800 miljard voor defensie: veel geld kan ook te veel geld zijn

De Belgische defensie en de defensie-industrie kunnen miljarden euro’s aan extra investeringen tegemoet zien. De vraag is of en hoe ze die kunnen verwerken. De kans op een indigestie is reëel.

4 miljard euro per jaar in België. 17,2 miljard euro over de hele legislatuur in België. 800 miljard euro op Europees niveau. Europa heeft begrepen dat het zichzelf moet kunnen beschermen en Oekraïne op eigen kracht moet kunnen steunen. Voor het Belgische leger en onze defensie-industrie is dat een geweldige kans. Bovendien kan de industrie rekenen op een uiterst proactieve minister van Defensie. Theo Francken (N-VA) is ervan overtuigd dat de Belgische defensie de toegewezen budgetten zal kunnen absorberen en bereidt een plan voor om alles in goede banen te leiden.

Munitie, mensen en materieel

Volgens minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v) stijgt het budget voor defensie met 3,6 miljard euro in 2026, 3,3 miljard euro in 2027 en 3,2 miljard euro in 2028 en 2029, zelfs zonder rekening te houden met de militaire pensioenen en de hulp aan Oekraïne. Het extra geld is bijna evenveel als de waarde van het contract voor de 34 F-35-straaljagers die bij de Verenigde Staten worden besteld.

De vraag is nu: aan wat geven we dat geld uit? Het is geen geheim dat het leger een enorme behoefte heeft aan allerlei soorten munitie. “Als de oorlog in Oekraïne ons één ding heeft geleerd, dan is het wel de omvang van het munitieverbruik in een conflict met zo’n hoge intensiteit”, zegt Yannick Quéau, de directeur van de ngo Groupe de Recherche et d’Informations sur la Paix et la Sécurité (GRIP). Op het hoogtepunt van het conflict vuurde Oekraïne naar schatting 5.000 tot 8.000 granaten per dag af, en Rusland het dubbele.

België kan zijn munitievoorraden vrij gemakkelijk verhogen. Het voordeel van munitie is dat je niet noodzakelijk nieuwe contracten hoeft af te sluiten. Het enige wat je moet doen, is bestaande contracten ‘aanvullen’. Ons land heeft dat al twee keer gedaan om Oekraïne te helpen. En België is met FN Herstal, KNDS Belgium en New Lachaussée vrij goed voorzien van fabrikanten van munitie en machines om die af te vuren. In De Tijd schatte ex-kolonel Roger Housen dat die bestellingen “gemakkelijk tot meer dan 1 miljard euro kunnen oplopen”.

Daarnaast is het de bedoeling het personeelsbestand uit te breiden en uitrusting aan te schaffen. Het regeerakkoord vermeldt de aankoop van een derde fregat, gevechts- en transportvliegtuigen, en het versterken van onze vloot van drones en helikopters. Er wordt ook melding gemaakt van de aankoop van “ambitieuze instrumenten voor mijnbestrijding en elektronische oorlogsvoering”. Uiteraard zal dat alles enige tijd in beslag nemen, maar de doelstelling dit jaar 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) aan defensie te besteden, betekent niet dat we al het materieel meteen moeten hebben. Het belangrijkste is de politieke beslissing.

Lees ook de opinie van Alain Mouton: ‘Regio’s moeten betrokken worden bij defensieplan’

FN en KNDS Belgium

Veel zal afhangen van het vermogen van de industrie om haar productielijnen uit te breiden, zowel in België als in Europa. FN, een producent van wapens en munitie met ongeveer 1.500 mensen in dienst, ziet zowel een kans als een uitdaging. Henry de Harenne, communicatiedirecteur bij FN Browning, heeft daar een heel duidelijk beeld van. “4 miljard euro extra investeren in België kan voor FN neerkomen op ongeveer 300 miljoen euro op een omzet van bijna 1 miljard. Dat is enorm.” FN bekijkt voorlopig “hoe we de productie kunnen verhogen met de huidige middelen”, maar het is duidelijk dat er niet alleen vraag zal zijn vanuit België. De groep werkt voor veel Europese landen en NAVO-lidstaten.

