Kolen zijn weer hot

Steenkool is terug van weggeweest. De prijzen zijn zo sterk gedaald dat het weer interessant wordt om elektriciteitscentrales te stoken met steenkool, of toch met het gas uit kolenmijnen. Worden de Belgische steenkoolbekkens weer broeihaarden van economische activiteit? Zo’n vaart loopt het wellicht niet.

De laatste Belgische kolenmijn sloot in 1984. In de jaren voordien had ons land zijn steenkoolproductie stelselmatig afgebouwd. Omdat olie en gas veel rendabeler bleken te zijn, niet omdat de steenkool op was. Geologen schatten dat nog maar een derde tot een vierde van de beschikbare steenkool in onze ondergrond naar boven is gehaald. “In Wallonië werd anderhalf miljard ton steenkool gewonnen”, verduidelijkt Jean-Marc Baele, professor in de geologie en de toegepaste geologie aan de universiteit van Bergen. “Er zit nog minstens drie tot vier keer meer in de grond, hetzij in bestaande mijnen, in grondlagen die nog niet eerder werden aangesproken of in gebieden met een groot potentieel die nog nooit werden onderzocht. Ik denk vooral aan de strook die het zuiden van Henegouwen met Frankrijk verbindt. Ook de Kempen zijn interessant, want daar kan steenkool nog gemakkelijker worden aangeboord dan in Wallonië.”

Maar is het realistisch om te denken dat dit ‘zwarte goud’ tegen een economisch rendabele prijs aangeboord kan worden? Baele denkt van niet, vooral omdat landen als China een beroep kunnen doen op veel goedkopere arbeidskrachten. Het mijngas uit de achtergebleven schachten exploiteren, is daarentegen wel een economisch interessant alternatief. “Dat kan met een eenvoudige schacht, die parapluvormig verbonden wordt met andere”, zegt de professor. “Het is een interessante techniek omdat zo vermeden wordt dat dure technische operaties keer op keer moeten worden herhaald. Je moet maar één keer boren.” Een ander voordeel is dat de steenkool die in de grond aanwezig is ook na de ontginning van het mijngas zijn calorische waarde behoudt. “Steenkool is eigenlijk een gesteente waarin zich miljarden kleine gaatjes bevinden gevuld met mijngas. Als dat gas eruit gehaald wordt, behoudt de steenkool zijn eigen energetisch vermogen”, vervolgt de geoloog. Dankzij deze strategische reserves heeft België dus een mooi appeltje voor de dorst voor het moment dat steenkoolontginning economisch haalbaar wordt.

Steenkoolbelasting

Is het dan toch niet ondenkbaar dat de Belgische steenkoolcentrales opnieuw beginnen te draaien, zoals ook al in Nederland en Duitsland gebeurde? Electrabel-woordvoerster Anne-Sophie Hugé vindt dat weinig waarschijnlijk: “De steenkoolbelasting die in 2007 ingevoerd werd, zet elektriciteitsproducenten niet bepaald aan om in die richting te denken.”

Bovendien mikt staatssecretaris voor Energie Melchior Wathelet eerder op gas dan op steenkool, dat volgens hem een te grote vervuiler is. Die politiek werd uiteindelijk de laatste steenkoolcentrales, die nochtans deels met biomassa werden gestookt, fataal. In september 2013 sloot de laatste centrale in Ruien, op de rechteroever van de Schelde, toen de laatste twee gas- en steenkoolturbines stopgezet werden. Die twee turbines waren uitermate belangrijk. Zij zorgden ervoor dat de elektriciteitsproductie ook tijdens verbruikspieken — vooral in de winter — gewaarborgd bleef.

De thermische steenkoolcentrale die E.ON graag wou bouwen in de haven van Antwerpen, komt er om dezelfde politieke redenen niet.

Nederland loopt voorop

Waarom mogen E.ON en GDF wel in Nederland wat in België niet kan? Zij kregen toestemming voor een project in de Maasvlakte, nabij Rotterdam, zonder noemenswaardig protest uit groene hoek. Het verschil is dat deze centrale wordt beschouwd als een van de meest milieuvriendelijke van Europa. Ze maakt ge-bruik van ultramoderne technologieën zoals rookgaszuivering. Het energierendement is bovendien 46 procent, 13 procentpunt meer dan voor traditionele steenkoolcentrales. Dat komt vooral omdat de koolstofuitstoot met 25 procent verminderd wordt. De installatie wordt daarnaast deels met biomassa en deels met steenkool gestookt.

GDF Suez kiest ook voor koolstofopslag (CCS, carbon capture and storage) om de milieugroeperingen te paaien. De groep wil gebruikmaken van de mogelijkheden en financiële ondersteuning die geboden worden in het raam van het European Economic Recovery Plan. Maar voorlopig blijft het bij plannen, want E.ON en GDF aarzelen om CCS effectief toe te passen. De gemeente Rotterdam is niet te spreken over het uitstel.

Een ander voordeel van de locatie is de nabijheid van de zee, waardoor biomassa en steenkool makkelijk kunnen worden aangevoerd. Zo kunnen ook de optimale koelingstechnieken worden gebruikt en kan de centrale makkelijk worden aangesloten op het hoogspanningsnet.

Een tweede project is er een van RWE/Essent voor een steenkoolcentrale in Eemshaven in de provincie Groningen, hoewel zich in dat gebied fauna ophoudt waaraan de Nederlanders bijzonder gehecht zijn, met name zeehonden. Maar de uitbater geeft de omwonenden alle mogelijke garanties dat het milieu gerespecteerd wordt.

Lekken

Noé Lecocq, coördinator van de energiecel bij Inter-Environnement Wallonie (IEW), is niet overtuigd van de slaagkansen van het project van GDF Suez: “Een steenkoolcentrale wordt niet milieuvriendelijk door CCS te gebruiken. Er is trouwens nog geen enkele commerciële centrale met de technologie uitgerust.” CCS is alleen nog maar toegepast in afdelingen van centrales en in proefprojecten. Lecocq benadrukt vooral de risico’s die gepaard gaan met de opslag van enorme hoeveelheden CO2: “Zelfs het kleinste lek kan alle inspanningen tenietdoen.”

Geoloog Jean-Marc Baele spreekt hem niet tegen, maar hij is er wel van overtuigd dat koolstofopslag in de ondergrond, vooral op grote diepte, geen enkel risico voor de bevolking met zich brengt. “Bij een lek zou de CO2 zachtjes naar de oppervlakte stijgen, en deels worden opgelost in stilstaand water. Er is geen gevaar op vergiftiging voor de omwonenden”, verzekert de geoloog.

Het enige risico is dus eens te meer economisch. In België heeft geen enkele speler vooralsnog de stap durven te doen en sloot de ene na de andere gascentrale de deuren. Het is dus best mogelijk dat wij volgende winter enkel dankzij de koppeling met andere netwerken niet in de kou komen te zitten.

JOHAN DEBIÈRE

CO2-opslag komt voorlopig niet verder dan een paar proefprojecten.