Illegale software: een bom onder uw bedrijf?

Bijna een derde van alle gebruikte computerprogramma’s in ons land is illegaal. Wat zijn de risico’s van softwarepiraterij voor bedrijven? En hoe groot is de kans dat u de beslagrechter op bezoek krijgt?

Onlangs liet de belangenorganisatie Business Software Alliance ( BSA) een studie uitvoeren door het onderzoeksbureau IDC. Daaruit bleek dat het percentage illegale computerprogramma’s in de Europese Unie 37 % bedraagt. België doet het nog niet eens zo slecht: op Europees vlak bekleden we – samen met het Verenigd Koninkrijk – de vierde laatste plaats (29 %). We doen het zelfs beter dan onze noorderburen (33 %). Voorbeeldlanden zijn Denemarken, Zweden en Oostenrijk, terwijl landen als Griekenland, Cyprus, Litouwen, Letland en Polen tussen 55 en 65 % halen.

De BSA voert het hele najaar sensibilisatiecampagnes in ons land. Die moeten de Belgische bedrijfsleiders bewust maken van de gevolgen en risico’s van illegale software. Allereerst zijn er de financiële implicaties. De schade die de nationale en internationale software-uitgevers in Europa lijden, wordt geraamd op 8 miljard euro per jaar. België alleen al is goed voor een verlies van 200 miljoen euro. En het probleem reikt nog verder: de schade treft alle geledingen van de toevoer- en distributiekanalen in de lidstaten. Elke euro aan niet-verkochte (lees: illegale) software komt overeen met 1 à 2 euro winstderving bij onder meer distributiebedrijven en leveranciers van benodigdheden. De BSA rekende ook uit dat een daling van 10 % in illegale software tegen 2006 zo’n 18 miljard euro aan extra belastinginkomsten zou genereren. Hiervan kan België 564 miljoen euro meepikken. Daarnaast zijn er ook de sociale bijwerkingen. Diezelfde daling kan in heel Europa 250.000 nieuwe jobs opleveren, waarvan 5100 in België.

Stevige straffen

Maar daarbuiten zijn er natuurlijk ook de rechtstreekse risico’s die gepaard gaan met illegale software. Erik Dejonghe, woordvoerder van BSA in België, is van mening dat bedrijfsleiders zich vaak niet bewust zijn van de gevaren. “Meestal denkt men dat bij het illegaal kopiëren van computerprogramma’s alleen de intellectuele rechten geschonden worden,” zegt hij. “Maar wie zich hieraan waagt, maakt ook een burgerrechtelijke overtreding: het niet naleven van contractuele overeenkomsten. Bovendien kan softwarepiraterij opgevat worden als een strafrechtelijk misdrijf: op een illegale manier probeert men immers zijn kosten te reduceren of meer winst te maken. Dat is ook oneerlijk tegenover bedrijven die zich wél aan de spelregels houden.”

De straffen zijn in theorie dan ook niet gering. Zo voorziet de wet bij herhaalde inbreuken zelfs in gevangenisstraffen. Maar Dejonghe nuanceert dat enigszins: “Dan moet je het al heel bont gemaakt hebben, zoals vervalste software massaal verspreiden. In de meeste gevallen wordt er gewoon een akkoord bereikt. Een Europese richtlijn stelt een boete voor die (bovenop de aankoop van de software) tweemaal de prijs van de softwarelicentie bedraagt.” Wanneer er tijdens een controle dus illegale software ter waarde van 10.000 euro wordt aangetroffen, kan dat het bedrijf 30.000 euro kosten. “De besparing door het installeren van illegale software komt overeen met amper 0,5 tot 1 % van de bedrijfskost van één werknemer. Dat weegt niet op tegen de mogelijke boete,” meent Dejonghe.

Daar komt de controleur

Hoe gebeurt zo’n controle in de praktijk? De BSA zelf mag geen controles uitvoeren. De controle moet uitgaan van een beslagrechter die daartoe de opdracht krijgt van een onderzoeksrechter. “De meldingen over het gebruik van illegale software ontvangen we – al dan niet anoniem – meestal van hardware- en softwareleveranciers, concurrenten en (ex-)werknemers,” vertelt Dejonghe. “Die klacht wordt dan intern onderzocht. Als de klacht mogelijk gegrond is, gaat het dossier naar een gespecialiseerde advocaat. Die bekijkt of het voldoende gefundeerd is op juridisch vlak. Zijn er klachten uit verschillende hoeken? Kan het gaan om revanchisme? Als het dossier voldoende solide is, maakt de advocaat een officiële klacht op. Die wordt dan doorgegeven aan de gerechtelijke overheid, die een onderzoeksrechter de opdracht geeft om het dossier te behandelen.”

Vanaf dat ogenblik is het dossier dus in handen van het gerecht. Het is dan ook het gerecht dat – na onderzoek – beslist om al dan niet een controle bij het bewuste bedrijf uit te voeren. Die inspectie gebeurt onder leiding van een beslagrechter, die bijgestaan wordt door de politie en een computerexpert. Met een huiszoekingsbevel in handen kan de toegang hen niet ontzegd worden.

