Jan Toye (ex-topman Palm): ‘Er is een nieuw mei ’68 nodig’

Jan Toye is 1 van de 4 zakenmensen die Trends, 50 jaar na datum, aan het woord laat over mei ’68.

“Mijn groottante had gewaarschuwd dat een Toye die zou betogen, zou worden onterfd. Dus toen ik op een keer werd opgepakt, dacht ik: daar gaat mijn erfenis ( lacht). Maar Leuven ’68 was fascinerend: vanuit mijn kot aan de Oude Markt zag ik als twintigjarige de revolutie passeren. Je voelde de betrokkenheid. Mei ’68 is voor mij een voorloper van wat Jeremy Rifkin ‘ The Empathic Civilisation‘ noemt: de belofte van eeuwige vrede, gelijkwaardigheid van alle mensen, make love not war, optimisme en goesting’ in het leven.

“Het was een revolte tegen de macht van bovenuit, maar ook tegen de consolidatie in de industrie. Artois had net vele brouwerijen overgenomen, en ze allemaal gesloten. De studenten keerden zich tegen het bier van de macht, en herontdekten de kleine streekbieren, helemaal in de sfeer van ‘small is beautiful’, het economische dada van John Kenneth Galbraith. Die zucht naar het lokale en kleinschalige is er nu opnieuw.

“Rifkin stelt dat de vrije markt en de verlichting tot een concentratie van de macht hebben geleid, die de natuur en de mens uitbuit. Maar nu is er een disruptieve technologie die alles en iedereen verbindt: het internet, niet alleen van de dingen, maar ook van de gedachten en ideeën. Mensen delen hun kwetsbaarheid, en dat verbindt. Dat zag je bij de hippies in de sixties, en nu bij de Occupy-beweging, de indignados, en de Arabische Lente. Van geconcentreerde naar gespreide macht: dat is de empathische civilisatie die eraan komt.

“Leuven Vlaams moet je los zien van wat mei ’68 is geweest. De weigering van de Franstalige elite om België tweetalig te maken, is de reden waarom de federalisering is begonnen. ‘Walen buiten’ is het beste wat Wallonië is overkomen, want nu heb je een pak spin-offs rond Louvain-la-Neuve, en gaat België voorop in lifesciences en micro-elektronica. De Waals-Vlaamse discussie is achterhaald: Leuven wordt steeds meer Engelstalig, net als Brussel trouwens.

“Mei ’68 had de Vlaming moeten bevrijden van zijn ‘binnenvetterij’, hem leren op te komen voor zijn overtuiging. Maar die beweging is stilgevallen door de oliecrisis. Ik zie veel parallellen met nu. Toen was er angst voor automatisering, nu voor robotisering.

“We moeten ons voorbereiden op een wereld waarin er niet voor iedereen een job is, een zero marginal cost economy. We moeten een andere basis vinden voor de financiering van de staat en van het wellicht noodzakelijke ‘basisinkomen’ voor iedereen. Willen we de democratie overeind houden, dan moet de eerste maatstaf zijn: wordt de kloof rijk-arm kleiner? Wordt iedereen er beter van? We moeten meer waken over het bruto nationaal geluk. Samen zorgen voor elkaar is zoveel sterker dan de macht. Die hunkering naar een nieuw evenwicht, met de mens centraal, zag je toen al.

“Al moet ik toegeven dat ik zelf ook in de ratrace ben getuimeld. Het verlies van mijn zoon Christoph door zelfmoord veranderde mijn leven. Hij noemde het consumentisme ‘het nieuwe slavendom dat zijn slavernij aanbidt’. Hij was enorm bezig met thema’s als macht, onmacht en onrecht. Almaar meer efficiëntie en consumptie maakt dat de mens niet centraal staat, wel de beurswaarde. Terwijl ethiek boven alles zou moeten staan.

“Zelf proberen we daar iets aan te doen met de projecten Warme Steden, Warme Scholen en Warme William van het Fonds Ga voor Geluk, dat ik samen met een andere nabestaande vader heb opgericht. In de vijf Warme Steden – Leuven, Gent, Brugge, Turnhout en Genk – en de vijftig Warme Scholen wordt ernaar gestreefd dat elk kind en jongere zich goed in zijn vel voelt. Met Warme William willen wij kwetsbaarheid bespreekbaar maken. Via de site kun je iemand die jou een luisterend oor biedt, nomineren om Warme William te worden.

“Bij Palm heb ik een paar mei ’68-trekjes in mijn leiding gelegd. Ik heb het altijd een voorrecht gevonden leiding te mogen geven, met veel respect voor de medewerkers. Ik heb een ondernemingsraad ingevoerd. Daar heb ik ondervonden dat mensen die zich laten verkiezen door hun mede-arbeiders best zinvolle zaken zeggen en veel maturiteit durven te tonen.

“Als je respect toont naar je medewerkers, en je toont je kwetsbaarheid, dan dragen ze zorg voor jou. De interne dynamiek van een bedrijf is veel beter als de leider zijn ego achter zich laat. Een authentieke leider durft te tonen dat hij niet alles weet. Die medezeggenschap zat ook in mei ’68, maar is moeilijk te realiseren in de verzuilde machtsstructuren die we nog altijd kennen.

“Misschien kan het à la Macron. ‘En Marche’ staat symbool voor de terugkeer van de burgerbeweging. Het grote verschil is dat ze nu wordt gedragen door de sociale media. Misschien kan een nieuw mei ’68 veel fundamenteler zijn dan het toen is geweest, omdat de basis veel breder is. De eerste stappen zijn al gedaan: mensen consumeren bewuster, pensioenfondsen beleggen ethisch, duurzaam en ecologisch.

We moeten niet nostalgisch zijn over mei ’68, maar het heeft aangetoond dat de basis wél macht heeft, met als centrale stelling dat liefde boven macht en economie staat. Zoiets hebben we weer nodig, maar veel breder gedragen. Dankzij internet heeft iedereen toegang tot de grootste denkers van de Ted-talks. Het wereldwijde bewustzijn kan dus snel groeien.”