Aantal langdurig zieken in België blijft stijgen: ‘Zonder preventiebeleid wordt de sociale zekerheid onbetaalbaar’

België telt meer dan 500.000 langdurig zieken, een record. Er is een consensus dat werknemers, bedrijven, artsen en ziekenfondsen moeten samenwerken om dat aantal te doen dalen. Gretel Schrijvers, de CEO van Mensura, doet een aantal voorstellen. “Hoelang iemand buiten strijd is, is cruciaal in de aanpak.”

Het lijkt erop dat stress, burn-outs en rug- en nekklachten de werkvloer steeds meer ontwrichten. De afgelopen vijf jaar zijn er 100.000 langdurig zieken in België bij gekomen. Terwijl in 2017 nog iets meer dan 400.000 mensen langer dan een jaar ziek waren, is dat aantal vorig jaar gestegen tot boven 500.000. Psychische stoornissen (37,54%) en ziektes aan het bewegingsapparaat en bindweefsel (31,88%) zijn de belangrijkste oorzaken. Drie kwart van de langdurig zieken is ouder dan 45 jaar. Het aantal langdurig zieken nam het sterkst toe in de leeftijdscategorie boven 55 jaar. Dat doet de sociale partners en de beleidsmakers vrezen dat velen onder hen definitief verloren zijn voor de arbeidsmarkt.

Meersporenbeleid

Een arbeidsmarkt- en ziekteverzuimbeleid gericht op langdurig zieken wordt daarom wellicht een van de speerpunten van de volgende federale regering. Onder impuls van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft de uittredende regering-De Croo al een aantal maatregelen afgekondigd. Bedrijven met relatief veel langdurig zieke werknemers kunnen sinds 2023 een financiële bestraffing krijgen en de langdurig zieken verliezen 2,5 procent van hun uitkering als ze weigeren mee te werken aan een terugkeer naar de werkvloer.

Gretel Schrijvers, de CEO van Mensura, de grootste externe dienst voor preventie en bescherming op het werk in België, vindt dat een goede zaak, maar volgens haar is veel meer nodig. Ze wijst op de noodzaak van een meersporenbeleid met een bijgestuurd preventiebeleid en een curatief beleid, als een werknemer toch ziek wordt. Mensura heeft een goed zicht op de situatie, want elk bedrijf moet zich vanaf minstens één werknemer aansluiten bij zo’n dienst voor preventie en bescherming op het werk.

Sociale zekerheid

Het zal niet verbazen dat Mensura vooral wil inzetten op maatregelen die helpen te vermijden dat het legioen langdurig zieken verder aangroeit. “Budgettair bekeken moet het de bedoeling zijn dat de kosten voor de sociale zekerheid niet verder stijgen”, waarschuwt Schrijvers. “Zonder preventie wordt de sociale zekerheid op termijn onbetaalbaar.” De langdurig zieken kostten de sociale zekerheid vorig jaar 8 miljard euro, en ondertussen zijn we op weg naar 10 miljard. Als de voorspelling van het Planbureau uitkomt dat het aantal langdurig zieken in 2035 voorbij de grens van de 600.000 gaat, zal die factuur oplopen tot meer dan 13 miljard euro.

Schrijvers: “Die trend gaat ook in tegen de doelstelling om een werkzaamheidsgraad van 80 procent te halen. Het volstaat daarvoor niet om enkel in te zetten op de activering van werklozen. Er dringt zich voor de volgende regering een radicale omslag op over hoe we omgaan met de gezondheid van de werkende bevolking. Preventie staat hoog op de agenda en toch slagen we er niet in de aangroei van langdurig zieken te stoppen. En het is heel moeilijk Belgen die lang ziek geweest zijn terug te leiden naar de arbeidsmarkt. Dat is een signaal dat we niet bezig zijn met de juiste dingen. Als ik naar onze sector kijk, is het strakke wettelijke kader een probleem.”

Te veel routinetaken

Volgens Schrijvers is de Welzijnswet van 1996 aan een herziening toe, omdat ze niet meer afgestemd is op de huidige noden van de arbeidsmarkt. Schrijvers: “Er zijn veel strikte regels over wat arbeidsartsen wel en niet mogen doen. Geen enkele arts-specialist heeft zo weinig bewegingsruimte in de uitvoering van zijn werk. Tegelijk moeten arbeidsartsen veel routinetaken op zich nemen, die evengoed door bedrijfsverpleegkundigen kunnen worden gedaan, zoals de verplichte jaarlijkse of tweejaarlijkse basisonderzoeken van gezonde werknemers.”

Mensura pleit voor een hervorming om na te gaan hoe andere profielen kunnen worden ingeschakeld. “Doe bijvoorbeeld meer een beroep op bedrijfspsychologen en ergonomen. Tenslotte hebben 30 procent van de langdurig zieken motorische klachten zoals rugklachten en schouderproblemen. De andere 30 procent hebben psyschosociale problemen”, stelt Schrijvers vast.

Het wetgevend kader moet veranderen, zodat de toch al schaarse arbeidsartsen meer bezig kunnen zijn met het welzijns- en verzuimbeleid in een bedrijf, is de boodschap van Mensura. Het is trouwens onder meer te wijten aan die beperking tot routinematige opdrachten dat de preventiediensten onvoldoende arbeidsartsen vinden.

Drie maanden

Al is het volgens Gretel Schrijvers niet allemaal kommer en kwel. De CEO van Mensura wijst erop dat de voorbije jaren stappen in de goede richting zijn gezet om het aantal langdurig zieken te beperken, onder meer via bewustmakingscampagnes voor de bedrijven. “Alleen heb ik de versnippering zien toenemen, vooral als het gaat om het beleid dat gericht is op de terugkeer naar werk”, stelt Schrijvers vast. “Er zijn te veel instanties, waardoor de mensen gewoon niet meer weten bij wie ze moeten aankloppen.”

Een andere bezorgdheid is de factor tijd. Hoe langer iemand buiten strijd is, hoe moeilijker de re-integratie op de arbeidsmarkt wordt. Dat geldt voor werklozen die na anderhalf jaar heel moeilijk opnieuw naar arbeidsmarkt kunnen worden geloodst, maar voor langdurig zieken is dat blijkbaar nog moeilijker. “Als iemand drie maanden out is, is de kans op een terugkeer naar de werkvloer gekrompen tot 50 procent. Dat is zeer snel”, weet Schrijvers. “Hoelang iemand buiten strijd is, is daarom cruciaal in de aanpak. Het moet de bedoeling zijn zo snel mogelijk contact te nemen met een zieke werknemer om te kijken vanaf wanneer begeleiding mogelijk is en op welke manier desnoods aangepast werk mogelijk is. Bedrijfsverpleegkundigen en psychologen kunnen daarbij helpen. Het probleem is dat we al te vaak denken dat werken niet mag of kan vooraleer het herstel honderd procent is. Terwijl werk iemand kan helpen om zich beter te voelen en dus een onderdeel van het genezingsproces kan zijn. Vergeet ook de positieve impact van sociaal contact niet.”

“Ik moest zelf een paar maanden geleden een rugoperatie ondergaan”, vertelt Schrijvers. “Na een paar dagen werd ik ontslagen uit het ziekenhuis. Ik kreeg meteen een attest dat ik zes weken arbeidsongeschiktheid zou zijn. Niemand heeft mij gevraagd welk soort werk ik doe, en of het mogelijk is thuis uit te werken. Wij creëren een verkeerde mindset bij mensen. Aan een operatie of een ziekte is vanzelf een lange periode van volledige arbeidsongeschiktheid verbonden. Daar moeten we eigenlijk van af.”