula en de Chinese president Xi Jinping na de G20-top in China nog een aparte ontmoeting hadden in de hoofdstad Brasilia, officieel om vijftig jaar diplomatieke relaties tussen beide landen te vieren. Vandaag zijn vooral de economische banden een aanleiding om te vieren. China is de grootste handelspartner van Brazilië. De Brazilianen boeken zelfs een overschot op de handelsbalans met China, iets wat maar weinig andere landen kunnen zeggen.

De sterke economische banden met China komen Lula goed van pas. Dat bleek al tijdens de eerste ambtstermijn van Trump. Toen die een handelsoorlog begon met China, kochten de Chinezen hun sojabonen, maïs en kip niet langer van de Verenigde Staten, maar van Brazilië. Tekenend is ook dat BYD, een grote Chinese producent van elektrische auto’s, in de deelstaat Bahia een nieuwe fabriek bouwt op een vroegere site van het Amerikaanse Ford.

Onderhandelen over Mercosur

Toch waagt Lula zich niet al te ver in de Chinese invloedssfeer. Terwijl 22 Latijns-Amerikaanse en Caraïbische landen intekenden op het Belt and Road Initiative, een Chinees plan voor wereldwijde infrastructuurinvesteringen, deed Brazilië dat niet. Volgens analisten signaleert Brazilië daarmee dat het China weliswaar als een belangrijke partner beschouwt, maar niet om Chinese investeringen smeekt. Overigens zijn de Amerikanen vooralsnog de belangrijkste buitenlandse investeerders in Brazilië.

Voor Europa is dit een goed moment voor de goedkeuring van het vrijhandelsverdrag met Mercosur, de douane-unie tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay. Maar de Franse president Emmanuel Macron weigert halsstarrig het verdrag te ondertekenen, met de hete adem van de protesterende Franse boeren in zijn nek. Het vrijhandelsverdrag zou een markt van 780 miljoen mensen creëren. Maar Lula zal dus nog even moeten wachten.