Het Luikse bedrijf wijst erop dat partnerschappen op lange termijn een zegen zijn voor de industrie. “Ons partnerschap met België is een mooi voorbeeld van hoe dat kan werken en zekerheid biedt voor de toekomst. Twintig jaar lang zijn wij de partner van de federale overheid voor kleinkalibermunitie. De deal omvat ook onderzoek en ontwikkeling, digitalisering van de wapenvoorraad en onderhoud. Het hele pakket vertegenwoordigt 1,3 miljard euro. Door die zekerheid kan FN beginnen te investeren. Het eerste project is een nieuwe productielijn. Het gaat om een investering van ongeveer 100 miljoen euro op de twee sites van Herstal en Zutendaal, met de aanwerving van honderd mensen en de aankoop van het machinepark. Die logica is ideaal en ondersteunt de herindustrialisatie”, zegt Henry de Harenne.

De munitie- en machinefabrikant KNDS Belgium (voorheen Mecar) heeft evenmin gewacht op de opruiende uitspraken van Donald Trump. “Het momentum bouwt al een tijdje op. Vooral onder impuls van Frankrijk, dat zich al enkele jaren voorbereidt op een ernstig conflict”, zegt Jean-Michel Girard, de nieuwe CEO van het bedrijf, dat sinds 2014 deel uitmaakt van de Frans-Duitse KNDS-groep. Hij verwijst onder meer naar het CaMo-programma dat België en Frankrijk hebben ondertekend. Naast het verbeteren van de interoperabiliteit tussen de landlegers van beide landen heeft België 382 Griffon-pantservoertuigen en 60 Jaguars besteld. Ze worden allemaal gebouwd door KNDS Frankrijk, maar geassembleerd in Vlaanderen. “De eerste voertuigen worden in juni geleverd”, zegt Girard.

​In de Waalse vestiging heeft de munitieactiviteit een boost gekregen. KNDS Belgium heeft de voorraden van de Europese legers al kunnen aanvullen en aan Oekraïne geleverd. Een nieuwe productielijn voor 155 mm-granaten wordt dit jaar operationeel. “De eerste granaten zullen in juni van de lijn rollen”, zegt de directeur. Ze worden gebruikt door de Caesar-kanonnen. Sinds het begin van het conflict in Oekraïne heeft KNDS zijn 155 mm-productie verviervoudigd. Vorig jaar bestelde de Belgische defensie negen Caesar-kanonnen. “Die zouden in 2027 in België moeten aankomen”, schat Girard.

Elkaar versterken en aanvullen

Als de Belgische defensie meer munitie of zwaar materieel nodig heeft, staat de KNDS-groep klaar. “Puur industrieel zullen we doen wat nodig is. We zullen de productie kunnen opvoeren”, zegt Girard. Maar hij is bezorgd over het ecosysteem, de honderden onderaannemers die rond de defensie-industrie draaien. “Belgische bedrijven zijn de belangrijkste leveranciers voor onze groep”, zegt hij. Een zeer belangrijk onderdeel van het Caesar-kanon wordt bijvoorbeeld in België gemaakt.

Het valt nog af te wachten of dat netwerk van kmo’s het helse tempo zal kunnen bijbenen. Die zorg wordt gedeeld door Thales België, dat negen vestigingen in België heeft, verspreid over de drie gewesten. Het bedrijf heeft zich gespecialiseerd in gegevensbescherming, communicatiesystemen en wapensystemen. “De stijging van het productietempo is geen probleem voor ons bedrijf”, zegt Lou Uniack, woordvoerder van Thales België. “Maar de politiek moet ook aandacht hebben voor de kleine defensiebedrijven. “Het gaat niet alleen om de vlaggenschepen”, waarschuwt ze.

Er staat economisch veel op het spel. De industriefederatie Agoria becijferde onlangs dat de defensie- en veiligheidsindustrie 511 bedrijven telt, met een waarde van 4 miljard euro en 13.000 werknemers. Drie kwart van die bedrijven zijn kmo’s. Met de aangekondigde investeringen zou de sector in omvang kunnen verdubbelen en 4.000 extra directe banen kunnen creëren, aldus de onderzoeksafdeling van Agoria. “We moeten een Belgisch defensie-ecosysteem uitbouwen, waarbij de grote traditionele defensiebedrijven en de vele kleine technologiebedrijven elkaar aanvullen en versterken. Zo zullen we een plaats op het internationale toneel kunnen opeisen”, zegt Pascal Acket, defensie-expert bij Agoria.

