Gezien de hoogoplopende spanningen tussen het Westen en Rusland over het conflict in Oost-Oekraïne, is de lectuur van een biografie van de legendarische Duitse kanselier Otto Von Bismarck (1815-1898) vandaag op zijn plaats. Bismarck staat bekend als de man die in 1871 zorgde voor de Duitse eenmaking na de Pruisische militaire overwinningen op Denemarken (1864), Oostenrijk (1866) en Frankrijk (1870). Hij mag dan wel symbool staan voor het militaristische Pruisen, de eerste echte Nederlandstalige biografie van Bismarck leert dat de man oorlogen zo kort mogelijk wou houden om daarna te komen tot een nieuw politiek evenwicht tussen winnaars en verliezers. Bismarck was een realist in de internationale politiek. Hij had oog voor feiten en streefde naar macht. Punt. Vertaald naar vandaag zou Bismarck een tegenstander zijn van de Amerikaanse aanpak onder Bill Clinton en vooral George W. Bush om overal ter wereld de democratie op te leggen. Of om tegenstanders af te schilderen als onmensen.
Bismarck vond dat je de vijand na een overwinning niet te veel mocht vernederen. De Duitse eenmaking was zijn doel en dat werd enkel bereikt door een paar oorlogen te voeren, maar de IJzeren Kanselier werkte daarna aan een goede nabuurschap met Oostenrijk en Frankrijk. Hij was een koele minnaar van de annexatie van Elzas-Lotharingen door het jonge Duitse Keizerrijk. Ook wou hij goede contacten onderhouden met het Russische tsarenrijk. Bismarck was bang dat Duitsland door andere Europese grootmachten omsingeld zou worden. Hij streefde naar een systeem van machtsevenwichten zoals ze na het Congres van Wenen (1814-1815) tot stand zijn gekomen. Moderne kenners van de internationale politiek die zich tot de realistische school rekenen, zijn aanhangers van Bismarck. Zoals de voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger. Volgens de Bismarck-aanpak zou de Oekraïense crisis vandaag worden opgelost door een deel van het land in de westerse invloedssfeer onder te brengen en het andere, meer oostelijke deel in de Russische.
Bismarck was in zijn tijd beducht voor deelname aan conflicten die ver van de eigen bevolking stonden. Zoals de spanningen in de Balkan die aan het einde van de 19de eeuw al hoog konden oplopen. “De Balkan is de dood van niet één Pommerse grenadier waard”, zei Bismarck. En toch. Zestien jaar na de dood van Bismarck raakte Duitsland door het bondgenootschap met Oostenrijk-Hongarije in een Balkanconflict dat snel zou uitmonden in de Eerste Wereldoorlog. Historici als Ger van Aalst, auteur van de biografie, zien in Bismarck de figuur die zo’n conflict zou hebben kunnen vermijden.
Algemeen wordt aangenomen dat het de slechte kant opging met Europa toen Willem II in 1888 keizer werd. Hij kwam al snel in conflict met Bismarck, onder andere over de te verzoenende politiek van de kanselier ten opzichte van de buurlanden. In 1890 werd Bismarck ontslagen en Duitsland raakte op ramkoers met Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië. De gevolgen zijn bekend.
Ger van Aalst, Bismarck: grondlegger van het verenigd Duitsland, Aspekt, 2014, 469 blz., 29,50 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier