‘750 miljard euro, daar hebben de zuinige landen geen eurocent van af gekregen’

Het Europese akkoord over het herstelfonds en de meerjarenbegroting is er dan toch gekomen. Het resultaat verdient geen schoonheidsprijs, maar bewijst dat Europa nog werkt, aldus de Leuvense Europaspecialist Steven Van Hecke. ‘Dit wordt niet de laatste grote deal van Europa.’

‘Europa wil een grotere speler zijn op het wereldtoneel, maar zit wel vier dagen en vier nachten als een apotheker inkomsten en uitgaven af te wegen op een weegschaaltje,’ zegt Steven Van Hecke, professor Europese Politiek aan de KU Leuven. ‘Voor toekomstgerichte sectoren als volksgezondheid, innovatie en klimaat is er zelfs minder geld. Voor volksgezondheid was er 9,4 miljard euro voorzien. Daar blijft nog 1,7 miljard euro van over. Dat zijn peanuts, en dat in volle corona-epidemie. Klimaattransitie gaat van 30 naar 10 miljard euro, ook al een aderlating. Dit akkoord verdient zeker geen schoonheidsprijs.’

Toch klaagt Van Hecke niet. ‘We staan er te weinig bij stil hoe groot de totale bedragen zijn. Met het Britse vertrek uit de EU was de aanvankelijke verwachting dat de meerjarenbegroting voor 2021 – 2027 onder 1000 miljard euro zou duiken. Het is 1074 miljard euro geworden. En het herstelfonds van 750 miljard euro, daar hebben de zuinige landen geen eurocent van af gekregen. Uiteraard is dat herstelfonds een eenmalig pakket. Maar zoals de Fransen zeggen: il n’y a que le provisoire qui dure. ‘

De onderhandelingen hebben te lang geduurd, wat pijnlijk is voor het Europese imago in de buitenwereld. Maar uiteindelijk telt alleen het eindresultaat, volgens Van Hecke. ‘Europa is in staat gebleken om een akkoord te maken over een breed gamma van maatregelen. En er vallen belangrijke primeurs te noteren. Om het herstelfonds te spijzen, geven de lidstaten aan de EU een politiek mandaat om geld te lenen op de kapitaalmarkten. Dat is nog nooit gebeurd, zelfs niet tijdens de eurocrisis van tien jaar geleden. Een andere netelige discussie draaide rond Europese belastingen. Die komen er nu, vrij snel zelfs. Volgend jaar komt er al een taks op niet-gerecycleerd plastic. En de Europese commissie plant nog andere belastingen. Hier wordt een taboe doorbroken.’

Kluitje in het riet

Volgens Van Hecke komen er nog pittige onderhandelingen met het Europees Parlement, dat zijn zegen moet geven over het akkoord. ‘De parlementsleden zullen lastig doen over het feit dat er minder geld dan voorzien gaat naar volksgezondheid, innovatie en klimaattransitie. Dat wordt een flinke kluif voor Duitsland, als huidig voorzitter van de raad van ministers. Duits bondskanselier Angela Merkel zal het compromis moeten verdedigen.’

De Nederlandse premier Mark Rutte, de grote voortrekker van de zuinige landen, is dan weer met een kluitje in het riet gestuurd, vindt Van Hecke. ‘Puur financieel hebben Nederland en de andere zuinige landen – Denemarken, Zweden en Oostenrijk – gewonnen. Ze hadden al een korting op hun bijdrage aan de EU-begroting, en krijgen daar nu nog een korting bovenop. Daarvoor moeten de andere lidstaten opdraaien. Maar de zuinige vier krijgen geen veto over de besteding van het Europees geld, bijvoorbeeld aan hervormingsprogramma’s in de zuidelijke lidstaten. Er is wel een noodremprocedure, waarbij een lidstaat voorbehoud kan maken. Maar dat oponthoud is tijdelijk: na 3 maanden moet er een politiek akkoord op tafel liggen, en gaan de werkzaamheden voort. Dat is ook logisch. Het zou een enorme stap terug geweest zijn als één lidstaat zomaar de hele boel kon saboteren. Volgens mij is het Rutte meer te doen om zijn imago tegenover de binnenlandse publieke opinie: ‘Kijk eens, wij hebben dit gedurfd. Als Nederland het wil, moet Europa aan de noodrem trekken.’ Maar juridisch gezien is die noodremprocedure niet zo verregaand.’

Polen en Hongarije – die het niet zo nauw nemen met rechterlijke onafhankelijkheid en persvrijheid – hebben moeten toegeven dat er link komt tussen Europees geld en respect voor de rechtstaat. In geval van inbreuken kan de Europese commissie maatregelen voorstellen die de lidstaten met een gekwalificeerde meerderheid moeten goedkeuren. ‘Polen en Hongarije krijgen dus hun veto niet,’ zegt Van Hecke. ‘Het is een soort compromis geworden. De Europese commissie moet ervoor zorgen dat er geen lidstaten gediscrimineerd worden bij uitdelen van het geld. Dat is een tegemoetkoming aan Polen en Hongarije. Afwachten of het compromis zal werken. Maar het principe is: als je geld wil van de EU, moet je haar basiswaarden respecteren. Voor wat hoort wat. Ook dat is een primeur voor Europa.’

Momentum

Al bij al is Van Hecke tevreden. ‘Je kunt je ergeren aan het feit dat het opnieuw lang heeft moeten duren, maar dit akkoord is een doorbraak. Voor de komende weken en maanden zit Europa op koers. Tegelijk zie ik veel gelijkenissen met de eurocrisis van tien jaar geleden. De crisis zorgde voor een momentum in Europa, maar daarna zwakte dat weer af. Allicht zien we nu hetzelfde gebeuren. Dit wordt niet de laatste grote deal van Europa. Want voor de economie en de volksgezondheid van Europa zijn de vooruitzichten niet bepaald rooskleurig.’