Grondstoffen

Er zijn nog obstakels. Voor munitie is er het probleem van de grondstoffen. “Denk aan de gesmede en gegoten onderdelen vanuit de zware metallurgie: die hele Europese markt staat onder druk. En dat geldt ook voor buskruit: de wereldwijde vraag is aanzienlijk. Maar het breekpunt is nog niet bereikt”, zegt Jean-Michel Girard van KNDS België. “Het is wel zo dat de doorlooptijden langer worden en dat de prijzen stijgen.”

De rekrutering van de juiste mensen is een andere bezorgdheid. “Voor ons bedrijf valt het mee. We hebben vooral operatoren nodig van machines met hoge precisie, mensen die kunnen omgaan met pyrotechnische producten en ingenieurs. Maar die zijn momenteel beschikbaar op de arbeidsmarkt”, verzekert Girard. Hij wijst er wel op dat de opleiding van werknemers veel tijd in beslag neemt, “tussen de zes en negen maanden”. KNDS telt 250 werknemers, maar is van plan aan te werven. “20 procent in de volgende twee jaar”, zegt de CEO.

Sterker dan gedacht

800 miljard euro voor de hele Europese Unie is veel geld. Te veel, vrezen sommigen. Enkele cijfers zetten alles in perspectief. Met 2 procent van het bbp, het huidige streefcijfer, zouden de EU-landen bijna 350 miljard euro uittrekken voor defensie. Dat is bijna drie keer meer dan Rusland, dat 146 miljard euro per jaar uitgeeft. “Zelfs in termen van koopkrachtpariteit zitten we daar nog ver boven”, zegt Yannick Quéau van GRIP, verwijzend naar de hogere kosten in Europa voor bijvoorbeeld arbeid en energie. “Met 2 procent van het bbp geven de Europeanen meer dan genoeg uit”, zegt de onderzoeker. “En als we naar 5 procent gaan, zoals nu weleens bepleit wordt, dan zouden de 27 EU-lidstaten 200 miljard meer uitgeven dan de Verenigde Staten. Mensen verliezen uit het oog welke economische macht de Europese Unie is.”

Ook voor legermateriaal staat Europa mijlenver voor op Rusland. Volgens de Military Balance van het International Institute for Strategic Studies hadden landen van de Europese Unie in 2023 8.406 vliegtuigen (gevechtsvliegtuigen, gevechtshelikopters en satellieten), tegenover 3.463 voor Rusland; 77.304 voertuigen (tanks, pantservoertuigen, artillerie), tegenover 47.404 voor Rusland; en 2.275 schepen (vliegdekschepen, kruisers, fregatten, destroyers, onderzeeërs). Zelfs als niet al dat materieel onmiddellijk operationeel is, is de voorsprong erg groot. “De NAVO telt, zelfs als we de Verenigde Staten niet meerekenen, enkele van de best uitgeruste en best voorbereide legers ter wereld”, zegt Yannick Quéau. “De Europese legers hebben niet de technologische stagnatie gekend die Rusland ooit doormaakte. De kwaliteit van het Europese legermaterieel staat buiten kijf.”

Spelen de Europese leiders dan paniekvoetbal? Uit de cijfers blijkt dat de Europese Unie geen gebrek heeft aan middelen, maar wel aan coördinatie. “Europa heeft moeite om na te denken over een territoriale defensie, buiten het NAVO-kader om”, bevestigt de directeur van GRIP. Het gaat er niet om meer uit te geven, maar om beter uit te geven. “Hoe sneller we gaan, hoe groter het risico op misbruik van middelen en hoe meer we zullen moeten schrappen in de budgetten die nodig zijn voor ander beleid, zoals het concurrentievermogen van onze bedrijven op Europees niveau. Het belangrijkste is niet het percentage van het bbp, maar de absolute waarde”, zegt Quéau.

Beter besteden betekent ongetwijfeld ook Europees besteden en onze afhankelijkheid van Amerikaans materieel beperken. Volgens het jaarverslag van het Stockholm International Peace Research Institute was sinds 2020 64 procent van de wapens die de Europese NAVO-leden kochten, afkomstig uit de Verenigde Staten. Onze minister van Defensie zegt daarover: “Het is een kwestie van de productie verhogen, maar ook van de prijs verlagen. We hebben twee, drie, vier of vijf grote Europese bedrijven nodig. De prijs varieert sterk, afhankelijk van of je bijvoorbeeld 10.000 of 200 tanks produceert. De Amerikaanse industrie is erg sterk omdat ze duizenden F-35’s produceert, veel meer dan onze Eurofighters. We moeten samenwerken.”