20 jaar omstreden begrotingstrucs: een overzicht

De heisa rond de Whatsapp-berichten over de federale begroting tonen aan hoe een cultuur van slinkse budgettaire trucs in de Wetstraat de gewoonste zaak van de wereld is geworden. Al twintig jaar dienen ze om het imago van een premier en een regering op te smukken. Een overzicht, met vooral paars(-groene) regeringen in een hoofdrol.

2001: dalende rentelasten verkopen als besparingen

Wanneer de eerste regering-Verhofstadt in 1999 aantreedt, kan de pret niet op. Onder de regeringen-Dehaene is jarenlang gesaneerd, om een entreeticket voor de Europese Muntunie te krijgen. België heeft met een primair saldo (ontvangsten min uitgaven zonder rentelasten) van meer dan 6 procent van het bbp (27 miljard euro) een mooie buffer van miljarden euro’s. De paars-groene regering-Verhofstadt beslist die te gebruiken voor hogere sociale uitgaven (leuk voor socialisten en groenen) en voor belastingverlagingen (goed voor de liberalen). Het primair saldo smelt weg.

Maar de overheidsuitgaven stijgen sneller dan gedacht, onder andere door een lager dan voorziene groei in 2001. Een economische vertraging is veroorzaakt door het barsten van de internetbubbel. Vooral de kosten voor de sociale uitkeringen nemen sterk toe. Toenmalig minister van Begroting Johan Vande Lanotte (Sp.a) rept echter met geen woord over de gestegen uitgaven. Sterker nog, hij stelt dat 0,9 procent van het bbp minder zal worden uitgegeven in 2001.

De documenten op de website van de begroting tonen een ander verhaal. De uitgaven groeien wel aan. Alleen heeft Vande Lanotte de budgettaire meevaller van de dalende rentelasten op de staatsschuld meegeteld als een besparingsmaatregel, terwijl het over zuiver ‘rentegeluk’ gaat.

2005: onbestaande pensioenfondsen aanslaan

Ook de tweede regering-Verhofstadt houdt tussen 2003 en 2007 de geldkraan open. Tegelijk wil ze de indruk geven een verantwoordelijk budgettair beleid te voeren. Ze doet er alles aan om een begroting in evenwicht voor te leggen en aan te tonen dat de staatsschuld wordt afgebouwd.

De creativiteit van de bevoegde ministers is ongezien. Bekend is het verhaal dat de federale overheid het pensioenfonds van Belgacom (nu Proximus) heeft overgenomen, om zo direct via een creatieve boekhouding 5 miljard euro in te schrijven in de lopende begroting. Maar de regering heeft daarmee ook de miljarden aan toekomstige pensioenverplichting voor het Belgacom-personeel op zich genomen.

Nog sterker is de truc met het NMBS-pensioenfonds. De regering wil eenzelfde operatie doorvoeren als bij Belgacom. Probleem: de NMBS heeft geen pensioenfonds. Daarop besluit de regering dan maar de NMBS dat geld voor een onbestaand fonds van 300 miljoen euro te doen lenen en te laten doorstorten aan de staatskas. Maar de regering is zelf de gerant van de spoorwegmaatschappij en neemt de toekomstige pensioenverplichtingen op zich. Op die manier boekt ze toekomstige uitgaven als inkomsten.

2018: centrumrechtse voodoo economics

Ook de centrumrechte regering-Michel toont tussen 2014 en 2018 dat ze kan goochelen met begrotingen. Al heeft de waarheid haar rechten: afgezien van de vele periodes van lopende zaken, is het de enige regering die de overheidsuitgaven niet totaal laat ontsporen. Er wordt niet echt bespaard, maar de uitgaven stijgen minder snel dan de economische groei. In België heet zoiets een “sanering”.

Maar na zowat drie jaar zit de mot in de regering, en rekent men zich onterecht rijk. In 2018 duiken in de begroting allerlei opbrengsten op die de wenkbrauwen doen fronsen. Een aantal arbeidsmarkthervormingen, zoals een strenger brugpensioen, zouden tot 500 miljoen euro opbrengen. “Nattevingerwerk en voodoo economics“, luidt het oordeel van begrotingsexperts.

De regering rekent zich ook rijk dankzij een truc met de voorafbetalingen van de vennootschapsbelasting. Bedrijven kiezen voor voorafbetalingen om latere fiscale straffen tegen te gaan. Wie onvoldoende voorafbetalingen doet, krijgt een belastingvermeerdering van 6,75 procent opgelegd. Maar dat is geen structurele begrotingsmaatregel. Hij zorgt enkel voor een tijdelijke meeropbrengst. Die opbrengsten zullen volgens de Nationale Bank in 2019 weer dalen. Dat klopt, een deficit van 1 procent van het bbp verdubbelt plots. Daar ligt men in de Wetstraat niet van wakker, want 2019 is een verkiezingsjaar, en de regering-Michel is ondertussen gevallen over het Marakkeshpact.

2022: tot elke prijs onder de 6 procent deficit blijven

De Whatsapp-berichten waaruit blijkt dat het kabinet-De Croo dan toch groen licht heeft gegeven voor de begrotingscijfers, brengen de premier in een moeilijk parket. Want die cijfers zijn achteraf gebruikt om staatssecretaris Eva De Bleeker tot ontslag te dwingen

Het toont ook aan hoe geobsedeerd men is door de imagoschade over begrotingscijfers. Want de essentie van deze vaudeville is dat impact van de verlaging van de btw op gas en elektriciteit niet meegeteld had mogen worden, omdat het begrotingsdeficit in dat geval de symbolische muur van 6 procent zou slopen. Dat heeft premier Alexander De Croo vooral willen vermijden. Maar de operatie ontploft in zijn gezicht.

Ondertussen wordt niets gedaan aan het onhoudbarer tekort, de toenemende overheidsschuld, de oplopende rentelasten en de miljardenfactuur van de stijgende pensioenen, die nog ligt te wachten.