De procedure is dus vrij ingewikkeld, maar dat heeft als gevolg dat zowat alle controles ‘succesvol’ zijn: slechts bij 5 % van de controles wereldwijd worden geen grote overtredingen vastgesteld. Naar de frequentie van de controles is het een beetje gissen. “Het gerecht bepaalt welke controles en hoeveel er uitgevoerd worden,” klinkt het bij de BSA. “Dat hangt samen met de ernst van de klacht en met de bezetting van de diensten. De samenwerking tussen BSA en gerecht verloopt overigens goed. De BSA vermijdt dan ook om voor elke klacht – ‘mijn ex gebruikt illegale software!’ – naar het gerecht te lopen.”

In het verleden maakte de BSA ook gebruik van enquêteformulieren die werden opgestuurd naar Belgische bedrijven. Daarin werd gepolst naar het aantal computers, de types, de geïnstalleerde softwarepakketten enzovoort. In principe was de bedrijfsleider niet verplicht om op deze vragen te antwoorden, maar het maakte hem natuurlijk wel verdacht. “Als je bij zo’n enquête antwoordde dat je al contact had opgenomen met een dealer om alles in regel te brengen, werd je wel een tijdje met rust gelaten,” vertelt een gewezen IT-verantwoordelijke van een Belgische KMO. “Maar na enige tijd nam de BSA opnieuw contact op om na te gaan of alles intussen in orde was.” Zulke enquêtes worden sinds 1997 niet meer gebruikt, omdat een rechtbank toen besliste dat ze een inbreuk kunnen vormen op de privacy en het bedrijfsgeheim.

700.000 euro aan boetes

De gewone controles gaan echter onverstoord verder. Bij de jongste tien gerechtelijke acties bij Belgische bedrijven werd voor meer dan 700.000 euro aan minnelijke schikkingen getroffen. De controleurs namen meer dan 850 illegale kopieën van software in beslag. “Het grote probleem zit hem meestal niet in de softwarelicentie zelf, maar wel in het aantal licenties,” weet de automatiseringsverantwoordelijke van een groot Belgisch bedrijf. “Elke licentie geeft je immers in principe slechts het recht om dat programma op één pc te installeren. Wil je het dus op een tweede computer plaatsen, dan heb je een tweede licentie nodig. En dat zien bedrijven nogal eens over het hoofd. Vaak legt de directie veel te krappe budgetten op, die ons dwingen tot zulke praktijken. Nochtans geeft zowat elke IT-manager in een bedrijf de voorkeur aan volledig legale software.” Erik Dejonghe van de BSA bevestigt dat: “Als hij zich telkens bij een probleem moet gaan afvragen of hij wel of niet een beroep mag doen op de supportafdeling van de producent, komt dat zijn efficiëntie niet ten goede.”

Maar dé vraag die bij zowat elke bedrijfsleider opkomt, is natuurlijk: hoe groot is de pakkans? Een rondvraag in het Belgische bedrijfsleven leert dat het merendeel van de KMO’s nog nooit een controle heeft gekregen. “De kans dat ze actief illegale software komen opsporen, is klein,” weet een insider. “Tenzij bij grote bedrijven en voor softwarepakketten van Microsoft, worden er maar weinig gerichte controles gedaan. Er circuleren wel verhalen over het inzetten van privé-detectives, maar dat lijkt me sterk overdreven. Het is echter wel mogelijk dat illegale software per toeval ontdekt wordt, bijvoorbeeld bij een herstelling van de computer.”

Microsoft is – als producent van uiterst populaire programma’s als Word en Excel – overigens een belangrijke partij in dit hele verhaal. De softwaregigant is dan ook lid van de BSA en heeft alle belang bij controles en sensibilisatie. “Die sensibilisatie is onze eerste taak,” benadrukt Dejonghe. “Vandaar onze huidige campagnes, waarbij we Belgische bedrijfsleiders bewust maken van de regelgeving en de risico’s van softwarepiraterij. Het is onze taak hen te doen inzien dat de aankoop van hardware niet automatisch de installatie van gratis software inhoudt. De winstmarges op computers zijn immers zo klein geworden, dat dit niet meer mogelijk is. Ook adviseren we de overheid, en pas in de derde plaats treden we ook repressief op.”

Microsoft biedt zelf op zijn website een on-linetest aan om na te gaan of op een computer illegale software is geïnstalleerd. Maar wie liever geen licenties wil betalen en toch de wet niet wil overtreden, kan een gratis alternatief als OpenOffice overwegen.

Roel Van Espen

“De besparing door het installeren van illegale software komt overeen met amper 0,5 tot 1 % van de bedrijfskost van één werknemer. Dat weegt niet op tegen de mogelijke boete.”

Microsoft biedt zelf op zijn website een on-linetest aan om na te gaan of op een computer illegale software is geïnstalleerd.